Các công ty nước ngoài đang gặp nhiều khó khăn hơn khi hoạt động tại Trung Quốc bởi các yếu tố như người dân tẩy chay hàng hóa ngoại quốc, rào cản thị thực, chính quyền Bắc Kinh bảo trợ các doanh nghiệp nhà nước, và các thay đổi luật pháp một cách tùy tiện.
Đề ủng hộ cho việc người dân Trung Quốc tẩy chay các công ty nước ngoài không tuân theo đường lối của ĐCSTQ, Global Times - cơ quan ngôn luận của ĐCSTQ đã viết: “Nhiều công ty nước ngoài đã bị cư dân mạng Trung Quốc phải đối kịch liệt… Danh tiếng của H&M, Nike, và những công ty khác hiện đang chịu tổn thất nặng nề tại thị trường Trung Quốc”.
Các thương hiệu nước ngoài đang chịu ảnh hưởng xấu khi Trung Quốc phát triển hướng nội. Biên giới của Trung Quốc đã bị đóng cửa kể từ tháng 03/2020. Du khách tới nước này cần có sự chấp thuận đặc biệt từ chính quyền và phải cách ly trong vòng 28 ngày. Các công ty đa quốc gia đã không thể cử các nhà quản lý hay kỹ sư cấp cao đến Trung Quốc, khiến việc luân chuyển và thay thế nhân viên đang bị tạm dừng. Các quy định nghiêm ngặt về COVID-19, điều làm cho người nước ngoài khó nhập cảnh vào Trung Quốc, đã khiến doanh số bán hàng giảm và tác động tiêu cực đến hoạt động của các công ty nước ngoài.
Các công ty của cả Hoa Kỳ và EU ngày càng chỉ ra nhiều bằng chứng về sự ưu ái của chính quyền Trung Quốc đối với các doanh nghiệp trong nước, cũng như vai trò ngày càng tăng của các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong một nền kinh tế được cho là theo hướng thị trường. “Mua hàng Trung Quốc” thậm chí đã trở thành một phần của các chính sách mua sắm công. Ngoài ra, Bắc Kinh, trong nỗ lực đạt được khả năng tự lực cao hơn, vẫn đang trợ cấp các nhà sản xuất các sản phẩm chiến lược, chẳng hạn như chất bán dẫn, máy bay, và ô tô điện. Phòng Thương mại Liên minh châu Âu cho rằng việc ĐCSTQ chú trọng đến an ninh quốc gia và sự tự cường có thể khiến các công ty nước ngoài bị ‘xa lánh’, đồng thời gây tổn hại cho nền kinh tế Trung Quốc.
Việc thúc đẩy sự tự lực, được nêu trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của ĐCSTQ, có nghĩa là Bắc Kinh vẫn sẽ tiếp tục bơm hàng trăm tỷ USD vào nghiên cứu và phát triển để thay thế các công nghệ tiên tiến của nước ngoài. Năm 2020, ĐCSTQ đã chi 372 tỷ USD cho nghiên cứu và phát triển, tăng 10% so với năm trước. Khoản chi này diễn ra vào thời điểm nợ công đang ở mức cao khủng khiếp và nền kinh tế Trung Quốc đang chững lại.
Ngoài rủi ro kinh tế, các công ty cả nội địa và nước ngoài ở Trung Quốc đều đang phải đối mặt với rủi ro chính trị và pháp luật. Ngay sau đợt IPO của ứng dụng gọi xe Didi của Trung Quốc, công ty này đã bị buộc phải tạm dừng việc khách hàng đăng ký tài khoản mới. Trong một vụ đàn áp khác, các công ty giáo dục đã được lệnh ngừng cung cấp các lớp học có giáo viên nước ngoài. Wall Street English, doanh nghiệp cung cấp các lớp học tiếng Anh lớn nhất ở Trung Quốc, đã buộc phải đóng cửa gần như tất cả các hoạt động tại Trung Quốc. Hậu quả là, thị trường giáo dục trị giá 120 tỷ USD của Trung Quốc đã mất khoảng 60% giá trị gần như chỉ sau một đêm.
