Samsung, Apple và Intel muốn mở rộng xuất khẩu tại Việt Nam, nhưng Việt Nam lại khan hiếm nhân tài ngành IT. Việt Nam - nơi dư thừa nguồn nhân lực phổ thông nhưng lại thiếu nguồn nhân lực được đào tạo và có kỹ năng - nơi năng suất lao động thấp hơn nhiều so với tiềm năng - nơi nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc - nơi công nghiệp phụ trợ yếu kém sau hàng thập kỷ hô hào… Dường như, Việt Nam vẫn khá “hụt hơi” khi xây tổ đón đại bàng.
Đại dịch viêm phổi Vũ Hán khiến các quốc gia và nhà sản xuất toàn cầu "ngấm đòn" rủi ro tập trung sản xuất và chuỗi cung ứng từ Trung Quốc. Để phân tán rủi ro này, Việt Nam dường như trở thành lựa chọn phù hợp nhất cho các nhà sản xuất toàn cầu.
Nhưng để có thể "dọn tổ đại bàng" - chuẩn bị các điều kiện hạ tầng, nhân lực tốt nhất để đón dòng vốn FDI tốt - Việt Nam cần nhiều hơn những gì đất nước này đang có. Dường như, ở một vài khía cạnh, Việt Nam phải mất nhiều năm nữa mới có thể đáp ứng được yêu cầu của các ông lớn này.
Một nền sản xuất công nghiệp phụ trợ yếu ớt, rời rạc và phát triển quá chậm
Nikkei kể một câu chuyện đơn giản về nền sản xuất công nghiệp phụ trợ còn rất yếu so với kỳ vọng, ví dụ đến từ ngành sản xuất xe đạp, vốn không quá phức tạp hay đòi hỏi công nghệ, kỹ thuật cao như những ngành công nghệ cao khác. Ba năm trước Jack O'Sullivan đến Việt Nam để chế tạo xe đạp điện cao cấp, nhưng hết nhà máy này đến nhà máy khác cho biết họ không thể sản xuất các bộ phận mà ông cần. Vì vậy, ông ấy đã giải quyết theo một cách khác lạ để phát triển.
Doanh nhân Ai-len này bắt đầu cử nhân viên từ Modmo, công ty xuất khẩu xe đạp mà ông thành lập vào năm 2017, để làm việc cùng với các nhà cung cấp địa phương. Ngày nay, Modmo cung cấp khoảng 50% linh kiện từ Việt Nam, một con số mà O'Sullivan hy vọng sẽ thay thế các linh kiện có giá cao hơn từ Trung Quốc và Đài Loan.
“Chúng tôi vẫn đang nghiên cứu điều này”, O'Sullivan cho biết.
Công nghiệp phụ trợ là khái niệm chỉ toàn bộ các sản phẩm công nghiệp có vai trò hỗ trợ cho việc sản xuất thành phẩm chính. Ví dụ như bao bì, đóng gói, mạ, sản xuất linh kiện, phụ kiện… Ngành công nghiệp này thích hợp phát triển bởi nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Trong một báo cáo của Bộ Công thương trình lên Chính phủ trước kỳ họp Quốc hội 2020, số lượng doanh nghiệp đang hoạt động trong ngành công nghiệp hỗ trợ chiếm gần 4,5% tổng số doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến, chế tạo; tạo việc làm cho hơn 600.000 lao động, chiếm 8% lao động toàn ngành chế biến, chế tạo. Doanh thu thuần sản xuất, kinh doanh đạt hơn 900.000 tỷ đồng, đóng góp khoảng 11% tổng doanh thu toàn ngành chế biến, chế tạo.
Tuy nhiên báo cáo cũng đề cập, trong số khoảng 1.800 doanh nghiệp sản xuất phụ tùng, linh kiện trên toàn quốc thì chỉ có khoảng hơn 300 doanh nghiệp trong nước tham gia vào mạng lưới sản xuất của các tập đoàn đa quốc gia.
