Ngành ngân hàng vốn là ngành kinh doanh rủi ro. Thứ làm cho ngân hàng có thể đứng vững hàng trăm năm đó là đạo đức kinh doanh. Nhưng đôi khi cũng có những ngân hàng đổ vỡ oan uổng chỉ vì một tin đồn thất thiệt hoặc tuyển nhầm một nhân sự quản lý thích đánh bạc trên thị trường phái sinh… Thú vị là, phần đa các vụ phá sản ngân hàng đều có bóng dáng của bong bóng bất động sản (BĐS) và thao túng của nhà phát triển BĐS với hoạt động của ngân hàng.
Barings Bank (Anh): 233 tuổi, sụp đổ vì tuyển nhầm quản lý thích đánh bạc trên thị trường phái sinh
Ngân hàng Barings là một ngân hàng thương mại của Anh có trụ sở tại Luân Đôn, và là một trong những ngân hàng thương mại lâu đời nhất của Anh sau Ngân hàng Berenberg.
Cộng tác viên thân cận của Barings và đại diện của Đức. Barrings được thành lập vào năm 1762 bởi Francis Baring, một thành viên người Anh gốc Đức Baring. gia đình thương gia và chủ ngân hàng.
Ngân hàng sụp đổ vào năm 1995 sau khi chịu khoản lỗ 827 triệu bảng Anh (1,7 tỷ bảng Anh vào năm 2021) do các khoản đầu tư gian lận, chủ yếu vào các hợp đồng tương lai (là hợp đồng phái sinh, một kiểu đánh bạc trên giá hàng hoá cơ bản), được thực hiện bởi một quản lý địa phương của ngân hàng là Nick Leeson, quản lý văn phòng của ngân hàng ở Singapore. Các khoản lỗ nặng do chơi phái sinh do Nick Leeson bị lộ ra khi tin Nick Leeson bỏ trốn khỏi ngân hàng với 5 triệu USD.
Khi thông tin lan ra, người gửi tiền khắp thế giới đã xếp hàng rút tiền ở Barrings; ngân hàng hơn 200 năm uy tín đã sụp đổ sau 1 đêm vì canh bạc phái sinh như vậy.
Continental Illinois National Bank and Trust (Mỹ): 74 tuổi, gục ngã vì mua lại một ngân hàng quá xấu
Khái niệm “quá lớn để thất bại” bắt đầu với Continental Illinois National Bank and Trust. Năm 1984, nó là ngân hàng lớn thứ 6 ở Mỹ với tài sản gần 40 tỷ USD. Ngân hàng sụp đổ vào năm 1984 do thua lỗ bắt nguồn từ việc mua lại Ngân hàng Penn Square.
Cơ quan bảo hiểm tiền gửi Hoa Kỳ (FDIC) đã rót vốn và mua cổ phần ưu đãi, về cơ bản là đang quốc hữu hóa ngân hàng. Khối tài sản khổng lồ của Continental, trong đó có danh mục cho vay thương mại và công nghiệp lớn nhất cả nước, khiến ngân hàng này thất bại quá lớn. Ngoài việc bảo lãnh cho người gửi tiền, FDIC đã rót hàng tỷ đô-la để tái cấp vốn cho ngân hàng.
First Republic of Texas (Mỹ): 68 tuổi, biến mất trong khủng hoảng cho vay BĐS ở Texas
First Republic of Texas là ngân hàng lớn nhất đã thất bại trong cuộc khủng hoảng tiết kiệm và cho vay vào những năm 1980. First Republic of Texas nổi tiếng với “sự điều hành ngân hàng
điện tử” là yếu tố đã dẫn đến sự thất bại của nó. Năm 1988, thị trường bất động sản ở Texas chua chát và bảng cân đối kế toán đầy các khoản cho vay không khả quan đã khiến các nhà đầu tư mất niềm tin vào ngân hàng. Phần lớn người gửi tiền của ngân hàng rút tiền thông qua chuyển khoản và ATM.
