Thực trạng doanh nghiệp hết sức khó khăn về thị trường đầu ra trong khi lãi suất cho vay bình quân ở mức cao, bất chấp lãi suất chính sách đã giảm liên tiếp 2 lần hồi tháng 3/2023 đang là bài toán khó của nền kinh tế Việt. Tín dụng thấp kỷ lục và nợ xấu tăng vọt sẽ là rào cản lớn khiến chính sách giảm lãi suất chính sách của Ngân hàng Nhà nước Việt nam (NHNN) lần thứ ba này, cũng giống như hai lần trước đó, khó phát huy tác dụng.
'Điều lạ' ở chính sách lãi suất mới
Tối hôm qua, 23/5, NHNN đã công bố hai chính sách lãi suất quan trọng với thị trường tài chính Việt Nam, hai chính sách lãi suất này sẽ có hiệu lực kể từ ngày 25/5/2023.
Một là, Quyết định số 950/QĐ-NHNN ngày 23/5/2023 về việc giảm suất cho vay qua đêm trong thanh toán điện tử liên ngân hàng và cho vay bù đắp thiếu hụt vốn trong thanh toán bù trừ của NHNN đối với TCTD giảm từ mức 6,0%/năm xuống 5,5%/năm; lãi suất tái cấp vốn giảm từ mức 5,5%/năm xuống 5,0%/năm; lãi suất tái chiết khấu giữ nguyên ở mức 3,5%/năm.
Việc giảm lãi suất cho vay qua đêm, lãi suất tái cấp vốn, tái chiết khấu mang lại tâm lý rất tích cực cho nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán và thị trường bất động sản. Với lạm phát đang giảm nhờ giá năng lượng giảm và cầu tiêu dùng yếu, thực tế, Việt Nam có nhiều dư địa giảm lãi suất chính sách ngay từ đầu năm 2023. Các chuyên trang tài chính - kinh tế trong nước như VnEconomy, CafeF,... hồ hởi đăng tin, bài phỏng vấn chuyên gia dự báo tích cực về sự phục hồi của thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản nhờ dòng vốn từ NHTM đã trở nên rẻ hơn.
Tuy nhiên, điều lạ trong điều hành chính sách lần này ở quyết định ít được nhắc tới; đó là đi kèm với Quyết định hạ lãi suất chính sách ở mức 50 điểm cơ bản, NHNN lại ấn định mức trần lãi suất huy động cho các kỳ hạn huy động từ 6 tháng trở xuống.
Quyết định số 951/QĐ-NHNN ngày 23/5/2023 về quy định trần lãi suất với các loại kỳ hạn tiền gửi. Theo đó, lãi suất tối đa áp dụng đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 1 tháng giữ nguyên ở mức 0,5%/năm; lãi suất tối đa áp dụng đối với tiền gửi có kỳ hạn từ 1 tháng đến dưới 6 tháng giảm từ mức 5,5%/năm xuống 5,0%/năm, riêng lãi suất tối đa đối với tiền gửi bằng VND tại Quỹ tín dụng nhân dân, Tổ chức tài chính vi mô giảm từ mức 6,0%/năm xuống 5,5%/năm; lãi suất tiền gửi có kỳ hạn từ 6 tháng trở lên do TCTD ấn định trên cơ sở cung - cầu vốn thị trường.
-
- Người đi xe máy đi ngang qua trụ sở Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ở trung tâm thành phố Hà Nội vào ngày 6 tháng 7 năm 2012. (Ảnh của HOANG DINH NAM / AFP qua Getty Images)
Quyết định về trần lãi suất huy động đi kèm với quyết định giảm lãi suất chính sách cho thấy NHNN dường như chưa chắc chắn về khả năng kiềm chế chi phí vốn cho doanh nghiệp và hộ gia đình thông qua việc cắt giảm lãi suất chính sách. Có thể, các rủi ro trong ngắn hạn (dưới 6 tháng) về thanh khoản, giảm chi phí vốn vay,... vẫn còn tồi tại.