-
- Nhân viên làm việc trong một nhà máy sản xuất khẩu trang bảo hộ ở tỉnh Thái Nguyên, miền bắc Việt Nam vào ngày 6 tháng 2 năm 2020. (Ảnh của NHAC NGUYEN / AFP qua Getty Images)
Về năng lực tổ chức quản lý sản xuất và công nghệ kỹ thuật của phần lớn các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, Chính phủ đánh giá còn nhiều hạn chế. Đến nay, các doanh nghiệp nội địa chỉ mới cung ứng được khoảng 10% nhu cầu trong nước về sản phẩm công nghệ hỗ trợ. Khoảng cách giữa yêu cầu của các tập đoàn đa quốc gia và năng lực đáp ứng của các doanh nghiệp sản xuất nội địa còn rất lớn.
Trong bối cảnh đó, làn sóng dịch chuyển dòng vốn FDI lớn tìm tới Việt Nam
Việt Nam đang tận hưởng làn sóng các nhà sản xuất nước ngoài, một xu hướng bắt đầu sau năm 2007, khi các nhà máy may mặc và giày cấp thấp bắt đầu rời khỏi Trung Quốc với chi phí ngày càng tăng. Giờ đây, Việt Nam đang hy vọng trở thành một trung tâm lớn nơi sản xuất công nghệ cao, do áp lực của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc đang buộc các nhà sản xuất phải điều chỉnh lại chuỗi cung ứng hỗ trợ các ngành công nghiệp máy tính, điện thoại thông minh và viễn thông.
Hiện tại, chỉ riêng Samsung đã đóng góp một phần tư kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, trong khi Intel chọn quốc gia này để đặt nhà máy lắp ráp chip lớn nhất trên toàn thế giới.
Đối với tất cả các nhà sản xuất toàn cầu, việc phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc ngày càng trở nên bấp bênh sau cuộc chiến thương mại của Hoa Kỳ, sự gián đoạn chuỗi cung ứng liên quan đến đại dịch và chi phí cao hơn.
Việc chuyển hướng sản xuất của họ đã giúp thúc đẩy lĩnh vực sản xuất của Việt Nam, khu vực sản xuất trong nước của Việt Nam đã tăng tới 21% hàng năm vào tháng 2/2020, trước khi nền kinh tế bị phong tỏa vì dịch viêm phổi Vũ Hán.
Với các khoản đầu tư trong năm nay từ tập đoàn điện tử khổng lồ Hàn Quốc LG và nhà sản xuất băng dính Tesa của Đức, Việt Nam đang trên đà trở thành nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới vào năm 2020.
-
- Việt Nam đang tận hưởng làn sóng các nhà sản xuất nước ngoài, một xu hướng bắt đầu sau năm 2007 khi các nhà máy may mặc và giày cấp thấp bắt đầu rời khỏi Trung Quốc với chi phí ngày càng tăng. (Getty Images)
Thiếu hụt nhân tài
Nhưng sự thay đổi này đã làm gia tăng sự căng thẳng đối với lực lượng lao động Việt Nam, các nhà cung cấp và quỹ đất sẵn có cho ngành công nghiệp. Việt Nam hy vọng sẽ thúc đẩy làn sóng đầu tư để tăng trưởng cao hơn, nhưng cũng có nguy cơ trở nên quá tải.
Tác động của tất cả nhu cầu tìm nguồn cung ứng mới là rất rõ ràng ở đất nước 100 triệu dân này, từ các container vận chuyển chứa đầy hàng đến các nhà máy hoạt động rầm rộ. Công ty bất động sản Savills cho biết tỷ lệ sử dụng tăng mạnh tại hầu hết các khu công nghiệp trong hai năm qua, hiện đạt mức trung bình 74% trên toàn quốc. Tỷ lệ sử dụng thậm chí còn cao hơn ở những nơi gần thành phố, bao gồm 99% ở Bình Dương và 94% ở Đồng Nai, cả hai tỉnh ven thành phố Hồ Chí Minh.
Ông Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc thông tin kinh doanh tại Phòng Thương mại & Công nghiệp Việt Nam, cho biết những “chú đại bàng” ngành sản xuất đang đổ tới Việt Nam, và chúng ta cần chuẩn bị cho phù hợp.
"Hãy xây tổ để chào đón những chú đại bàng", ông nói với tờ Nikkei, sử dụng một thành ngữ ngày càng trở nên phổ biến.