-
- Bà Liu 'Jean' Qing, chủ tịch của Didi - dịch vụ đi chung xe và gọi taxi số một ở Trung Quốc - tham dự một sự kiện báo chí ở Bắc Kinh hôm 26/01/2016. (Ảnh: Fred Dufour / AFP qua Getty Images)
Các công ty đa quốc gia đã nhận thức ra thực tế đau xót rằng những thay đổi trong quy định có thể ngay lập tức gây hại cho hoạt động kinh doanh của họ, trong khi các sự kiện địa chính trị nằm ngoài tầm kiểm soát của họ có thể gây ra sự đảo chiều của dư luận và dẫn đến việc tẩy chay hàng hóa.
Các thương hiệu quốc tế, chẳng hạn như H&M, Nike và Zara, gần đây đã phải đối mặt với sự tẩy chay nặng nề ở Trung Quốc do lên tiếng phản đối việc ĐCSTQ đàn áp người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Các thương hiệu Nhật Bản là Muji và Uniqlo đã chứng kiến doanh số bán hàng sụt giảm nghiêm trọng sau khi đứng về phía cộng đồng quốc tế về vấn đề nhân quyền ở Tân Cương.
Năm 2012, các sản phẩm của Nhật Bản đã trở thành mục tiêu bị tẩy chay do tranh chấp giữa Nhật Bản và Trung Quốc đối với quần đảo Senkaku. Còn hiện tại, vào năm 2021, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản lại đang chứng kiến doanh số bán hàng tại Trung Quốc giảm mạnh bởi gián đoạn chuỗi cung ứng và các hạn chế do COVID-19.
Những người trẻ yêu nước đang thay đổi thói quen mua hàng của họ, sử dụng các thương hiệu trong nước và bỏ qua hàng nhập khẩu. Người tiêu dùng Trung Quốc hiện đang chuyển lòng trung thành của họ từ Starbucks sang Hey Tea và từ Coke Zero sang Yuanqi Senlin. Công ty sản xuất đồ thể thao Li-Ning đã chứng kiến sự gia tăng doanh số bán hàng sau khi thông báo rằng thành viên nhóm nhạc nam kiêm diễn viên Tiêu Chiến sẽ là đại sứ thương hiệu mới của họ. Tất cả các bài quảng cáo về quần áo liên quan đến nam diễn viên này đều được lan truyền mạnh mẽ trên mạng Internet.
Sự kết hợp giữa xung đột chính trị và chủ nghĩa dân tộc đã ảnh hưởng cực kỳ nghiêm trọng đến các loại hàng hóa xuất xứ Hàn Quốc. Việc Hàn Quốc triển khai Hệ thống Phòng thủ tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) đã ‘giết chết’ nhiều thương hiệu Hàn Quốc tại Trung Quốc, từ phim truyền hình đến K-pop. Các nhà sản xuất ô tô Hàn Quốc đã chứng kiến doanh số bán hàng tại Trung Quốc của họ giảm từ 7.7% trong năm 2016 xuống 4% trong 6 tháng đầu năm 2020. Doanh số bán mỹ phẩm Hàn Quốc đã giảm từ 27% năm 2016 xuống 18.9% vào năm 2020. Và thị phần điện thoại thông minh Hàn Quốc ở Trung Quốc đã giảm từ 4.9% vào năm 2016 xuống dưới 1% vào năm 2019.
Từ trước chiến tranh thương mại Mỹ - Trung vẫn luôn có các khiếu nại chống lại chính quyền Trung Quốc về ‘cưỡng bức’ chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ, các hạn chế liên quan đến quyền tiếp cận một số lĩnh vực nhất định của nền kinh tế Trung Quốc, và việc bắt buộc phải có đối tác liên doanh trong nhiều lĩnh vực. Các công ty nước ngoài cũng phải đối mặt với sự thiếu minh bạch và việc kiểm soát chặt chẽ dòng vốn vào - ra.
Nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã báo cáo rằng có thể cần phải chuyển giao công nghệ để được Trung Quốc chấp thuận thực hiện nghiên cứu và phát triển, hoặc để đáp ứng các quy định về xuất khẩu từ Trung Quốc. Chuyển giao ‘cưỡng bức’ quyền sở hữu trí tuệ đôi khi là một yêu cầu để đạt được nhượng bộ thương mại. Các chính sách công nghiệp của Bắc Kinh tiếp tục hạn chế khả năng tiếp cận thị trường đối với các nhà sản xuất và cung cấp dịch vụ nước ngoài, ưu tiên cho các DNNN hoặc là loại bỏ hoàn toàn doanh nghiệp nước ngoài. Đồng thời, các doanh nghiệp Trung Quốc, đặc biệt là các DNNN, nhận được hướng dẫn, các nguồn lực, và sự hỗ trợ về pháp lý từ chính quyền. Chính quyền cấp tỉnh và địa phương cũng có thể là những cổ đông quan trọng trong các DNNN, khiến họ thiên vị khi ra quyết định liên quan đến các đối thủ cạnh tranh nước ngoài.
Bất chấp những vấn đề nói trên, cũng như nạn tham nhũng tràn lan, các thành viên Phòng Thương mại Hoa Kỳ đã xác định rằng, ‘rủi ro tuân thủ quy định’ mới là trở ngại lớn nhất mà các công ty nước ngoài phải đối mặt khi hoạt động tại Trung Quốc. Các quy định của Bắc Kinh thường thay đổi chóng mặt, không cho các công ty đủ thời gian để điều chỉnh và tuân thủ.
Những thay đổi trong quy định dường như đang đi theo hướng gia tăng kiểm soát của nhà nước Trung Quốc, thay vì tự do hóa và tăng độ cởi mở đối với các công ty nước ngoài.
Rủi ro kinh doanh ngày càng tăng ở Trung Quốc cuối cùng có thể dẫn đến giảm đầu tư nước ngoài. Ví dụ, đầu tư trực tiếp của Hàn Quốc vào Trung Quốc đã giảm 23% vào năm 2020. Tương tự, đầu tư tích lũy của Úc vào Trung Quốc giảm hơn 20 tỷ USD trong năm ngoái.
Cho đến nay, 13% thành viên Phòng Thương mại Hoa Kỳ nói rằng họ đã cắt giảm các khoản đầu tư vào Trung Quốc. Đầu tư liên quan đến công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc đã giảm 96% trong khoảng thời gian từ năm 2016 - 2020, và dự báo sẽ tiếp tục trong thời gian tới. Theo Global Times, những ảnh hưởng đối với nền kinh tế đã có thể nhìn được rõ khi tăng trưởng kinh tế quý III của Trung Quốc trong năm nay chỉ đạt 4.9%.
Quan điểm trong bài viết là ý kiến của tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Tác giả Antonio Graceffo đã có hơn 20 năm làm việc tại châu Á. Ông tốt nghiệp Đại học Thể thao Thượng Hải và có bằng MBA của Đại học Giao thông Thượng Hải. Ông Antonio hiện đang là Giáo sư kinh tế và nhà phân tích kinh tế Trung Quốc. Ông viết bài cho nhiều phương tiện truyền thông quốc tế. Một số cuốn sách về Trung Quốc của ông bao gồm Beyond the Belt and Road: China’s Global Economic Expansion (Đằng sau Vành đai và Con đường: Sự mở rộng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc) và A Short Course on the Chinese Economy (Khóa học ngắn hạn về kinh tế Trung Quốc).
Lê Minh
Theo The Epoch Times
