Trung Quốc đã từng thất bại với chiến lược kinh tế tập trung với các mệnh lệnh được áp từ trên xuống thời Mao Trạch Đông. Vậy mà ông Tập Cận Bình lại đang quay lại chính sách sai lầm ấy, đặc biệt là trong nỗ lực để Trung Quốc trở thành trung tâm đổi mới công nghệ toàn cầu.
Kể từ đầu những năm 1980, cách thức để Bắc Kinh có được tiến bộ công nghệ và công nghiệp là ‘nhập khẩu’ chúng, chủ yếu bằng cách liên doanh với những doanh nghiệp nước ngoài sở hữu công nghệ cao. Người Trung Quốc sau đó sẽ sao chép công nghệ ngoại quốc, rồi sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm hoặc dịch vụ của họ ra thị trường quốc tế.
Những ví dụ về cách tiếp cận như vậy gồm có: Huawei, Haier, Alibaba và COMAC (công ty sản xuất máy bay thương mại của Trung Quốc). Một số dự án liên doanh đã thành công ngoài sức tưởng tượng, biến Trung Quốc thành nhà thầu phụ hàng đầu thế giới, hay thậm chí là nhà sản xuất thiết bị gốc (OEM).
Thành công đằng sau chiến lược này đến từ việc chính quyền trung ương Trung Quốc từ bỏ chính sách thời Mao Trạch Đông, đón nhận toàn cầu hóa và thi hành chính sách cải cách không quá trực tiếp can thiệp vào nền kinh tế.
Tuy nhiên, giờ đây, dưới phong cách điều hành ‘quản lý mọi thứ’ của ông Tập Cận Bình, Bắc Kinh sắp quốc hữu hóa và tập trung hóa việc nghiên cứu và phát triển (R&D) công nghệ thế hệ mới.
‘Nhà nước ươm tạo’ của ông Tập
Theo một bài báo gần đây trên tờ The Economist, ông Tập muốn xây dựng một “nhà nước ươm tạo”, trong đó nền kinh tế “phụ thuộc nhiều vào nuôi dưỡng từ chính phủ”, qua đó định hướng R&D. Ông Tập muốn chính phủ, chứ không phải các nhà đầu tư tư nhân, quyết định mức độ ưu tiên và nguồn tài chính cho R&D.
Đặc biệt, ông Tập và Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đang thúc đẩy sự phát triển của cái gọi là công nghệ “cách mạng công nghiệp lần thứ tư” (4IR) như trí tuệ nhân tạo (AI), robot, điện toán đám mây, tự động hóa, cũng như chất bán dẫn và phần mềm.
Đồng thời, ông Tập và ĐCSTQ đang cố gắng chuyển hoạt động R&D và sản xuất công nghệ cao từ các thành phố ven biển vào vùng nội địa, nhằm phù hợp với sáng kiến “thịnh vượng chung” của ông Tập - phân phối của cải quốc gia từ miền đông giàu có đến vùng nội địa nghèo hơn. Ông ấy muốn tạo ra các công ty khởi nghiệp trung thành - những doanh nghiệp sẽ thực hiện các chính sách phát triển của chính phủ.
The Economist gọi chiến lược này là “cú đặt cược nặng đô” cho việc Trung Quốc trở thành trung tâm của đổi mới toàn cầu trong thập kỷ tới. Đây chắc chắn là một cách tiếp cận đầy rủi ro; đặc biệt khi mà trước đây, Trung Quốc đã từng thất bại với chiến lược đổi mới và sản xuất tiên tiến được áp từ trên xuống, lấy nhà nước làm trung tâm.
Ví dụ, Trung Quốc vẫn dậm chân tại chỗ trong nỗ lực thiết kế và chế tạo các loại chất bán dẫn cao cấp, đặc biệt là vi mạch với các nút quy trình nhỏ hơn 5 nanomet (nm). Trên thực tế, tồn tại một khoảng cách rất lớn giữa công nghệ chip hiện tại của Trung Quốc và công nghệ chip của các nước phát triển. Trung Quốc khó có thể phá vỡ “bức tường 7 nm”, tức là khó có thể chế tạo chip dưới ngưỡng tới hạn đó.
Trong khi ấy, cả Đài Loan và Hàn Quốc đều có khả năng chế tạo chip nhỏ từ 5 nm trở xuống.
Ngoài ra, Trung Quốc luôn phải nhập khẩu máy móc và công nghệ wafer fab. Nước này khao khát có được công nghệ chế tạo chất bán dẫn đến mức họ thậm chí đã mua thiết bị đã qua sử dụng của Nhật Bản. Nhìn chung, hầu hết công nghệ sản xuất chip bản địa của Trung Quốc đã cũ và đang trở nên lỗi thời. Các mục tiêu công nghệ đang vượt xa năng lực của Trung Quốc.
