Giả sử toàn bộ lịch sử của hành tinh được nén lại trong một ngày, thì: Sự sống đa dạng xuất hiện chỉ khoảng ba giờ trước; và… Kỷ nguyên công nghiệp chỉ kéo dài vài phần nghìn giây của ngày đó. Một số nhà nghiên cứu cho rằng tuổi thọ trung bình của các nền văn minh tiên tiến có thể chỉ là một vài thế kỷ. Nếu điều đó đúng, vài trăm triệu năm qua, vài tỷ năm qua, có thể đã từng tồn tại nhiều thời kỳ công nghiệp như của chúng ta hiện nay (các nền văn minh tiền sử), thì cũng là điều hoàn toàn có thể được chấp nhận một cách hợp lý.
Liệu có một nền văn minh công nghiệp (văn minh tiền sử) đã từng tồn tại trên hành tinh của chúng ta, trước nền văn minh nhân loại hiện nay không? Lý thuyết Silurian đặt ra câu hỏi, làm sao để chúng ta biết được điều đó?
Các nhà khoa học Trái đất vào thời điểm chuyển giao thế kỷ, Gavin Schmidt là một trong số họ, đã bị thu hút bởi một phân đoạn lịch sử địa chất 56 triệu năm tuổi được gọi là Cực đại nhiệt Paleocen-Eocene (PETM). Điều khiến họ tò mò nhất là sự tương đồng của nó với thời đại của chúng ta: Mức carbon tăng đột biến, nhiệt độ tăng vọt thêm 5-8 độ C vào thời kỳ này, hệ sinh thái bị phá hoại nghiêm trọng. Tại các hội thảo chuyên nghiệp, các chuyên gia đã thảo luận về việc tại sao hiện tượng nóng lên toàn cầu nghiêm trọng như vậy đã xảy ra vào thời kỳ này.
Trong một công việc như vậy, Schmidt, hiện là giám đốc Viện Nghiên cứu Không gian Goddard của NASA, không thể cưỡng lại sự so sánh. Biến đổi khí hậu xảy ra vào thời đại hiện đại ngày nay - rõ ràng nguyên nhân do sự phát triển của ngành công nghiệp con người - và vào thời đại PETM rất giống nhau. Ông trầm ngâm, "Thật thú vị nếu nó có cùng một nguyên nhân chứ?". Một chủng tộc cổ đại gồm những sinh mệnh... thông minh, có sử dụng nhiên liệu hóa thạch, đã từng tồn tại vào thời kỳ ấy? Ông nói, “rõ ràng là không ai xem điều này một cách nghiêm túc”. Cho đến gần hai thập kỷ sau, bản thân ông mới nghiêm túc tìm hiểu.
Một ngày trong năm 2017, Schmidt đã được Adam Frank, một nhà vật lý thiên văn của Đại học Rochester đến thăm, nhằm tìm hiểu xem liệu các nền văn minh trên các hành tinh khác có làm thay đổi khí hậu của họ như chúng ta hay không.
Frank đã rất ngạc nhiên khi Schmidt ngắt lời với một ý tưởng thậm chí còn lạ lùng, một ý tưởng mà ông đã ấp ủ trong nhiều năm: "Điều gì khiến anh chắc chắn rằng chúng ta là nền văn minh đầu tiên trên hành tinh này?"
Làm sao để nhận biết sự tồn tại của các nền văn minh tiền sử?
-
- Mỗi nền văn minh sẽ tạo nên “dấu ấn công nghệ” của họ, bầu khí quyển sẽ chứa một lượng nitơ bất thường từ phân bón và các nguyên tố tan rã trong đất từ các vật liệu điện tử. (Ảnh minh họa: Syaibatulhamdi/Pixabay)
Có một điểm chung mà gần như tất cả các nền văn minh đều phải đối diện là, về mặt địa chất mà nói, chúng sẽ biến mất ngay lập tức bởi sự xói mòn của thời gian. Kim tự tháp, các công trình xây dựng, đền thờ... sẽ bị xói mòn, sớm bị chôn vùi và trở thành cát bụi bên dưới các mảng kiến tạo của Trái đất đang chuyển dịch.
