Trung Quốc ngày nay không được ghi nhận với việc phát minh ra điện thoại di động, Internet hoặc các công nghệ hiện đại khác. Nhưng người Trung quốc từ thời cổ đại phong kiến đã mang lại cho toàn thể nhân loại, từ hàng ngàn năm trước, các ngành công nghiệp khác nhau và cải thiện nhiều khía cạnh của cuộc sống con người. Hơn nữa, ảnh hưởng của tất cả những phát minh tài tình của Trung Quốc cổ đại đó có thể được theo dõi ngay cả trong thế kỷ XXI.
Theo số liệu thống kê được cung cấp bởi Diễn đàn Kinh tế Thế giới, ngày nay Trung Quốc có thể tự hào là nước chi tiêu lớn thứ hai thế giới cho nghiên cứu và phát triển khoa học, chỉ sau Hoa Kỳ. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là người Trung Quốc thời cổ đại không chỉ là nhà sản xuất mà còn là nhà phát minh ra rất nhiều thứ, thậm chí cả công nghệ mà các quốc gia vẫn đang sử dụng ngày nay.
Khi nhiều bộ lạc đang tìm kiếm những vùng đất tốt nhất trên khắp châu Âu, họ không thể ngờ rằng Đại Tây Dương lại ngăn cách họ với các lục địa rộng lớn khác, nền văn minh Trung hoa đang hình thành, phát triển và cách mạng hóa khoa học và công nghệ phương Đông.
Tiến sĩ Joseph Needham là một trong những nhà khoa học phương Tây đầu tiên và nổi bật nhất đã cố gắng làm sáng tỏ những thành tựu và đóng góp của Trung Quốc cổ đại đối với sự phát triển của toàn thế giới. Nhà sử học và hóa sinh người Anh đã bị thu hút bởi thái độ và cách tiếp cận khoa học và công nghệ của Trung Quốc sau chuyến đi của ông đến đất nước này vào năm 1942.
Sự ngưỡng mộ của Needham đối với lịch sử, văn hóa và ngôn ngữ Trung Quốc, cũng như trí thông minh phi thường của họ, đã khiến ông bắt tay vào thực hiện một dự án lớn, ngày nay được biết đến rộng rãi với tên gọi “Khoa học và Văn minh ở Trung Quốc”. Nó bao gồm 27 cuốn sách đã xuất bản 7 tập về chủ đề này, bao gồm mọi khía cạnh: từ toán học đến y học.
-
- Khoa học và Văn minh ở Trung Quốc (bản dịch tiếng Trung) của Joseph Needham. (CC BY-SA 3.0)
Joseph Needham mô tả hàng chục phát minh cổ đại của Trung Quốc đã (và vẫn còn) được sử dụng rộng rãi ở thế giới phương Tây mà người ta thậm chí không thể tưởng tượng được chúng thực sự đến từ Viễn Đông.
Vậy, theo nghĩa đen, nền văn minh hàng thế kỷ, huy hoàng và vẫn còn bí ẩn này đã cho chúng ta điều gì?
In ấn
Mặc dù đã có sẵn các hiện vật in ấn sớm hơn nhiều ở Viễn Đông, Kinh Kim Cương vẫn được coi là cuốn sách đầu tiên được in trên giấy ở kích thước thông thường. Theo ghi chép, nó được làm vào năm 868 sau Công nguyên, dưới triều đại nhà Đường. Vào thời điểm đó, in khắc gỗ đã trở nên phổ biến, giúp đơn giản hóa việc truyền bá các văn bản tôn giáo mà không cần sửa đổi.
Các bậc thầy ban đầu đặt mực lên một khối gỗ có khắc chữ. Mực lăn trên bề mặt của các ký tự được khắc trên gỗ. Sau khi in, một bức tranh đảo ngược của khối gỗ được để lại trên giấy lấy mực một cách dễ dàng. Một khối duy nhất có thể tạo ra khoảng 20.000 bản sao.
Một thế kỷ sau, Bi Sheng đã nâng cấp kỹ thuật này bằng cách giới thiệu kiểu in di động. Các ký tự riêng lẻ có thể di chuyển được, được khắc trên các mảnh đất sét và nung cứng bằng lửa, có thể được gắn vào một tấm sắt để in một trang văn bản. Sau đó nó được chia nhỏ và tổ chức lại để in một trang khác.
Johann Gutenberg đã sử dụng công nghệ gần như tương tự để in cuốn Kinh thánh đầu tiên vào những năm 1450.
Rượu
Nghiên cứu năm 2004 của Đại học Pennsylvania tuyên bố rằng người Trung Quốc có thể là quốc gia đầu tiên phát hiện ra quy trình lên men và chưng cất được sử dụng để tạo ra rượu. Nhóm các nhà khoa học đã nghiên cứu các vật liệu hữu cơ khô mà họ tìm thấy trong các chum cổ. Kết quả của một phân tích phức tạp cho phép họ khẳng định rằng người Trung Quốc đã uống đồ uống có cồn từ 9.000 năm trước.