Ngay cả sau khi nhập khẩu công nghệ, Trung Quốc cũng không thể cung cấp hơn 15% lượng chất bán dẫn mà nước này cần cho cơ sở hạ tầng công nghệ cao. Ví dụ, vào năm 2020, Trung Quốc đã nhập khẩu lượng chất bán dẫn trị giá hơn 300 tỷ USD, nhiều hơn so với chi phí nhập khẩu dầu mỏ. Trung Quốc đặt mục tiêu sản xuất 70% lượng vi mạch cần dùng cho nội địa vào năm 2025, nhưng có vẻ họ không có khả năng đạt được mục tiêu đó.
Theo một báo cáo gần đây của Institut Montaigne, việc Trung Quốc không có khả năng sản xuất chip cao cấp “sẽ khiến Trung Quốc khó mà thực sự thống trị cuộc cách mạng kỹ thuật số được kích hoạt bởi cơ sở hạ tầng 5G”.
Hàng không vũ trụ thương mại là một lĩnh vực khác phải chịu hậu quả từ phương pháp tiếp cận yếu kém của nhà nước đối với đầu tư và đổi mới. Hai máy bay dân dụng lớn nhất của Trung Quốc, ARJ21 và C919, đã chậm tiến độ phát triển nhiều năm. Cả hai đều không đạt được chứng nhận đủ điều kiện hàng không của phương Tây; và có khả năng sẽ không bao giờ được bán bên ngoài Trung Quốc.
-
- Nhân viên làm việc tại một nhà máy sản xuất chip ở thành phố Nam Thông, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc, ngày 17/03/2021. (Ảnh: STR / AFP qua Getty Images)
Ông Tập sẽ thắng cược hay thua cược?
Cách tiếp cận mới từ trên xuống, do nhà nước định hướng để đổi mới công nghệ cách mạng công nghiệp lần thứ tư của ông Tập có thể mang lại hiệu quả trong một số trường hợp. The Economist ghi nhận thành công của các công ty như Baosight và Sangfor Technologies - những doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ cao trực tiếp cho chính quyền trung ương.
Tuy nhiên, nhà nước càng kiểm soát các khoản đầu tư vào các chương trình R&D và càng trực tiếp chọn “kẻ thắng người thua”, thì càng có nhiều cơ hội cho lãng phí, lạm dụng quyền lực và đơn giản là ra quyết định tồi.
Việc trao cho ĐCSTQ nhiều quyền kiểm soát đối với nền kinh tế sẽ ngăn chặn tinh thần kinh doanh và đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, nó sẽ cho phép các quan chức ĐCSTQ giành lại quyền lực đối với các quyết định kinh tế, chứ không phải là các chủ doanh nghiệp như hiện tại.
Trên tất cả là vấn đề các khoản đầu tư vào đổi mới công nghệ sẽ thực sự đi đến đâu. Trong một bài báo khác, The Economist tiết lộ rằng trong số hàng chục nghìn công ty thuộc diện phát triển công nghệ tiên tiến là những công ty ma được các quan chức dựng nên để đạt được mục tiêu phát triển của địa phương.
Tóm lại, ngành công nghiệp công nghệ tách biệt khỏi hệ thống đầu tư toàn cầu như của Trung Quốc sẽ bị tụt hậu, rời xa đổi mới phát triển.
Các chính phủ độc tài thường gặp khó khăn trong việc thừa nhận sai lầm và thay đổi hướng đi. Ý định tập trung nhiều hơn, quyết liệt hơn chính sách tồi này của ông Tập chỉ làm tăng nguy cơ thất bại của giấc mộng trở thành trung tâm đổi mới công nghệ cách mạng công nghiệp lần thứ tư của Trung Quốc.
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Tác giả Richard A. Bitzinger là một nhà phân tích độc lập về bảo mật quốc tế. Trước đây, ông là thành viên cấp cao của Chương trình Chuyển đổi Quân sự tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS) ở Singapore. Ông cũng từng đảm nhận các công việc trong chính phủ Hoa Kỳ và tại nhiều tổ chức tư vấn khác nhau. Nghiên cứu của ông tập trung vào các vấn đề an ninh và quốc phòng liên quan đến khu vực châu Á - Thái Bình Dương, bao gồm sự nổi lên của Trung Quốc như một cường quốc quân sự, vấn đề hiện đại hóa quân đội và phổ biến vũ khí trong khu vực.
Chi Anh
Theo The Epoch Times