Khu vực có sự sống hiện đại lâu đời nhất mà chúng ta biết hiện nay là sa mạc Negev ở miền nam Israel, và nó có niên đại chỉ 1,8 triệu năm. Một khi chúng ta biến mất, Trái đất sẽ không mất nhiều thời gian để xóa sổ nền văn minh nhân loại đã xây dựng trên bề mặt của nó. Và hồ sơ hóa thạch quá rời rạc của một loài sinh vật tồn tại trong thời gian ngắn như chúng ta (ít nhất là cho đến nay) có thể không bao giờ tìm thấy trong tương lai.
Vậy thì làm thế nào mà những nền văn minh trong tương lai xa có thể biết chúng ta đang ở đây? Nếu bằng chứng trực tiếp về sự tồn tại của chúng ta bị biến mất vào quên lãng, liệu có còn điều gì khiến nền văn minh tương lai biết đến sự tồn tại của chúng ta không? Đó là một câu hỏi mà Schmidt đặt ra cho Frank: Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta là nền văn minh trong tương lai, xem xét đến giá trị của một số nền văn minh tiền sử đã thống trị hành tinh của chúng ta trước đây?
Đầu óc Frank quay cuồng khi cân nhắc câu trả lời. Là một tín đồ của vũ trụ, ông đột nhiên cảm thấy sững sờ trước sự bao la của những gì nằm trên mặt đất, chứ không phải của vũ trụ rộng lớn. Ông nói: “Bạn đang nhìn về quá khứ của Trái đất như thể nó là một thế giới khác. Thoạt nhìn, câu trả lời có vẻ hiển nhiên - chắc chắn chúng ta sẽ biết liệu có một loài người cổ đại khác đã từng cư trú trên địa cầu như Homo sapiens hay không.
Đặc tính công nghệ của nhân loại
Trong những tháng sau cuộc trò chuyện đó, Frank và Schmidt đã tạo dựng nên Lý thuyết Silurian: Học thuật chi tiết đầu tiên về khả năng tồn tại một nền văn minh tiền nhân loại trên Trái đất. Ngay cả khoa học viễn tưởng cũng hầu như bỏ bê ý tưởng này. Tuy nhiên, một tập phim những năm 1970 Doctor Who lại có sự góp mặt của những con bò sát thông minh, được đánh thức bằng vụ thử hạt nhân sau 400 triệu năm ngủ đông. Để tỏ lòng kính trọng đối với những tiền nhân khoa học viễn tưởng đó, các nhà khoa học đã đặt tên cho giả thuyết tư tưởng của họ là “Lý thuyết Silurian”.
Cho đến nay, các nhà khoa học đã có những bằng chứng về các nền văn minh tiền sử thông qua các phát hiện có tính chất tình cờ. Frank nói, “đây là một vấn đề quan trọng và xứng đáng để nhận được sự nghiên cứu một cách cẩn trọng”, để không bị gạt ra ngoài một cách vô ý. Hai nhà khoa học này đã đi theo hướng nhận biết những dấu vết mà một nền văn minh công nghiệp trong quá khứ có thể để lại.
Các bằng chứng khảo cổ về các nền văn minh tiền sử chỉ là phát hiện tình cờ, bởi vì, theo thời gian hàng triệu, hàng trăm triệu năm, dấu ấn của chúng ta trên hành tinh này, tất cả sẽ bị tan rã thành một lớp đá mỏng, bao gồm cả những vật liệu và các công trình mà chúng ta đã xây dựng nên thế giới loài người.
Nhưng, chúng sẽ tạo nên “chữ ký công nghệ” của chúng ta, dấu ấn độc đáo đi kèm với mọi loại công nghệ. Ví dụ, trầm tích từ kỷ nguyên địa chất hiện tại của chúng ta, kỷ Anthropocen hiện nay, có thể sẽ chứa một lượng nitơ bất thường từ phân bón và các nguyên tố tan rã trong đất từ các vật liệu điện tử. Nó có thể chứa các hợp chất không xuất hiện từ tự nhiên, như chlorofluorocarbons, nhựa và các hóa chất steroid được sản xuất.
