Các quốc gia Đông Âu từ chào đón đến ‘vỡ mộng’ đối với Trung Quốc

Giúp NTDVN sửa lỗi

Trước đây, các quốc gia Đông Âu vẫn xem Trung Quốc là một đối tác kinh doanh đầy hứa hẹn, nhưng gần đây, khi hợp tác kinh tế ‘phai nhạt’, mối quan hệ hai phía cũng ‘không còn chỗ đứng’.

Sự nhiệt tình đối với Trung Quốc rất mạnh mẽ ở Đông Âu vào thời kỳ xây dựng kinh tế đối tác nhanh chóng, nhưng kỳ vọng của các quốc gia này về sự hỗ trợ mà Trung Quốc có thể đưa ra đang bắt đầu chuyển thành thất vọng.

Trong bối cảnh đối đầu Mỹ-Trung đang leo thang, các nước như Nhật Bản, Úc, các quốc gia châu Âu và các đồng minh khác của Mỹ, đang thảo luận về chương trình nghị sự của họ là làm thế nào để hợp tác và đối trọng với Trung Quốc.

Việc các nước Đông Âu tách khỏi Trung Quốc cho thấy hạn chế về ảnh hưởng kinh tế của Bắc Kinh, và cung cấp hỗ trợ hữu ích để Mỹ, Nhật Bản và châu Âu có thể cạnh tranh với Trung Quốc về ảnh hưởng địa chính trị.

Từ sự chào đón nồng nhiệt

Diễn đàn 16+1 là sáng kiến của Trung Quốc nhằm tăng cường và mở rộng hợp tác với 11 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU)(bao gồm Bulgaria, Croatia, Cộng hòa Séc, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Ba Lan, Romania, Slovakia, Slovenia) và năm nước khu vực Tây Balkan (bao gồm Albania, Bosnia & Herzegovina, Macedonia, Montenegro và Serbia).

Kể từ năm 2012, các nhà lãnh đạo của diễn đàn gặp nhau hàng năm để trao đổi về thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia với Bắc Kinh.

Một bức ảnh được chụp vào ngày 30 tháng 3 năm 2020, cho thấy một bảng quảng cáo tại Serbia có khuôn mặt của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang nhìn xuống đại lộ bên cạnh dòng chữ "Cảm ơn anh trai Tập" ((Ảnh của ANDREJ ISAKOVIC/AFP qua Getty Images)
Một bức ảnh được chụp vào ngày 30 tháng 3 năm 2020, cho thấy một bảng quảng cáo tại Serbia có khuôn mặt của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, bên cạnh dòng chữ "Cảm ơn anh trai Tập" (Ảnh của ANDREJ ISAKOVIC/AFP qua Getty Images)

Trong khuôn khổ sáng kiến, Trung Quốc xác định ba lĩnh vực ưu tiên tiềm năng cho hợp tác kinh tế: Cơ sở hạ tầng, công nghệ cao và công nghệ xanh. Với tiềm lực kinh tế hùng mạnh, Trung Quốc muốn gia tăng ảnh hưởng của mình ở khu vực vốn đang “khát tiền”, vốn đầu tư ở Trung và Đông Âu.

Trung và Đông Âu được xem là khu vực phát triển chậm nhất ở châu Âu khi thiếu nguồn nguyên liệu, vốn đầu tư trong phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng. Do đó, các khoản viện trợ, hứa hẹn đầu tư của Trung Quốc nhận được sự chào đón cuồng nhiệt của chính phủ nhiều nước ở khu vực này.

Chiến lược ngoại giao “tiền tệ” của Trung Quốc vào Đông Âu khá ồ ạt, khi Bắc Kinh mạnh tay bơm tiền vào khu vực này. Trong các thương vụ này, đáng chú ý là việc một công ty quốc doanh của Trung Quốc đã mua lại cảng Piraeus ở Hy Lạp. Bắc Kinh cũng đã đầu tư gần 1 tỷ USD để mua lại một số tập đoàn tài chính, truyền thông, vận tải, sản xuất bia của Séc, đầu tư lớn cho việc phát triển kinh tế của nước này.

Để thu hút đầu tư, Chính phủ Séc đã hạn chế đề cập đến các vấn đề tồn tại trong quan hệ song phương như dân chủ và nhân quyền. Trong khi đó, Hungary kêu gọi EU công nhận “quy chế kinh tế thị trường” (MES) của Trung Quốc vốn có nguy cơ đe dọa các doanh nghiệp châu Âu do sự tràn ngập của hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc.

Một quan chức Đức cảnh báo rằng Trung Quốc sẽ phá hoại Đông Âu và chia rẽ EU. Vào năm 2016, khi EU chuẩn bị đưa ra một tuyên bố chỉ trích Trung Quốc về các tuyên bố chủ quyền lãnh thổ trên Biển Đông, sự thống nhất của khối đã bị lung lay khi Hungary và các nước khác phản đối điều này.

