'Big Food' (các công ty thực phẩm lớn) như Coca-Cola, Nestlé và McDonald's… đang vận động các nhà hoạch định chính sách, quyên góp chính trị và tài trợ cho các nghiên cứu thuận lợi để bán các sản phẩm gây hại cho chúng ta.
Con người (và tổ tiên của chúng ta) đã chế biến thực phẩm trong ít nhất 1,8 triệu năm. Rang, sấy, xay và các kỹ thuật khác giúp thực phẩm trở nên bổ dưỡng, lâu hỏng và ngon miệng hơn. Điều này đã giúp tổ tiên của chúng ta mở rộng phạm vi sinh sống, phát triển các khu định cư và nền văn minh.
Nhiều loại thực phẩm truyền thống được sử dụng trong nấu nướng ngày nay được chế biến theo một cách nào đó, chẳng hạn như ngũ cốc, pho mát, cá khô và rau lên men. Bản thân việc xử lý không phải là vấn đề.
Chỉ là gần đây, một kiểu chế biến thực phẩm khác đã xuất hiện: một kiểu chế biến rộng rãi hơn và sử dụng các kỹ thuật hóa học và vật lý mới. Đây được gọi là siêu chế biến, và kết quả của quá trình này chính là thực phẩm siêu chế biến.
Để làm ra những loại thực phẩm này, những nguyên liệu rẻ tiền như tinh bột, dầu thực vật và đường được kết hợp với các chất phụ gia như màu sắc, hương vị và chất nhũ hóa. Hãy nghĩ đến đồ uống có đường, bánh kẹo, bánh mì sản xuất hàng loạt, đồ ăn nhẹ, sản phẩm sữa có đường và món tráng miệng đông lạnh.
Thật không may, những thực phẩm này thật sự là khủng khiếp đối với sức khỏe của chúng ta. Và chúng ta đang ăn những sản phẩm này nhiều hơn bao giờ hết, một phần là do hoạt động tiếp thị và vận động hành lang tích cực của “Big Food”.
Thực phẩm siêu chế biến đang gây hại cho sức khỏe của chúng ta
Chúng tôi phát hiện ra rằng việc tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến quá kỹ trong chế độ ăn uống có liên quan đến nguy cơ béo phì, bệnh tim và đột quỵ, tiểu đường loại 2, ung thư, ốm yếu, trầm cảm và tử vong cao hơn.
Những tác hại này có thể do thành phần dinh dưỡng kém của thực phẩm, vì nhiều loại thực phẩm chứa nhiều đường, muối và chất béo chuyển hóa. Ngoài ra, nếu bạn có xu hướng ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến, điều đó có nghĩa là bạn sẽ ăn ít thực phẩm tươi và thực phẩm ít chế biến.
Bản thân việc chế biến công nghiệp cũng có thể gây hại. Ví dụ, một số chất phụ gia thực phẩm nhất định có thể phá vỡ vi khuẩn đường ruột của chúng ta và gây viêm, trong khi chất làm dẻo trong bao bì có thể can thiệp vào hệ thống nội tiết tố của chúng ta.
Một số đặc điểm của thực phẩm siêu chế biến cũng thúc đẩy việc tiêu thụ quá mức. Hương vị, mùi thơm và cảm giác ngon miệng của sản phẩm được thiết kế để làm cho những thực phẩm này trở nên cực ngon và thậm chí có thể gây nghiện.
Thực phẩm siêu chế biến cũng gây hại cho môi trường. Ví dụ, bao bì thực phẩm tạo ra nhiều chất thải nhựa đi vào hệ sinh thái biển.
Tuy nhiên, bất chấp tất cả những vấn đề này, chúng ta đang ăn ngày càng nhiều những thực phẩm này.
Trong nghiên cứu mới nhất của chúng tôi, được công bố vào tháng 8, chúng tôi nhận thấy doanh số bán thực phẩm siêu chế biến đang bùng nổ ở hầu khắp mọi nơi trên thế giới.
Doanh số bán hàng cao nhất ở các quốc gia giàu có như Úc, Hoa Kỳ và Canada. Con số này cũng đang tăng lên nhanh chóng ở các quốc gia có thu nhập trung bình như Trung Quốc, Nam Phi và Brazil, những nơi có dân số cao. Do đó, quy mô của việc thay đổi chế độ ăn uống và tác hại của xu thế này đối với sức khỏe là rất lớn.