Tất nhiên, không có lý do gì mà mọi nền văn minh phải phát triển theo cùng một cách. Một số có thể không bao giờ sử dụng nhựa. Nhưng chúng phải chia sẻ một số tính năng phổ quát nhất định. Có lẽ chúng sẽ phân tán các loài đặc trưng, như chuột và chuột cống trong trường hợp của chúng ta, trong quá trình tồn tại của họ. Và Schmidt lưu ý rằng ngay cả người ngoài hành tinh cũng không thể vi phạm quy luật vật lý: “Có phải mọi loài sinh vật có sử dụng công nghệ đều cần năng lượng không? Vậy năng lượng đến từ đâu? ”
Con người chúng ta đã chinh phục hành tinh của mình với sự trợ giúp của quá trình đốt cháy tạo năng lượng, và có vẻ hợp lý khi cho rằng các dạng sống siêu việt ở mọi nơi đều làm như vậy. Frank nói: “Luôn có sinh khối và bạn luôn có thể đốt cháy sinh khối”.
Trong một thời gian dài, ngành công nghiệp của chúng ta là dựa trên nhiên liệu hóa thạch và gây ra hậu quả biến đổi khí hậu nặng nề, điều đó sẽ để lại dấu vết địa chất. Carbon xảy ra ở ba loại, được gọi là đồng vị. Khi chúng ta đốt cháy các loại nhiên liệu hóa thạch, chúng ta sẽ thay đổi tỷ lệ đồng vị trong khí quyển, một sự thay đổi được gọi là hiệu ứng Suess.
Các nhà khoa học đã ghi nhận các tỷ lệ thay đổi tương tự trong các sự kiện của thời đại Cực đại nhiệt Paleocen-Eocene của 56 triệu năm trước, và nếu ai đó đang tìm kiếm trong 50 triệu năm nữa, họ sẽ không gặp khó khăn gì khi nhìn thấy điều đó trong kỷ Anthropocene của chúng ta hiện nay.
Liệu có sự sống ở các ngoại hành tinh?
Vậy còn Thời đại Cực đại nhiệt PETM thì sao? Có phải sự thay đổi đồng vị khí quyển trong thời đại đó bắt nguồn từ động cơ của những chiếc ô tô của thời cổ đại không? Tuy nhiên, sự gia tăng carbon trong thời kỳ đó chậm hơn nhiều so với thời kỳ đầu của cuộc Cách mạng Công nghiệp của chúng ta. Điều này cũng đúng với các sự kiện có thể so sánh khác trong quá khứ xa xôi; các nhà địa chất vẫn chưa tìm thấy bất cứ điều gì đột ngột như kỷ Anthropocene. Điều đó nói lên rằng, độ ngắn có thể là vấn đề - có thể cực kỳ khó để xác định các khoảng thời gian ngắn trong hồ sơ địa chất, cũng như ở cấp độ thiên văn. Điều này đưa chúng ta đến nghịch lý Fermi.
Nếu vũ trụ rất rộng lớn, với rất nhiều hành tinh có thể sống được, tại sao chúng ta không tìm thấy bất kỳ dấu hiệu nào của sự sống thông minh ngoại hành tinh nào? Đó là điều khiến nhà vật lý người Ý Enrico Fermi bối rối. Một lý giải là có rất nhiều nền văn minh đã hình thành, nhưng chúng biến mất nhanh chóng đến mức rất ít tồn tại tại bất kỳ thời điểm nào.
-
- Vũ trụ rất rộng lớn, với rất nhiều hành tinh có thể sống được, hiện nay chúng ta vẫn đang cố gắng tìm kiếm bất kỳ dấu hiệu nào của sự sống thông minh ngoại hành tinh. (Ảnh minh họa: Tombud/Pixabay)
Thời gian, giống như không gian, là rất lớn, và con người có thể không tồn tại cùng thời điểm với nhiều nền văn minh ngoài trái đất khác, làm giảm cơ hội khám phá của chúng ta. Sau đó, có một kịch bản lạc quan hơn: Họ có thể trốn tránh thông báo của chúng ta không phải vì họ đã bị hủy diệt, mà vì họ nắm vững công nghệ tiên tiến hơn chúng ta, làm cho các đặc điểm kỹ thuật của họ khó thấy hơn.