‘Thời kỳ trăng mật’ Đông Âu-Trung Quốc kết thúc, giai đoạn ‘vỡ mộng’ đang đến...

“Tình cảm về Trung Quốc” rõ ràng đã giảm sút ở các quốc gia Tây Âu, chẳng hạn như Đức, Pháp và Anh, do các vấn đề như xây dựng đảo tranh chấp ở Biển Đông, gián điệp mạng, xâm phạm quyền tự trị của Hong Kong và đàn áp người Duy Ngô Nhĩ ở tỉnh Tân Cương của Trung Quốc. Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cũng đã bưng bít thông tin về dịch viêm phổi Vũ Hán, khiến đại dịch lan rộng cả thế giới.

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa EU và Trung Quốc thông qua hội nghị truyền hình vào ngày 14 tháng 9, đã diễn ra trong bầu không khí cực kỳ căng thẳng; khi Thủ tướng Đức Angela Merkel và các nhà lãnh đạo EU khác chỉ trích Trung Quốc vi phạm nhân quyền, khiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phản ứng mạnh mẽ, nói rằng Trung Quốc không cần được "dạy dỗ" về nhân quyền.

Sự thất vọng về Trung Quốc đang lan rộng ở Đông Âu, “thời kỳ trăng mật” của mối quan hệ tốt đẹp giữa hai phía, vốn được duy trì thông qua các mối quan hệ kinh tế, dường như sắp kết thúc. Sự phân chia thế giới lưỡng cực giữa một bên là Mỹ, Nhật và châu Âu và bên kia là Trung Quốc có khả năng gia tăng.

Bất chấp “tình cảm mặn nồng” trong quá khứ, sự tách rời khỏi Trung Quốc hiện đang lan rộng ở Đông Âu, dẫn đầu là Cộng hòa Séc. Trung Quốc đã vô cùng tức giận khi ông Milos Vystrcil, chủ tịch Thượng viện Séc, đến thăm Đài Loan trong vài ngày từ cuối tháng 8/2020. Vào tháng 1/2020, Praha đã chính thức hóa mối quan hệ "thành phố kết nghĩa" với Đài Loan, sau khi cắt đứt mối quan hệ tương tự với Bắc Kinh.

Chủ tịch Thượng viện Séc Milos Vystrcil được Bộ trưởng Ngoại giao Đài Loan Joseph Wu hộ tống tới cuộc họp báo tại Bộ Ngoại giao ở Đài Bắc vào ngày 3 tháng 9 năm 2020. (Ảnh của SAM YEH/AFP qua Getty Images)
Chủ tịch Thượng viện Séc Milos Vystrcil được Bộ trưởng Ngoại giao Đài Loan Joseph Wu hộ tống tới cuộc họp báo tại Bộ Ngoại giao ở Đài Bắc vào ngày 3 tháng 9 năm 2020. (Ảnh của SAM YEH/AFP qua Getty Images)

Hơn nữa, từ năm ngoái trở đi, Ba Lan, Cộng hòa Séc, Romania và Estonia đã đồng ý hợp tác với Mỹ về bảo vệ an ninh mạng 5G, cho thấy họ sẽ theo bước Washington trong việc áp đặt các hạn chế đối với nhà sản xuất thiết bị viễn thông hàng đầu Trung Quốc Huawei Technologies.

Ngoài ra, Romania đã hủy hợp đồng xây dựng nhà máy điện hạt nhân với một công ty Trung Quốc vào tháng 6/2020.

Những diễn biến này cho thấy sự thất vọng giữa các quốc gia Đông Âu về hợp tác kinh tế với Trung Quốc.

Trung Quốc đã đề xuất các kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng lớn cho khu vực như một phần của Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI), nhưng chúng đã không đạt được tiến bộ như mong đợi.

"Kể từ năm 2012, Trung Quốc đã khởi động nhiều dự án đầu tư tại các quốc gia Trung và Đông Âu, chủ yếu trong lĩnh vực năng lượng và cơ sở hạ tầng giao thông, tuy nhiên, ngoại trừ Balkan, hầu hết trong số đó vẫn chưa thành hiện thực. Do đó, kỳ vọng về hợp tác kinh tế với Trung Quốc đã giảm dần ở phía Trung và Đông Âu", theo Rudolf Furst, một nghiên cứu viên cao cấp tại Học viện Quan hệ Quốc tế Praha.

Dưới 1/10 đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào EU từ năm 2000 đến năm 2019 là đến Đông Âu. Ngay cả Tổng thống Séc Milos Zeman, một nhà lãnh đạo tự nhận là thân Trung Quốc, đã bày tỏ sự thất vọng về Bắc Kinh vào tháng Giêng.

Thứ hai, các nước Đông Âu ngày càng lo ngại về khả năng Bắc Kinh can thiệp vào các vấn đề đối nội và an ninh quốc gia khi quan hệ hai bên ngày càng sâu sắc. Một giám đốc điều hành tại chi nhánh của Huawei ở Warsaw đã bị bắt vì tình nghi làm gián điệp cho Trung Quốc vào tháng 1 năm 2019.

