Người Maya cổ đại sống tại Tikal, một thành phố cổ đã từng có một thời kỳ phồn vinh ở Guatemala, đã xây dựng một hệ thống rất tinh vi để lọc nước. Theo một nghiên cứu gần đây, họ đã sử dụng những vật liệu tự nhiên có cơ chế lọc tương tự như công nghệ hiện đại ngày nay.
Một nhóm các nhà nhân chủng học, địa lý và sinh vật học tại Đại học Cincinnati (UC) đã phát hiện ra những bằng chứng về một hệ thống lọc nước ở hồ Corriental, một nguồn cung cấp nước uống quan trọng của người Maya cổ đại nằm ở phía bắc Guatemala.
Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra tinh thể thạch anh và vật liệu zeolit được mang đến thành phố cổ Tikal từ những địa điểm cách đó rất xa. Thạch anh được tìm thấy trong cát thô cùng với zeolit, một hợp chất tinh thể bao gồm silic và nhôm, đã cùng tổ hợp tạo ra một cấu trúc mao quản xốp tự nhiên. Cả hai khoáng chất này đều được sử dụng trong hệ thống lọc nước hiện đại.
Trong một nghiên cứu được đăng trên tạp chí khoa học của UC, ông Kenneth Barnett Tankersley, phó giáo sư nhân chủng học và là tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: “Cấu trúc lọc sẽ loại bỏ các vi khuẩn có hại, các hợp chất giàu nitơ, kim loại nặng như thủy ngân và các chất độc khác khỏi nước”.
Ông bổ sung: “Điều thú vị là hệ thống này vẫn còn hiệu quả cho đến ngày nay và người Maya cổ đã xây dựng và sử dụng nó hơn 2.000 năm trước”.
Người Maya đã tạo ra hệ thống lọc nước này gần 2.000 năm trước khi các hệ thống lọc nước tương tự được sử dụng ở châu Âu, khiến nó trở thành một trong những hệ thống xử lý nước lâu đời nhất trên thế giới, Tankersley nói.
Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy dấu vết của zeolit và thạch anh ở rặng núi dốc quanh khu vực Bajo de Azucar, cách khoảng 29km (18 dặm) về phía Đông Bắc của Tikal. Tại Tikal, zeolit chỉ được tìm thấy trong hồ chứa Corriental. Họ đã sử dụng phân tích phổ nhiễu xạ tia X để xác định zeolit và tinh thể thạch anh trong các tảng trầm tích ở hồ chứa.
Đối với người Maya cổ đại, việc tìm cách thu thập và lưu trữ nước sạch rất quan trọng. Do Tikal và các thành phố khác của người Maya được xây dựng trên những đỉnh núi đá vôi xốp, khiến việc tiếp cận với nguồn nước uống trở nên khó khăn trong các đợt hạn hán theo mùa, chiếm hầu hết thời gian trong năm.
Ông Nicholas Dunning, giáo sư địa lý tại UC và đồng tác giả của bài báo, người đã nghiên cứu các nền văn minh cổ đại trong suốt sự nghiệp của mình, cho biết: “Trầm tích đó bắt nguồn từ một loại đá bị phong hóa, cấu thành từ tro núi lửa lộ thiên, chứa các hạt thạch anh và zeolit. Dòng nước chảy trong cấu trúc này với tốc độ khá tốt. Người Maya đổ đầy chai đựng nước của họ bằng vật liệu này. Nước ở đó nổi tiếng với độ sạch và tươi mát”.
Vào 10 năm trước, khi đang tiến hành điều tra thực địa ở Guatemala, ông đã tìm ra loại đá có thể là nguồn thạch anh và zeolit.
Ông nói thêm: “Có thể người Maya cổ đại, thông qua những quan sát thực tế, đã nhận thấy vật liệu đặc biệt này có thể ‘làm cho nước sạch’ và đã nỗ lực để sử dụng nó cho các hệ thống lọc nước của mình. Họ có các bể lắng, nơi mà nước sẽ chảy vào và được lọc sạch trước khi được đưa vào các bể chứa. Nước sau đó có lẽ trông sạch hơn và có lẽ cũng cảm thấy ‘ngon’ hơn”.
Các nhà nghiên cứu tại UC phát hiện ra rằng một số hồ chứa ở Tikal cuối cùng đã trở nên bị ô nhiễm bởi các độc tố của thủy ngân. Nguyên nhân có thể đến từ một chất màu gọi là chu sa mà người Maya sử dụng trên các bức tường thạch cao và trong các nghi lễ chôn cất. Tuy nhiên hồ chứa Corriental lại không có những chất gây ô nhiễm này.
Giáo sư nhân chủng học danh dự của UC, ông Vernon Scarborough, một đồng tác giả khác, cho biết hầu hết các nghiên cứu về hệ thống quản lý nước cổ đại cho thấy con người thời đó đã sử dụng các phương thức để bảo tồn, thu thập hoặc chuyển hướng dòng nước phục vụ cho lợi ích của cộng đồng.
Ông Scarborough cho biết: “Việc xác định chất lượng nước tiêu chuẩn để có thể uống được cho đến nay vẫn còn là một vấn đề khó giải quyết. Dự án này của nhóm nghiên cứu UC chúng tôi đã mở ra một hướng nghiên cứu mới, bằng cách xác định chất lượng của nguồn nước và cách nguồn nước đó có thể được thiết lập và duy trì”.
Tất nhiên, việc tái tạo lại cuộc sống, tập quán và động lực của một nền văn minh 1.000 năm trước thực sự là một việc khó.
Ông Dunning nói: “Chúng tôi không có bằng chứng tuyệt đối, nhưng chúng tôi có bằng chứng trong hoàn cảnh cụ thể. Lời giải thích của chúng tôi dựa trên những cơ sở logic nhất định".
Nhà sinh vật học ở Đại học UC và cũng là đồng tác giả, ông David Lentz cho biết rằng hệ thống lọc nước này có thể bảo vệ người Maya cổ đại khỏi vi khuẩn lam có hại và các chất độc khác, những thứ có thể khiến những người uống nước từ bể chứa bị nhiễm bệnh.
Ông Tankersley cho biết các hệ thống lọc nước phức hợp và tinh vi cũng đã được quan sát thấy ở các nền văn minh cổ đại khác, từ Hy Lạp, Ai Cập đến Nam Á, nhưng đây là lần đầu tiên được quan sát thấy ở Tân Thế giới cổ đại (tức châu Mỹ ngày nay).
Ông nói: “Người Maya cổ sống trong môi trường nhiệt đới và họ phải là những người đổi mới sáng tạo để sinh tồn. Đây là một phát minh sáng tạo rất đáng chú ý. Rất nhiều người cho rằng người Mỹ bản địa ở Tây Bán cầu không có năng lực về kỹ thuật hoặc công nghệ so với những nơi như Hy Lạp, La Mã, Ấn Độ hay Trung Quốc. Nhưng riêng với lĩnh vực quản lý tài nguyên nước, thực sự người Maya đã đi trước hàng thiên niên kỷ”.
Quang Minh
Theo MessageTo Eagle
