Trong 5 tháng qua, các nhà khoa học y học toàn thế giới đã tập trung nghiên cứu tất cả mọi thứ về virus SARS-CoV-2 gây ra đại dịch viêm phổi Vũ Hán. Họ đã biết được gì - và khả năng ngăn chặn đại dịch như thế nào?
Virus corona đã gây ra vấn đề cho nhân loại trong một thời gian dài. Một số phiên bản được biết là gây ra cảm cúm thông thường và gần đây, hai loại đã gây ra sự bùng phát các căn bệnh chết người: hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) và hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS).
Tác động của hai loại coronavirus trên còn là nhẹ so với sự tàn phá toàn cầu do virus Corona Vũ Hán (Sars-CoV-2) đang gây ra đại dịch Covid-19. Chỉ trong vài tháng, nó đã kích hoạt hàng chục quốc gia phải thực hiện lệnh phong tỏa các thành phố lớn và cướp đi hơn 100.000 mạng sống. Và căn bệnh vẫn đang tiếp tục lan rộng.
Mặt khác, kiến thức của chúng ta về virus Corona Vũ Hán (Sars-CoV-2) cũng còn rất ít. Đây là một sinh vật mà khoa học chưa biết đến năm tháng trước. Ngày nay nó là chủ đề nghiên cứu trên một quy mô chưa từng có. Các dự án thử nghiệm vaccine, thử nghiệm thuốc điều trị, các xét nghiệm chẩn đoán mới đang xuất hiện và hoạt động cấp bách ở hầu hết các quốc gia trên thế giới.
Các câu hỏi rất đơn giản là: chúng ta đã biết được gì trong năm tháng qua và kiến thức đó có thể làm chấm dứt đại dịch này được không?
Virus SARS-CoV-2 đã làm thay đổi thế giới trong ba tháng qua như thế nào - youtube
Nguồn gốc virus SARS-CoV-2 và quá trình lây nhiễm cho con người như thế nào?
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra virus Sars-CoV-2 gần như chắc chắn có nguồn gốc từ loài dơi, chúng đã thích nghi các phản ứng miễn dịch với virus rất tốt. Những hệ thống phòng thủ này thúc đẩy virus nhân lên nhanh hơn để chúng có thể vượt qua hệ thống phòng thủ miễn dịch của dơi. Đổi lại, điều đó biến dơi thành một ổ chứa virus sinh sản nhanh và có khả năng lây truyền cao. Sau đó, khi virus từ những con dơi này di chuyển vào các động vật có vú khác, những sinh vật thiếu hệ thống miễn dịch phản ứng nhanh, virus này nhanh chóng lây lan sang vật chủ mới của chúng. Hầu hết các bằng chứng cho thấy Sars-CoV-2 bắt đầu lây nhiễm cho con người thông qua một loài trung gian, có thể là tê tê.
“Virus này có thể đã lây truyền từ dơi sang một loài vật khác, và con vật kia ở gần con người, có thể là ở một khu chợ’’, theo lời nhà nghiên cứu virus học Edward Holmes của Đại học Sydney. “Vì vậy, nếu con vật hoang dã đó có virus, nó đã nhận được từ một con dơi và chúng ta tương tác với nó, thì khả năng là virus đó sẽ lây sang người có tiếp xúc với con vật đó. Sau đó, người đó sẽ về nhà và lây lan cho người khác và chúng ta có một ổ dịch’’.
Khi một người bị nhiễm bệnh ho hoặc hắt hơi, thì sẽ phát xuất ra các giọt chất lỏng chứa virus Sars-CoV-2 và chúng sẽ làm lây nhiễm sang những người khác.
Virus SARS-CoV-2 lây lan và ảnh hưởng đến con người như thế nào?
Các hạt có virus được người khác hít vào và tiếp xúc với các tế bào lót cổ họng và thanh quản. Những tế bào này có số lượng lớn thụ thể - được gọi là thụ thể ACE-2 - trên bề mặt của chúng. (Các thụ thể tế bào đóng vai trò chính trong việc truyền hóa chất vào tế bào và kích hoạt tín hiệu giữa các tế bào.)
“Virus này có một protein bề mặt được khóa trên thụ thể đó và đưa RNA của nó vào trong tế bào’’, giáo sư virus học Jonathan Ball của Đại học Nottingham nói.