'Big Food' đang thúc đẩy tiêu dùng
Chúng tôi cũng đặt ra câu hỏi: Điều gì giải thích cho sự gia tăng toàn cầu về doanh số bán thực phẩm siêu chế biến? Thu nhập ngày càng tăng, nhiều người sống ở thành phố hơn và các gia đình đi làm tìm kiếm sự thuận tiện là một vài yếu tố góp phần vào đó.
Tuy nhiên, rõ ràng là các tập đoàn “Big Food” đang thúc đẩy tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến trên toàn cầu — hãy nghĩ đến Coca-Cola, Nestlé và McDonald's. Tăng trưởng doanh số bán hàng thấp hơn ở các quốc gia mà các tập đoàn như vậy có sự hiện diện hạn chế.
Toàn cầu hóa đã cho phép các tập đoàn này đầu tư rất lớn vào các hoạt động ở nước ngoài của họ. Ví dụ, hệ thống Coca-Cola hiện nay bao gồm 900 nhà máy đóng chai trên toàn thế giới, phân phối 2 tỷ khẩu phần mỗi ngày.
Khi Big Food toàn cầu hóa, việc quảng cáo và khuyến mãi của họ trở nên phổ biến. Các công nghệ kỹ thuật số mới, chẳng hạn như trò chơi, được sử dụng để nhắm mục tiêu đến trẻ em. Bằng cách thu thập một lượng lớn dữ liệu cá nhân trực tuyến, các công ty thậm chí có thể nhắm mục tiêu quảng cáo của họ vào chúng ta với tư cách là cá nhân.
Các siêu thị hiện đang lan rộng khắp các nước đang phát triển, cung cấp thực phẩm siêu chế biến ở quy mô lớn và giá cả thấp. Ở những nơi không tồn tại siêu thị, các chiến lược phân phối khác được sử dụng. Ví dụ, Nestlé sử dụng lực lượng bán hàng “tận nơi” để tiếp cận hàng nghìn hộ gia đình nghèo ở các khu ổ chuột tại thành thị của Brazil.
Tiêu thụ gia tăng cũng phản ánh quyền lực chính trị của Big Food trong việc phá hoại các chính sách y tế công cộng. Điều này bao gồm vận động hành lang các nhà hoạch định chính sách, quyên góp chính trị, tài trợ cho nghiên cứu thuận lợi và quan hệ đối tác với các tổ chức cộng đồng.
Lời khuyên để thay đổi mọi việc
Bằng chứng cho thấy rõ ràng là thực phẩm chế biến quá kỹ đang gây hại cho sức khỏe của chúng ta và cả hành tinh mà chúng ta đang sinh sống. Bây giờ chúng ta phải xem xét các chiến lược khác nhau để giảm việc tiêu thụ những thực phẩm độc hại này. Điều này bao gồm việc áp dụng các luật và quy định mới, chẳng hạn như bằng cách sử dụng thuế, hạn chế tiếp thị và loại bỏ các sản phẩm này khỏi trường học.
Chúng ta không thể chỉ dựa vào các phản ứng ưu tiên của ngành chẳng hạn như định dạng lại sản phẩm. Rốt cuộc, thực phẩm siêu chế biến được định dạng lại thường vẫn là thực phẩm siêu chế biến.
Hơn nữa, nếu như chỉ đơn giản là yêu cầu các cá nhân “cần có trách nhiệm hơn” thì sẽ khó mà có tác dụng khi Big Food chi hàng tỷ USD mỗi năm để tiếp thị các sản phẩm không lành mạnh để giảm bớt trách nhiệm đó.
Các hướng dẫn về chế độ ăn uống hiện nay có nên khuyến cáo mọi người tránh thực phẩm chế biến quá kỹ không? Brazil và các nước Mỹ Latinh khác hiện đã và đang làm điều này rồi.
Còn chúng tôi, với tư cách là cá nhân, thì lời khuyên rất đơn giản - hãy tránh hoàn toàn các loại thực phẩm siêu chế biến.
Tác giả: Phillip Baker là thành viên nghiên cứu tại viện hoạt động thể chất và dinh dưỡng tại Đại học Deakin ở Úc, Mark Lawrence là giáo sư dinh dưỡng sức khỏe cộng đồng tại Viện Hoạt động thể chất và Dinh dưỡng tại Đại học Deakin, và Priscila Machado là thành viên nghiên cứu tại Trường Thể dục & Khoa học Dinh dưỡng thuộc Khoa Y tế tại Đại học Deakin.
Thanh Hương