Lưu ý rằng Trung Quốc đang nhanh chóng mở rộng mạng lưới gián điệp ở Cộng hòa Séc, cơ quan tình báo Séc vào tháng 11 năm ngoái cho biết Trung Quốc đã trở thành một mối đe dọa đối với nước này.

Khi hợp tác kinh tế ‘phai nhạt’, mối quan hệ ngoại giao cũng ‘không còn chỗ đứng’

Một công ty hàng đầu của Trung Quốc bị nghi ngờ đã cung cấp các khoản tiền đáng ngờ cho các quan chức hàng đầu của chính phủ Séc, một thành viên quốc hội Séc “phẫn nộ” cho biết.

Các nước Đông Âu đã tiến đến “cánh cửa dân chủ” từ năm 1989. Mặc dù họ có thể bị thu hút bởi sức mạnh kinh tế của Trung Quốc, nhưng khi hợp tác kinh tế “phai nhạt”, mối quan hệ ngoại giao cũng “không còn chỗ đứng”.

Tình hình cũng tương tự ngay cả ở Hungary, nơi Thủ tướng Viktor Orban đang củng cố vị thế chuyên quyền của mình. Một chuyên gia chính trị Hungary cho biết mô hình độc tài của Trung Quốc khó có thể được chấp nhận đối với Hungary, quốc gia vẫn tổ chức bầu cử. Một chuyên gia chính trị Hungary cho biết thêm rằng nếu không có những tiến bộ trong hợp tác kinh tế, thì việc nước này hình thành quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc là vô nghĩa.

Anh, Đức và Pháp vỡ mộng về Trung Quốc sớm hơn các nước Đông Âu, không chỉ vì các vấn đề nhân quyền và an ninh quốc gia, mà còn vì các hạn chế áp đặt đối với các công ty nước ngoài của Bắc Kinh đã làm cho môi trường làm ăn với Trung Quốc trở nên khó khăn hơn.

Ngay cả Tổng thống Séc Milos Zeman, một nhà lãnh đạo tự nhận là thân Trung Quốc, đã bày tỏ sự thất vọng về Bắc Kinh vào tháng Giêng (Ảnh: MICHAL CIZEK/AFP qua Getty Images)
Ngay cả Tổng thống Séc Milos Zeman, một nhà lãnh đạo tự nhận là thân Trung Quốc, đã bày tỏ sự thất vọng về Bắc Kinh vào tháng Giêng (Ảnh: MICHAL CIZEK/AFP qua Getty Images)

Một cuộc khảo sát được thực hiện vào tháng 2/2020 bởi Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc, cho thấy môi trường kinh doanh đã trở nên khó khăn hơn đối với 49% công ty EU hoạt động tại nước này so với một năm trước đó.

Kể từ khi bùng phát dịch viêm phổi Vũ Hán mới, Trung Quốc đã thúc đẩy cái gọi là "ngoại giao mặt nạ" đối với Tây Ban Nha và Ý, những quốc gia đã bị ảnh hưởng bởi sự lây nhiễm lan rộng, như một phần của “nỗ lực tuyệt vọng” để giữ chân các quốc gia châu Âu.

Bằng cách vận chuyển vật tư y tế như khẩu trang bảo hộ đến châu Âu, Trung Quốc đã tìm cách cải thiện hình ảnh của mình trên trường toàn cầu với tư cách là một nhà lãnh đạo có trách nhiệm. Nhưng với hàng loạt phát hiện khẩu trang kém chất lượng, “nhập nhằng” trong vấn đề tài trợ hay buôn bán, đã khiến dư luận ở châu Âu không được cải thiện theo hướng có lợi cho ĐCSTQ.

"Nhận thức của châu Âu về Trung Quốc ngày càng xấu đi do nhiều vấn đề, và đại dịch viêm phổi Vũ Hán chỉ đang đẩy nhanh xu hướng này. Tôi dự đoán rằng quan hệ giữa châu Âu và Trung Quốc sẽ KHÔNG trở lại như trước đây”, Valerie Niquet, thành viên cấp cao tại Quỹ Nghiên cứu Chiến lược của Pháp cho biết.

Đức và các quốc gia châu Âu khác, vốn phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc, dường như không có lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc như Mỹ.

Nhưng nếu Mỹ, châu Âu và Nhật Bản phát triển các chính sách phù hợp hơn với Trung Quốc, thì cơ hội hợp tác ba bên để đối phó với Bắc Kinh sẽ mở rộng trong các lĩnh vực ngoại giao, an ninh và kinh tế; ít nhất họ cần phải xây dựng lại sự hợp tác về chính sách đối với Trung Quốc.

Trần Đức



BÀI CHỌN LỌC

Các quốc gia Đông Âu từ chào đón đến ‘vỡ mộng’ đối với Trung Quốc