Khi vào bên trong, RNA đó sẽ tự chèn bộ máy sao chép riêng của nó vào tế bào và tạo ra nhiều bản sao của virus. Chúng bùng phát ra khỏi tế bào và gây ra sự lây nhiễm lan rộng. Các kháng thể được tạo ra bởi hệ thống miễn dịch của cơ thể, cuối cùng nhắm vào virus và trong hầu hết các trường hợp, ngăn chặn tiến trình của nó.
“Nhiễm trùng Covid-19 nói chung là nhẹ, và đó thực sự là bí mật của sự thành công của virus’’, giáo sư Ball nói thêm, “Nhiều người thậm chí không nhận thấy họ đã bị lây nhiễm và vì vậy vẫn đi khắp nơi, đi làm việc, trong nhà và siêu thị và gây ra sự lây nhiễm cho người khác’’.
Ngược lại, SARS - cũng là do coronavirus gây ra - làm cho bệnh nhân ốm nặng hơn và giết chết khoảng 1/10 số người mắc bệnh. Trong hầu hết các trường hợp, những bệnh nhân này phải nhập viện và điều đó ngăn họ lây nhiễm cho người khác - bằng cách cắt chuỗi lây truyền bệnh. Đại dịch Covid-19 không xảy ra như thế.
Tại sao tỷ lệ tử vong do virus SARS-CoV-2 gây ra khác nhau? – youtube.
Tại sao virus SARS-CoV-2 đôi khi gây ra tử vong cho con người?
Đôi khi, tuy nhiên, virus có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng. Điều này xảy ra khi nó di chuyển xuống đường hô hấp và lây nhiễm vào phổi, thậm chí còn phát triển tăng thêm trong các tế bào có thụ thể ACE-2. Nhiều trong số các tế bào này bị phá hủy và phổi bị tắc nghẽn với các mảnh của tế bào bị phá vỡ. Trong những trường hợp này, bệnh nhân sẽ cần điều trị trong khoa điều trị tích cực.
Tệ hơn nữa, trong một số trường hợp, hệ thống miễn dịch của một người rơi vào tình trạng quá tải, thu hút các tế bào vào phổi để tấn công virus, dẫn đến viêm nhiễm. Quá trình này có thể vượt khỏi tầm kiểm soát, nhiều tế bào miễn dịch đổ vào và tình trạng viêm nhiễm trở nên tồi tệ hơn. Đây được gọi là một cơn bão cytokine. (Trong tiếng Hy Lạp, ‘cyto’ có nghĩa là tế bào và ‘kino’ có nghĩa là sự di chuyển). Trong một số trường hợp, điều này có thể giết chết bệnh nhân.
Tại sao cơn bão cytokine xảy ra ở một số bệnh nhân mà không phải trong đại đa số những người nhiễm bệnh vẫn còn là một điều chưa rõ ràng. Một khả năng là một số người có các phiên bản của thụ thể ACE-2 dễ bị tấn công từ coronavirus hơn so với hầu hết mọi người.
Hệ thống miễn dịch tự nhiên với virus SARS-CoV-2 có hiệu quả không?
Các bác sĩ kiểm tra bệnh nhân hồi phục sau nhiễm trùng Covid-19 đang tìm thấy mức độ kháng thể trung hòa khá cao trong máu. Những kháng thể này được tạo ra bởi hệ thống miễn dịch và chúng bao phủ các virus xâm nhập tại các điểm cụ thể, ngăn chặn khả năng xâm nhập vào tế bào.
Một nhà nghiên cứu virus học Mike Skinner thuộc Đại học Hoàng gia Luân Đôn cho biết, “Rõ ràng là các phản ứng miễn dịch đang được gắn kết với Covid-19 ở những người bị nhiễm bệnh. Các kháng thể được tạo ra bởi phản ứng đó sẽ cung cấp sự bảo vệ chống lại các nhiễm trùng trong tương lai - nhưng chúng ta nên lưu ý rằng khả năng bảo vệ này sẽ không kéo dài trong cả cuộc đời của chúng ta’’.
Thay vào đó, hầu hết các nhà virus học tin rằng khả năng miễn dịch chống lại Covid-19 sẽ chỉ kéo dài một hoặc hai năm.