Ngân hàng phá sản vào năm 1988 với tổng tài sản là 33,4 tỷ USD. Sự sụp đổ của nó khiến FDIC thiệt hại 3,9 tỷ USD và khiến nó trở thành ngân hàng phá sản đắt giá nhất trong lịch sử Hoa Kỳ vào thời điểm đó.
American Savings and Loan (Mỹ): 62 tuổi, sụp đổ vì bị thao túng bởi nhà phát triển BĐS
American Savings and Loan, có trụ sở tại Stockton, Canifornia. Ngân hàng này thành lập năm 1922 và phát triển rực rỡ vào thập kỷ 70 và 80. Đáng tiếc, ngân hàng bị mua lại bởi Tập đoàn Tài chính First Charter, sở hữu bởi nhà phát triển BĐS Mark Taper vào năm 1983.
Ngay sau đó 1 năm, ngân hàng này đã báo cáo khoản lỗ khoảng 1,1 tỷ USD do các khoản đầu tư và cho vay BĐS không thể thu hồi. Khách hàng hoảng sợ và rút 6,8 tỷ đô-la khỏi ngân hàng. Những con kền kền, bao gồm cả Ford Motor Co., đã đi vòng quanh ngân hàng này để tìm mua nó. Hội đồng ngân hàng cho vay mua nhà liên bang đã chặn Ford mua ngân hàng này và bán ngân hàng cho tỷ phú Texas Robert M. Bass.
FDIC đã đóng góp tổng cộng 5,7 tỷ đô-la cho gói cứu trợ ngân hàng - hơn 10% quỹ bảo hiểm tiền gửi của ngân hàng vào thời điểm đó - khiến nó trở thành một trong những cuộc giải cứu tốn kém nhất cho cuộc khủng hoảng Tiết kiệm và Khoản vay.
Long-Term Credit Bank of Japan (Nhật Bản): Sụp đổ sau khi bong bóng BĐS nổ ở Nhật Bản vào thập kỷ 90
Long-Term Credit Bank of Japan (LTCB) là một trong ba ngân hàng hàng đầu ở Nhật Bản chịu trách nhiệm về tăng trưởng kinh tế sau chiến tranh. Năm 1989, nó được coi là công ty lớn thứ 9 trên thế giới tính theo giá trị tài sản. Sau đó bong bóng tài sản của Nhật Bản vỡ, đầu độc LTCB với hơn 19,2 tỷ đô-la nợ xấu, dĩ nhiên chủ yếu là do nợ BĐS không thể trả. Năm 1998, chính phủ Nhật Bản đã quốc hữu hóa LTCB, sau đó tái cơ cấu nó thành một ngân hàng thương mại có tên là Shinsei Bank.
Home Bank of Canada (Canada): ‘xào nấu sổ sách’, gian lận
Sự phá sản của Home Bank of Canada là một khảo cứu về những người tiết lộ nội bộ và việc xào nấu sổ sách. Người quản lý của Chi nhánh Winnipeg, William Machaffie, đã nói với các giám đốc vào năm 1914 rằng việc cộng lãi chưa trả vào tiền gốc, tính lãi như lợi nhuận, sau đó sử dụng nó để trả cổ tức cho các cổ đông lớn được coi là “xào nấu sổ sách”. Ngân hàng đã sa thải ông ta vì đã nói ra việc này.
Chín năm sau, giữa một cuộc khủng hoảng kinh tế, các nhà đầu tư đã ồ ạt rút tiền khỏi ngân hàng, và ngân hàng đóng cửa. Các quan chức Canada đã bắt giữ mười giám đốc điều hành của Home Bank vì tội gian lận và “đồng tình với việc khai báo sai”, hay còn gọi là xào nấu sổ sách. Theo Wikipedia, 60.000 nông dân trên thảo nguyên đã vĩnh viễn mất tiền tiết kiệm sau khi ngân hàng sụp đổ.