-
- Hộp đựng rượu gạo truyền thống của Trung Quốc. (Ảnh minh họa: Pixabay)
Truyền thuyết kể rằng vợ của Vu Đại Đế, hoàng đế của triều đại nhà Hạ huyền bí, là người đầu tiên chuẩn bị đồ uống có cồn cho chồng mình. Điều đó có thể đã xảy ra vào khoảng năm 2.000 trước Công nguyên.
Vì vậy, lịch sử sản xuất rượu và bia bắt nguồn từ Trung Quốc, mà ngày nay, trớ trêu thay, lại không nổi tiếng về sản xuất và xuất khẩu rượu.
La bàn thời Trung Quốc cổ đại
Các thương nhân Ả Rập rất có thể đã mang la bàn đến Châu Âu. Vì vậy, tổ tiên xa xôi của chúng ta đã bắt đầu sử dụng nó trong việc điều hướng để tìm đúng hướng trong vùng biển bão tố và khám phá những vùng đất mới.
Tuy nhiên, la bàn là một trong những phát minh vĩ đại nhất của Trung Quốc cổ đại. Nó được tạo ra vào khoảng thế kỷ thứ III trước Công nguyên và ban đầu được sử dụng bởi các… thầy bói. Các nhà hàng hải Trung Quốc bắt đầu sử dụng nó trên các con tàu không sớm hơn vào thời nhà Tống, tức là vào khoảng thế kỷ thứ X sau Công Nguyên.
-
- La bàn của Trung Quốc thời nhà Hán. ( Ảnh CC BY-SA 3.0 )
Nhân tiện, không giống như la bàn hiện đại chỉ hướng bắc, la bàn cổ đại của Trung Quốc chỉ hướng nam. "Kim" của la bàn Trung Quốc được làm từ đá tảng dưới dạng một cái thìa. Thài đá (Lodestone) hướng về phía nam một cách tự nhiên, và điều đó đã mang lại cho các thủy thủ Trung Quốc một lợi thế chiến lược bổ sung: phía nam luôn là hướng của mặt trời vào giữa trưa. Vì vậy, không có gì thắc mắc tại sao điều hướng thông minh của Trung Quốc lại trở thành hình mẫu cho toàn thế giới.
Đồng hồ cơ
Nguyên mẫu của đồng hồ cơ của chúng ta cũng tồn tại đầu tiên ở Trung Quốc. Người tạo ra nó là nhà sư Phật giáo. Ông đã đưa ra mẫu đồng hồ cơ học đầu tiên vào năm 725 sau Công Nguyên, hai thế kỷ trước khi ý tưởng về nó gây ấn tượng với người phương Tây.
Theo thiết kế của ông, nước nhỏ giọt cung cấp năng lượng cho một bánh xe lớn, tạo ra một chu kỳ quay trong một ngày - 24 giờ.
Trong triều đại nhà Tống, đồng hồ đã được hiện đại hóa để nó không chỉ cho biết thời gian trong ngày mà còn cả ngày trong tháng, giai đoạn của Mặt trăng, và vị trí của một số ngôi sao và hành tinh. Một tháp đồng hồ đã được xây dựng và thêm cơ chế truyền động bằng dây xích vào hệ thống bánh răng và bánh xe tinh vi giúp đồng hồ quay.
Nĩa
Chắc chắn, đũa là một phần không thể thiếu trong món ăn lạ miệng của Trung Quốc. Nhưng những phát hiện gần đây từ cuộc khai quật lăng mộ của Tần Thủy Hoàng, vị hoàng đế phi thần thoại đầu tiên của Trung Quốc (259 TCN - 210 TCN), chứng minh rằng người Trung Quốc đã tạo ra những chiếc nĩa với thiết kế khá hiện đại cách đây hàng trăm năm. Tại sao người Trung Quốc ngày nay không sử dụng chúng là một câu hỏi khác.
Tuy nhiên, phương Tây có thể cảm ơn quốc gia này vì sự sáng tạo và tính thực tiễn của họ. Và cuối cùng, thật khó để chúng ta hình dung bữa sáng và bữa tối truyền thống của mình mà không có nĩa.
Phát minh ấn tượng của Khoa học Trung Quốc cổ đại: Giấy, Giấy vệ sinh, tiền giấy và thực đơn
Việc phát minh ra giấy cho phép phát minh ra ba thứ hữu ích khác được đề cập ở đây. Vì vậy, chúng ta hãy đặt tất cả bốn trong số chúng vào một loại - phát minh giấy.
Người Châu Âu đã mua giấy cói từ Ai Cập và sử dụng giấy da trong suốt nhiều thế kỷ khi người Trung Quốc sử dụng giấy thật. Mặc dù nó trông không giống với loại giấy hiện đại mà chúng ta quen dùng để viết, nhưng hóa ra nó lại là một vật liệu tiện lợi và bền hơn.
Các ghi chép lịch sử ghi nhận việc phát minh ra nghề làm giấy cho Cai Lun, một hoạn quan của triều đình hoàng đế. Mặc dù chính thức thừa nhận rằng nghề làm giấy ra đời vào năm 105 sau Công nguyên, nhưng các cuộc điều tra gần đây đã truy tìm nó từ thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên.
