Nền kinh tế kế hoạch tập trung của Trung Quốc không có các yếu tố có thể kiềm chế những hành vi thương mại tàn nhẫn và hung hãn, điều nước này vẫn đang thể hiện. 3 trường hợp gần đây đối với phân bón, thép và thịt lợn là điển hình của việc Trung Quốc thao túng thương mại và khiến các nước dần xa lánh.
Khi nền kinh tế Trung Quốc đã phát triển tới một quy mô khổng lồ, phương pháp tiếp cận chỉ huy từ trên xuống đối với kinh tế, đặc biệt là đối với chính sách thương mại, đã gây mất ổn định và bắt đầu khiến một số đối tác thương mại xa lánh. Các quốc gia đó, đặc biệt là các quốc gia châu Á nhỏ hơn, chỉ có một phản ứng thích hợp: chịu đựng những tác hại về kinh tế do Bắc Kinh áp đặt trong khi tìm cách tách rời thương mại với Trung Quốc.
Tại sao Trung Quốc có thể thao túng thương mại một cách tàn nhẫn và hung hãn?
Mặc dù tất cả các quốc gia đều thao túng chính sách thương mại phục vụ lợi ích của nước mình, nhưng ĐCSTQ đã thể hiện một cách tiếp cận đặc biệt tàn nhẫn và hung hãn. Ở các quốc gia khác, có hai vấn đề kiềm hãm những hành vi như vậy. Một là nguy cơ bị xa lánh bởi các đối tác thương mại quan trọng. Cựu Tổng thống Donald Trump đã dám thách thức Trung Quốc trong “cuộc chiến thương mại” năm 2019 bởi vì ông và nhóm tư vấn của ông cho rằng Bắc Kinh đang tỏ ra thù địch hết mức có thể. Trong khi đó, Trung Quốc dường như không quan tâm việc bị các nước khác xa lánh.
Đối với hầu hết các quốc gia khác, áp lực trong nước là một yếu tố kiềm chế khác, điều dường như không tồn tại ở Trung Quốc. Mọi loại thuế quan, hạn ngạch và hạn chế đều tạo ra kẻ thắng người thua trong nước. Ví dụ, việc đánh thuế vào thép nhập khẩu làm lợi cho các nhà sản xuất thép trong nước trong khi những bên sử dụng thép chịu tổn thất. Áp lực từ những bên chịu tổn thất kiềm chế phần lớn việc sử dụng hành vi gây hấn trong chính sách thương mại của các quốc gia. Nhưng nền kinh tế kế hoạch từ trên xuống của Trung Quốc ít phải đối mặt với áp lực như vậy, cho phép Bắc Kinh thay đổi chính sách thương mại mà không cần cân nhắc đến hạn chế đó, và thực hiện điều đó một cách thường xuyên để phù hợp với thậm chí các nhu cầu nhất thời.
Tuy nhiên, có một cái giá phải trả cho hành vi đó của Bắc Kinh. Ba ví dụ gần đây minh họa cách cư xử của Bắc Kinh và cách thức những hành vi của Bắc Kinh cuối cùng sẽ gây tổn hại cho nền kinh tế Trung Quốc.
Khủng hoảng phân bón kéo dài
Đầu năm 2021, giá năng lượng tăng đã đẩy giá phân bón ở Trung Quốc lên cao. Trong một nền kinh tế thị trường thực sự, việc tăng giá sẽ làm tăng nguồn cung và gia tăng việc tìm kiếm các sản phẩm thay thế. Nhưng các nhà hoạch định chính sách từ trên xuống của Trung Quốc ít nhạy cảm hơn với giá cả. Thay vì cho phép các nhà sản xuất điều chỉnh, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia của Bắc Kinh tìm cách giảm bớt tình trạng thiếu hụt tạm thời bằng cách ra lệnh tạm dừng tất cả hoạt động xuất khẩu phân bón.
Việc chuyển hướng nguồn cung đã làm giảm áp lực giá ở Trung Quốc nhưng khiến các đối tác thương mại của Trung Quốc bị thiếu hụt phân bón và gia tăng áp lực giá lên họ. Không có sản phẩm thay thế ngay lập tức, thiếu phân bón và giá cao buộc các đối tác thương mại này phải ngừng hoạt động sản xuất trên đất đai của họ.
Tình trạng thiếu lương thực gia tăng, đặc biệt vào năm 2022 với việc mất nguồn cung cấp ngũ cốc từ Nga và Ukraine. Trong khi đó, việc thiếu hụt nguồn xuất khẩu phân bón từ Nga đã khiến tất cả các nước, kể cả Trung Quốc, phải tiếp tục đối mặt với tình trạng thiếu phân bón và giá cao, điều sẽ không xảy ra nếu ngay từ đầu Trung Quốc đã cho phép các nhà sản xuất đẩy mạnh sản xuất.
-
- Công nhân bốc dỡ phân kali do tập đoàn nhà nước Sino-Agri nhập khẩu từ Belarus từ một con tàu tại một cảng ở Yên Đài thuộc tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc, hôm 09/03/2022. (Ảnh: Tang Ke / Future Publishing via Getty Images)
Thao túng thép, Trung Quốc mất uy tín
Thao túng thép là một ví dụ khác. Sau nhiều thập kỷ Trung Quốc dư thừa sản lượng thép và bán phá giá để thúc đẩy xuất khẩu, nhiều hoạt động sản xuất thép ở châu Âu, Nhật Bản và Mỹ đã phải dừng hoạt động.