Franklin Square National Bank (Mỹ): đổ vỡ vì để ‘mafia' thâu tóm và rửa tiền
Ngân hàng Quốc gia Franklin của Long Island có một câu chuyện phù hợp với Hollywood. Được thành lập vào năm 1926, ngân hàng đã thử nghiệm các tính năng tiêu chuẩn hiện nay như thuê học sinh trung học làm giao dịch viên, xây dựng các cửa sổ giao dịch viên tăng tốc và cung cấp thẻ tín dụng ngân hàng.
Sự liêm chính của ngân hàng đã biến mất khỏi cửa sổ này khi nhà tài chính mờ ám Michele “The Shark” Sindona đã mua cổ phần kiểm soát. Ông Sindona đã sử dụng Franklin để rửa tiền và xây dựng một đế chế ngân hàng có liên hệ với Mafia ở Hoa Kỳ.
Trong vòng hai năm, việc đầu cơ tiền tệ, các khoản cho vay khó đòi và gian lận đã khiến Franklin rơi vào tình trạng bán tống. Liên bang đã cho một số chủ ngân hàng vào tù, đế chế ngân hàng của Sindona sụp đổ, và một chuỗi sự kiện hấp dẫn của Mafioso cuối cùng dẫn đến việc Sindona bị sát hại trong phòng giam bằng một viên xyanua.
The Hokkaidō Takushoku Bank, Ltd (Nhật): 100 tuổi, phá sản bởi vỡ bong bóng BĐS
Có thể là thất bại đáng chú ý nhất của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á, “ Hokutaku” bị phá sản vào năm 1997, gần 100 năm sau khi thành lập với tư cách là một “ngân hàng đặc biệt” để thúc đẩy sự phát triển trên đảo Hokkaido. Ngân hàng chuyên cho vay dài hạn, lãi suất thấp và bảo hiểm nợ nhằm giúp phát triển các lĩnh vực cụ thể trên đảo, như đánh bắt cá và nông nghiệp.
Năm 1939, chính phủ bãi bỏ quy định đối với Hokutaku, cho phép Hokutaku cung cấp tài chính ngắn hạn và tài khoản ngân hàng. Ngân hàng đã phát triển và cuối cùng tham gia vào các khoản đầu tư bất động sản đầy rủi ro trong thời kỳ bong bóng bất động sản cuối những năm 1980 của Nhật Bản. Và chuyện còn lại, như họ nói, thì ai cùng biết.
Herstatt Bank (Đức): sự phá sản của nó làm thay đổi giao thức thanh toán giữa các ngân hàng
Herstatt Bank có một vị trí đặc biệt trong truyền thuyết phá sản ngân hàng khi gây ra một sự sụp đổ dẫn đến một quy định quốc tế mới. Các nhà quản lý Đức đã thu giữ Herstatt ốm yếu và buộc nó phải thanh lý vào ngày 26/6/1974. Cùng ngày, các ngân hàng khác đã phát hành khoản thanh toán Deutsch Mark cho Herstatt, được cho là sẽ đổi các khoản thanh toán đó lấy đô-la Mỹ sau đó sẽ được gửi đến New York. Các cơ quan quản lý đã thu giữ ngân hàng sau khi ngân hàng này nhận được các khoản thanh toán bằng DM nhưng trước khi đô-la Mỹ có thể được giao. Sự khác biệt về múi giờ có nghĩa là các ngân hàng gửi tiền không bao giờ nhận được đô-la Mỹ của họ.
“Herstatt Debacle” này đã dẫn đến một giao thức thanh toán liên tục liên tục (CLS) mới, cho phép các ngân hàng nước ngoài giao dịch tiền tệ mà không có rủi ro thanh toán nếu một bên hoặc bên kia không thực hiện nghĩa vụ của họ.