“Như thế là phù hợp với các loại coronavirus khác đã từng lây nhiễm cho người’’, Skinner nói. “Điều đó có nghĩa là ngay cả khi hầu hết mọi người cuối cùng đã tiếp xúc với virus, nó vẫn có khả năng trở thành bệnh địa phương - điều đó có nghĩa là chúng ta sẽ thấy các đợt nhiễm bệnh theo mùa của loại virus này. Chúng ta sẽ đạt đến trạng thái ổn định liên quan đến Covid-19’’.
Virus sẽ ở với chúng ta trong một thời gian ngắn. Nhưng nó có thể thay đổi độc lực của nó? Một số nhà nghiên cứu cho rằng nó có thể trở nên ít nguy hiểm hơn. Những người khác đã lập luận rằng nó có thể đột biến để trở nên nguy hiểm hơn.
Skinner thì phân vân “Chúng tôi phải xem xét đại dịch này từ vị trí virus’’, ông nói. “Đây là sự lan truyền khắp thế giới rất độc đáo. Nó đang hoạt động tốt. Sự thay đổi không mang lại lợi ích gì’’.
“Cuối cùng, sự phát triển và đưa ra thị trường một loại vaccine hiệu quả sẽ giải phóng chúng ta khỏi mối đe dọa của Covid-19’’, Skinner nói.
Vaccine đối với virus SARS-CoV-2 có thể rút ngắn thời gian thử nghiệm?
Vào thứ Sáu, tạp chí Nature đã báo cáo rằng 78 dự án vaccine đã được triển khai trên toàn cầu - với 37 dự án đang được tiếp tục phát triển. Trong số các dự án đang được tiến hành, có một chương trình vaccine hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm trên người đầu tiên tại Đại học Oxford, hai dự án khác tại các tập đoàn công nghệ sinh học Hoa Kỳ và ba dự án nữa tại các nhóm khoa học Trung Quốc. Nhiều nhà phát triển vaccine khác cho biết họ có kế hoạch bắt đầu thử nghiệm trên người trong năm nay.
-
- Vaccine đối với SARS-CoV-2: Hiện các nhà khoa học đang triển khai 78 dự án thử nghiệm. (Ảnh: Dimhou/Pixabay)
Phản ứng đáng chú ý này làm tăng hy vọng rằng vaccine Covid-19 có thể được phát triển trong một thời gian khá ngắn. Tuy nhiên, vaccine đòi hỏi các quá trình nghiên cứu hiệu quả và an toàn trên quy mô lớn. Hàng ngàn người sẽ nhận được vaccine hoặc giả dược để xác định xem liệu thuốc này có hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng từ virus mà họ sẽ gặp phải một cách tự nhiên hay không. Đó chắc chắn là một quá trình lâu dài.
Do đó, một số nhà khoa học đã đề xuất một phương pháp để tăng tốc quá trình - bằng cách cố tình phơi nhiễm virus ở một số các tình nguyện viên để xác định hiệu quả của vaccine. Giáo sư sinh học Nir Eyal tại Đại học Rutgers cho biết, “Cách tiếp cận này không phải là không có rủi ro nhưng có khả năng đẩy nhanh quá trình thử nghiệm vaccine tiềm năng sớm hơn nhiều tháng’’.
Các tình nguyện viên sẽ phải trẻ và khỏe mạnh, ông nhấn mạnh “Sức khỏe của họ cũng sẽ được theo dõi chặt chẽ, và họ sẽ được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc đặc biệt và bất kỳ loại thuốc nào. Kết quả là một loại vaccine sẵn sàng sử dụng trong thời gian ngắn hơn nhiều so với loại cần phải trải qua đầy đủ ba giai đoạn thử nghiệm tiêu chuẩn sẽ cứu sống hàng triệu người’’.
Việc cố tình gây lây nhiễm cho một số người - đặc biệt là những tình nguyện viên được tiêm vaccine giả dược như một phần của thử nghiệm - vẫn còn gây tranh cãi.
Giáo sư Adam Finn của Đại học Bristol cho biết, “Điều này sẽ phải được suy nghĩ rất kỹ. Những người trẻ tuổi có thể có cơ hội để tham gia thử nghiệm như vậy nhưng đây là một loại virus giết chết những người không còn trẻ. Chúng tôi chưa biết tại sao. Tuy nhiên, các thử nghiệm giai đoạn ba vẫn còn một số phương pháp, vì vậy chúng ta có thời gian để xem xét ý tưởng một cách cẩn thận’’.
Ánh Dương
Theo The Guardian