Phần lớn khoản đầu tư mới nhắm vào lĩnh vực công nghệ, chẳng hạn như sản xuất tai nghe cho Apple và màn hình tinh thể lỏng cho Sharp. Điều đó phù hợp với mục tiêu của Hà Nội là nâng cao chuỗi giá trị và chuyển đổi sang công việc cần kỹ năng cao hơn. Nhưng vẫn còn thiếu bí quyết để tạo ra các sản phẩm tiên tiến hơn, như xe đạp của Modmo, có động cơ điện, màn hình cảm ứng và Bluetooth.
Navigos Group, công ty sở hữu trang web việc làm lớn nhất Việt Nam, cho biết 71% công ty công nghệ cho biết khan hiếm nhân tài trong ngành CNTT là thách thức lớn nhất của họ. Con số đó vượt xa chi phí lương, các vấn đề pháp lý và những thách thức khác được trích dẫn trong cuộc khảo sát được công bố vào tháng 4/2020.
Tương tự, các nhà tuyển dụng cho biết họ gặp khó khăn khi thực hiện các vai trò quản lý cấp trung trong nhiều ngành khác nhau.
Thịnh Nguyễn, Giám đốc điều hành của công ty tư vấn phần mềm Zien Solutions, cho biết: “Nguồn lao động có tay nghề cao ở Việt Nam không đủ để đáp ứng nhu cầu".
-
- Navigos Group, công ty sở hữu trang web việc làm lớn nhất Việt Nam, cho biết 71% công ty công nghệ cho biết khan hiếm nhân tài trong ngành CNTT là thách thức lớn nhất của họ. (Getty Images)
Căng thẳng kho vận - Phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc
Một thách thức khác là sự khan hiếm các nhà cung cấp trong nước, khiến Việt Nam phải vận chuyển nguyên liệu từ Trung Quốc, nguồn nhập khẩu lớn nhất của nước này. Trong một nghiên cứu về nội địa hóa chuỗi cung ứng, trung bình Việt Nam tăng thêm 55% giá trị sản phẩm trước khi xuất khẩu, tỷ lệ thấp nhất trong số tám quốc gia châu Á mà Đại học Harvard đánh giá vào tháng 3/2020.
Các nhà cung cấp đang làm việc để đáp ứng nhu cầu này bằng các quan hệ đối tác nước ngoài, các chương trình đào tạo và các nhà máy mới, điều này làm tăng chi phí tài sản.
Tuy nhiên, trưởng chuyên gia kinh tế Michael Kokalari của VinaCapital bác bỏ quan điểm cho rằng các nhà máy và kho bãi của Việt Nam có thể gần đạt công suất.
"Có lẽ nó sẽ đạt đủ công suất nếu bạn quan tâm đến chi phí", ông nói trong một cuộc phỏng vấn. "Nhưng nếu bạn đang sản xuất đồ điện tử và các sản phẩm có giá trị cao hơn, thì chúng vẫn là chưa đủ".
VinaCapital đã tính toán trong một báo cáo năm 2019 rằng Việt Nam có đủ đất công nghiệp cho các công ty nước ngoài để tăng gấp đôi quy mô đầu tư của họ vào thời điểm đó. Báo cáo cho biết 20% thị phần của ngành sản xuất trong nền kinh tế Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều so với mức 30% được thấy ở các "hổ kinh tế" của châu Á, để lại nhiều dư địa cho tăng trưởng, báo cáo cho biết.
Để theo kịp, Việt Nam có nhiều khu công nghiệp đang hoạt động hơn, trong đó có ít nhất 17 khu công nghiệp sẽ mở cửa trong vài năm tới, theo thống kê của Savills. Các doanh nghiệp cho biết việc đào tạo nhân viên và nhà cung cấp cũng phải theo kịp. O'Sullivan cho biết ông hy vọng sẽ cung cấp nhiều linh kiện xe đạp hơn từ Việt Nam khi trình độ chuyên môn trong nước tăng lên.
"Nó thấp hơn mức đáng lẽ phải có", ông nói về năng lực địa phương, "bởi vì họ có quá nhiều tiềm năng".
DB
Theo Nikkei Asia