Lehman Brothers (Mỹ): 158 tuổi, đổ vỡ vì nợ cho vay nhà ở dưới chuẩn, khởi đầu khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008
Lehman Brothers là bậc thầy phù thuỷ phù phép các khoản nợ có đảm bảo nhà ở dưới chuẩn thành các sản phẩm tài chính có bề ngoài lộng lẫy và đắt giá, sau đó bán nó trên thị trường tài chính Mỹ và toàn cầu.
Các khoản vay mua nhà dưới chuẩn của người Mỹ bùng phát mạnh do chính sách tiền tệ quá rẻ (lãi suất cực thấp) thổi bong bóng giá nhà đất ở Mỹ và chuẩn mực tín dụng dễ dãi bắt đầu để lại hậu quả. Khi người mua nhà không có khả năng trả nợ, xếp hạng tín nhiệm cho các khoản nợ này cực thấp. Tuy nhiên, Lehman Brothers đã trộn tất cả các khoản tín dụng này thành một khối, rồi chia nhỏ khối đó ra thành các chứng khoán hóa khoản vay có tài sản đảm bảo (gọi tắt là CDO). Lúc này, CDO với chiếc áo khoác mới, mất hẳn dấu tích ‘nợ dưới chuẩn’ tồi tệ, lại được xếp hạng lại lần nữa. Sự lừa đảo chính là ở đây, lần xếp hạng tín nhiệm này của CDO lại không dựa vào khả năng trả nợ của người đi vay, mà dựa vào uy tín của Lehman Brothers.
Cứ như thế, nợ xấu của Lehman Brothers và của các ông lớn Phố Wall khác cũng bắt chước Lehman Brothers, bắt đầu đầu lan toả khắp mọi ngóc ngách của thị trường tài chính Mỹ và toàn cầu. Sự sụp đổ của Lehman Brothers đã trở thành khoảnh khắc kinh hoàng trên thị trường tài chính toàn cầu, kéo theo đó là hàng loạt ngân hàng, định chế tài chính toàn cầu phá sản, sự giải cứu hàng ngàn tỷ USD cho thị trường này của chính phủ các nền kinh tế lớn sau đó.
ACB một ngân hàng Việt Nam suýt chìm trong khủng hoảng
Năm 2003, sự cố Ngân hàng ACB, từ tin “vị tổng giám đốc của ACB Phạm Văn Thiệt bỏ trốn” đến tin “ngân hàng ACB bị phá sản” đã gây chấn động dư luận.
Trong ngày 14/10/2003 lượng người kéo đến rút tiền tại ACB tăng vọt, tập trung chủ yếu ở hội sở trên đường Nguyễn Thị Minh Khai và chi nhánh tại 30 Mạc Đĩnh Chi (quận 1). Do
lượng người đến quá đông, buộc ACB phải cho bốc số thứ tự để rút tiền. Người chờ càng đông, tụ tập trước ngân hàng, tràn xuống cả lòng đường càng làm cho tin đồn loan nhanh hơn.
Thống đốc ngân hàng Nhà nước Lê Đức Thúy và đại diện có uy tín của các ngân hàng khác đã có mặt và tiếng nói của Thống đốc đã nhanh chóng trấn an dư luận.
15h30', ông Phạm Văn Thiệt - Tổng giám đốc ACB - đã hiện diện trực tiếp trả lời khách hàng tại trụ sở giao dịch chính ở TP HCM nhằm bác bỏ tin đồn này.
Xuất hiện cùng ông Thiệt còn có ông Trần Mộng Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị ACB và ông Trần Ngọc Minh - Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP HCM.
Ngay tại trụ sở ngân hàng, ông Phạm Văn Thiệt khẳng định hoạt động của ACB vẫn diễn ra bình thường. Toàn bộ tiền gửi của khách hàng đều được ACB mua bảo hiểm tiền gửi theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Các tờ cam kết cho rút tiền cũng được phát cho người dân.
Thuỷ Tiên - Thanh Đoàn