Một số người có thể cho rằng giấy cói đã được sản xuất ở Ai Cập từ năm 3000 trước Công nguyên và phục vụ tốt mục đích của nó trong nhiều thế kỷ. Tuy nhiên, vào thế kỷ XIV- XV, châu Âu cũng chọn sử dụng giấy. Và sự lựa chọn này tự nó nói lên điều đó.
-
- Một tấm in và tiền giấy của Vương triều Nguyên, phát minh ấn tượng của Khoa học trung Quốc cổ đại. ( CC BY-SA 3.0 )
Rõ ràng, nếu Trung Quốc phát minh ra giấy, làm giấy thì họ phải là người tạo ra… giấy vệ sinh. Việc sử dụng nó lần đầu tiên được ghi lại là vào năm 851 sau Công nguyên, trong triều đại nhà Đường. Nhưng vào thời nhà Minh (1368-1644), sự phổ biến của giấy vệ sinh trong cung đình ngày càng tăng.
Ở thế giới phương Tây, giấy vệ sinh chỉ được bán trên thị trường vào nửa sau của thế kỷ XIX, sau khi nó được "phát minh lại" bởi Joseph C. Gayetty vào năm 1857.
Vào thế kỷ thứ IX sau Công Nguyên, người Trung Quốc bắt đầu sử dụng giấy để in tiền. Các tờ tiền giấy đầu tiên được sử dụng như tín dụng hoặc ghi chú hối đoái. Các thương gia có thể nhận chúng để thanh toán thay tiền kim loại mà không bị thiệt hại về giá trị “tiền mặt”.
Trung Quốc cổ đại luôn là một thị trường lớn, luôn chào đón các thương gia và nhà thám hiểm từ khắp nơi trên thế giới. Số lượng lớn người nước ngoài không nói được tiếng Trung Quốc được cho là lý do để phát minh ra… thực đơn nhà hàng ngay từ thời nhà Tống (960–1279). Người Trung Quốc cổ đã có giấy, nên dùng nó để làm menu là một ý tưởng hợp lý phải không?
Đặc sắc của Khoa học Trung Quốc cổ đại: Máy dò động đất
Chúng ta có thể biết rõ hơn về nó như một chiếc máy đo địa chấn, mặc dù gần 2.000 năm trước, nó trông giống một chiếc bình bằng đồng tuyệt đẹp hơn. Bí mật của nó là gì?
-
- Máy đo địa chấn của Zhang Heng, một phát minh vĩ đại của Khoa học Trung Quốc cổ đại. (Muséum de Toulouse / CC BY-ND 2.0 )
Bên trong bình có một con lắc dao động, có thể chuyển động được. Dao động của con lắc làm chuyển động các đòn bẩy bên trong bình. Điều này kích hoạt việc giải phóng một quả cầu nhỏ do một con rồng nắm giữ quay mặt về hướng tâm chấn của chấn động. Quả bóng này rơi vào miệng một con ếch ngay bên dưới nó, do đó báo trước nguy hiểm.
Ở Trung Quốc, các trận động đất thường xuyên xảy ra, vì vậy thiết bị này đã giúp đất nước này đứng vững trong hàng trăm năm.
Nguyên mẫu phương Tây của máy đo địa chấn hiện đại được thiết kế ở Ba Tư vào thế kỷ XIII và ở Pháp không sớm hơn vào đầu thế kỷ XVIII.
Tên lửa phản lực
Những thành tựu gần đây của Trung Quốc trong lĩnh vực khám phá không gian là rất ấn tượng. Có lẽ, vào thế kỷ thứ III sau Công nguyên, những người phát minh ra tên lửa thậm chí không thể mơ rằng con cháu của họ sẽ một lần nhìn thấy Trái đất từ bầu trời. Nhưng ký ức và những ghi chép lịch sử về sự đổi mới của họ đã truyền cảm hứng cho các thế hệ tiếp theo để chế tạo những chiếc tàu vũ trụ khổng lồ và mạnh mẽ.
Nhưng chúng ta hãy quay trở lại thời cổ đại và xem nó hoạt động như thế nào.
Phản lực, một lực cần thiết để đẩy tên lửa chuyển động, được tạo ra bằng thuốc súng, thực chất là một phát minh khác của Trung Quốc cổ đại. Ví dụ, vào thời nhà Tống, người Trung Quốc nhồi một ống giấy bằng thuốc súng và gắn ống này vào một mũi tên mà họ có thể phóng đi bằng hệ thống như dây cung.
Rõ ràng, phát minh như vậy đã được sử dụng rộng rãi trong quân sự. Nhưng nó cũng trở thành một phần không thể thiếu trong trò giải trí truyền thống của Trung hoa - pháo hoa.
Khoa học trung Quốc cổ đại quả thực đã phát triển khá rực rỡ, không những về công nghệ phục vụ cuộc sống, mà còn cả về vũ trụ và thân thể người, được đề cập đến trng các bài tiếp theo.
Ngọc Mai