Đến năm 2020, Trung Quốc sản xuất khoảng một nửa lượng thép của thế giới. Năm đó, các nhà hoạch định chính sách của Bắc Kinh đột ngột quyết định cắt giảm sản lượng, phần lớn là vì đại dịch nhưng bề ngoài là vì lý do môi trường. Giá cả tăng lên ở khắp mọi nơi. Trong khi các đối tác thương mại của Trung Quốc cố gắng thiết lập lại hoạt động sản xuất, các nhà hoạch định ở Bắc Kinh quyết định rằng cách để giảm bớt áp lực giá trong nước không phải là tái sử dụng công suất sản xuất nhàn rỗi mà là hạn chế xuất khẩu bằng cách tăng thuế xuất khẩu đối với các sản phẩm thép và nới lỏng các hạn chế trước đây đối với nhập khẩu thép phế liệu.
Những động thái này đã ổn định giá cả ở Trung Quốc nhưng lại gia tăng tình trạng khan hiếm và áp lực giá ở những nơi khác. Biện pháp của Trung Quốc không được các nước phương Tây và các nơi khác ủng hộ. Trung Quốc bị coi là một nguồn cung không đáng tin cậy. Nếu vì bất kỳ lý do nào đó, Bắc Kinh một lần nữa muốn gia tăng xuất khẩu thép, nước này sẽ đối mặt với những người mua ít nhiệt tình hơn. Tình huống sẽ khác nếu nước này phớt lờ các nhà hoạch định của mình, tuân theo tín hiệu thị trường và tăng sản lượng.
Các bên cung cấp thịt lợn dè chừng trước Trung Quốc
Câu chuyện về thịt lợn Trung Quốc bắt đầu sớm hơn một chút. Năm 2018, Trung Quốc tiêu thụ khoảng một nửa lượng thịt lợn của thế giới, một thực phẩm chủ yếu trong chế độ ăn uống của người Trung Quốc. Ngoài việc tự sản xuất, Trung Quốc còn nhập khẩu khoảng 17% nguồn cung toàn cầu. Khi cơn sốt dịch tả lợn châu Á buộc Trung Quốc phải tiêu hủy khoảng 40% đàn lợn của mình, giá đã tăng vọt trên toàn cầu. Các nền kinh tế khác phản ứng bằng cách chuyển sang các loại thực phẩm khác và bắt đầu quá trình tự xây dựng đàn gia súc của họ.
Trung Quốc lại quay sang sử dụng chính sách thương mại. Nước này cắt giảm thuế nhập khẩu thịt lợn từ 12% xuống 8%, tăng gấp đôi lượng nhập khẩu, nhưng lại làm hoạt động xây dựng lại sản xuất trong nước chậm lại. Cuối cùng, Trung Quốc cũng đã xây dựng lại đàn lợn của mình, cùng lúc Bắc Kinh quay lại áp thuế thịt lợn nhập khẩu là 12%.
Bất cứ nhà sản xuất nào đã từng đáp ứng nhu cầu tức thời của Trung Quốc trước đó đều trở nên thừa thịt lợn mà không thể bán được ngoại trừ với giá chiết khấu. Họ sẽ đều cân nhắc khi muốn làm ăn với Trung Quốc trong tương lai.
Các quốc gia xem xét lại việc tiến hành thương mại với Trung Quốc
Nếu Trung Quốc là một nền kinh tế thị trường, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp của họ sẽ đưa ra các quyết định có tính lâu dài hơn đối với các đối tác thương mại. Nếu Trung Quốc là một quốc gia ít mang tính chỉ huy hơn, thì Bắc Kinh sẽ cân nhắc các lợi ích trong nước khi đưa ra các quyết định chính sách. Nhưng đây là một nền kinh tế kế hoạch, từ trên xuống, không phải chịu nghe phàn nàn từ bất cứ đối tượng nào. Các nhà lãnh đạo và các nhà hoạch định của nước này không chú ý đến các mối quan hệ thương mại và cũng không quan tâm tới các phàn nàn từ trong nước.
Nếu như trước đây Trung Quốc còn là một nền kinh tế nhỏ, thì việc thiếu những sự kiềm chế trong chính sách thương mại trên sẽ chẳng ảnh hưởng nhiều đến các đối tác thương mại của nước này. Nhưng Trung Quốc không phải là một nền kinh tế thị trường và cũng không phải là một nền kinh tế nhỏ.
Những thay đổi đột ngột mà Bắc Kinh thực hiện có tác động sâu sắc đến những nước khác. Nhận thức được tất cả những điều này, các nhà lãnh đạo ở hầu hết các quốc gia khác sẽ xem xét lại việc tiến hành thương mại với Trung Quốc nếu họ để ý đến những hậu quả lâu dài. Cách tiếp cận của Bắc Kinh đang làm tổn hại đến triển vọng kinh tế dài hạn của Trung Quốc.
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Tác giả Milton Ezrati là biên tập viên của The National Interest - một chi nhánh của Trung tâm Nghiên cứu Vốn Nhân lực tại Đại học Buffalo (SUNY), và là nhà kinh tế trưởng của Vested - một công ty truyền thông có trụ sở tại New York. Trước khi gia nhập Vested, ông từng là nhà chiến lược thị trường và nhà kinh tế trưởng cho Lord, Abbett & Co. Ông cũng thường xuyên viết bài cho City Journal và viết blog cho Forbes. Cuốn sách mới nhất của ông có tựa đề là: Thirty Tomorrows: The Next Three Decades of Globalization, Demographics, and How We Will Live (Ba thập kỷ tiếp theo của toàn cầu hóa, nhân khẩu học, và cách chúng ta sinh sống).
Đức Duy
Theo The Epoch Times