Frank hoài nghi rằng một nền văn minh công nghiệp mà có thể trở nên không thể bị phát hiện, bởi vì đó không phải là vô hình. Để xây dựng các tấm pin thu năng lượng mặt trời, họ cần có nguyên liệu thô; để có được những vật liệu đó, họ cần một số dạng năng lượng khác. Đối với năng lượng gió, nghiên cứu gần đây cho thấy rằng ngay cả khi chúng ta đã sản xuất đủ số tua-bin để cung cấp năng lượng cho hành tinh, chúng cũng sẽ góp phần làm hành tinh đó ấm lên trong thời gian ngắn.
Frank nói, điều này thể hiện ở quy mô toàn cầu về nguyên tắc không có bữa trưa miễn phí: “Bạn không thể xây dựng một nền văn minh tầm cỡ thế giới mà không để lại một dấu hiệu nào”.
Tìm kiếm các nền văn minh tiền sử trên trái đất và trong vũ trụ
Kể từ khi đưa ra giả thuyết Silurian, các tác giả có thể đoán trước được là sẽ thu hút được nhiều người quan tâm cũng như giới học thuật. Schmidt nói: “Những người có sự quan tâm về người ngoài hành tinh cổ đại đều muốn phỏng vấn chúng tôi”. Cả Schmidt và Frank đều nhận ra sự tồn tại của những nền văn minh có trước nền văn minh chúng ta hiện nay trên trái đất, là một điều quyến rũ với rất nhiều người. Nhưng bất kể có ai theo dõi giả thuyết của họ, họ vẫn thấy những bài học bổ ích về khoa học và có ý nghĩa trong nghiên cứu của họ.
Đầu tiên, họ hy vọng họ sẽ truyền cảm hứng cho các nhà địa chất, khảo cổ học đang nghiên cứu (và các nhà thiên văn học đang tìm kiếm) để bổ sung các phương pháp mới cho họ. Họ lập luận, để xác định một nền văn minh đã qua, các nhà khoa học phải tìm kiếm một loạt các tín hiệu cùng một lúc, mọi thứ từ biến động carbon cho đến các chất hóa học tổng hợp. Và họ sẽ cần xác định chính xác sự gia tăng và giảm xuống của những tín hiệu này, do tầm quan trọng của thời gian trong việc phân biệt nguyên nhân tự nhiên và nguyên nhân từ một nền văn minh công nghiệp.
Giả thuyết cũng có ảnh hưởng đến phương trình Drake nổi tiếng, được sử dụng để tính toán số lượng các nền văn minh đang tồn tại trong dải Ngân hà. Phương trình giả định có nhiều nhất một nền văn minh trên mỗi hành tinh có thể sinh sống được; như vậy ước tính đó của họ cũng có thể thay đổi, có thể trong quá khứ chúng ta đã từng có những người hàng xóm thiên hà thông minh.
Có lẽ quan trọng nhất, công việc của Frank và Schmidt thể hiện lời kêu gọi hành động và sự khiêm tốn. Có thể là cả hai giải pháp tiềm năng cho nghịch lý Fermi - sự tuyệt chủng và sự siêu việt về công nghệ - đều có thể thực hiện được.
Nếu vậy, chúng ta có một sự lựa chọn: "Chúng ta sẽ sống hòa hợp với thiên nhiên một cách bền vững, hay chúng ta sẽ tiếp tục tạo ra một mớ hỗn độn làm biến đổi khí hậu hành tinh?", Schmidt nói. "Chúng ta càng làm hỗn loạn bầu khí quyển hành tinh trong vũ trụ, thì chúng ta càng rút ngắn sự tồn tại của nền văn minh của chúng ta".
Nếu biết cách sống hòa hợp, con người sẽ đạt được một vị trí lâu dài trong vũ trụ. Nếu không, nền văn minh hiện nay của chúng ta sẽ bị tiêu hủy, chỉ để lại một hậu quả như của một trận đại hồng thủy, như một lời cảnh báo cho những hành vi khủng khiếp tiếp theo.
Theo Discover Magazine