Thực tế, việc áp trần lãi suất huy động là can thiệp mệnh lệnh hành chính vào các giao dịch thị trường. Việt Nam từng phải can thiệp như vậy trong thời kỳ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008. Lịch sử cho thấy việc áp dụng trần lãi suất huy động hoặc cho vay sẽ lập tức tạo ra các méo mó trên thị trường. Khi thiếu vốn, các NHTM sẽ phải tìm cách trả thêm hoa hồng, thưởng để huy động; tức là huy động với lãi suất mà thị trường chấp nhận được trong khi hạch toán chi phí huy động không minh bạch trên bảng cân đối tài chính của họ.
Trong trường hợp lần này, điều tốt là trần lãi suất chỉ áp dụng cho các khoản huy động từ 6 tháng trở xuống. Rất có thể NHNN kỳ vọng chính sách này sẽ giúp NHTM cân đối lại nguồn vốn huy động, huy động vốn có kỳ hạn trên 6 tháng với tỷ trọng cao hơn, giảm thiểu rủi ro kỳ hạn dẫn tới mất thanh khoản cục bộ, tức thời trong hoạt động.
Nợ xấu, BĐS xấu, TPDN xấu và doanh nghiệp xác sống khiến chi phí vốn khó giảm
Rõ ràng, trần nợ huy động với các khoản tiền gửi có kỳ hạn từ 6 tháng trở xuống cho thấy NHNN chưa hề tự tin vào việc giảm lãi suất chính sách có thể khởi tác dụng lập tức tới việc giảm lãi suất cho vay.
Mặc dù NHNN đã 2 lần trước đó giảm lãi suất chính sách, mỗi lần 100 điểm cơ bản (với một số loại lãi suất chính sách nhất định), nhưng lãi suất dường như chỉ giảm ở đầu vào (huy động), trong khi đầu ra là lãi suất cho vay vẫn ở mức rất cao.
Thị trường tài chính Việt Nam đang chứng kiến một nghịch lý: chi phí vốn đầu vào (lãi suất chính sách, lãi suất huy động) giảm nhưng chi phí vốn đầu ra (lãi suất cho vay) không giảm với tốc độ tương ứng; duy trì ở mức rất cao.
-
- Thị trường bất động sản đóng băng, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đóng băng trong khi cầu thế giới suy giảm, nợ xấu tích tụ và tăng mạnh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam (Nguồn Getty Image)
Câu hỏi đặt ra là liệu có phải các NHTM đang tham lam hay đơn giản là các tổ chức này cũng lâm vào hoàn cảnh "lực bất tòng tâm"?
Theo báo cáo thị trường tiền tệ của Công ty Chứng khoán SSI, trong tháng 4/2023 mặt bằng lãi suất cho vay vẫn ở mức cao hơn so với thời điểm trước dịch Covid-19, dao động ở mức 10-10,5%/năm kỳ hạn 6 tháng; ở mức 11-12%/năm kỳ hạn 12 tháng cho doanh nghiệp sản xuất thông thường; lãi suất vay tiêu dùng hay cho vay mua nhà vẫn duy trì ở mức tương đối cao, khoảng 14%/năm.
Mong đợi lãi suất cho vay giảm nhờ lãi suất chính sách giảm đã không đạt kỳ vọng. Các diễn biến này không nằm ngoài dự báo của chuyên gia tài chính. Trong tháng 11 và tháng 12/2022, NTDVN có loạt 6 bài trong chuyên đề "Tiền của nền kinh tế Việt đang kẹt ở đâu", chỉ ra rằng lượng tiền lớn bị "chôn vùi" tại hàng tồn kho của doanh nghiệp (do cầu thị trường thu hẹp, tiêu dùng ảm đạm), nợ xấu của ngân hàng thương mại, các dự bán BĐS xấu và dở dang, trái phiếu doanh nghiệp xấu là nguyên nhân khiến lãi suất cho vay không thể giảm.
| Xem thêm: Tiền của nền kinh tế Việt đang kẹt ở đâu? |
Nợ xấu tăng mạnh trong năm 2022 và tiếp tục tăng nhanh đến mức đáng báo động trong quý 1/2023. Theo báo Công Lý, gần 90% số ngân hàng ghi nhận nợ xấu tăng trong quý đầu năm 2023, phần lớn tăng hai chữ số. Tỷ lệ nợ xấu tại một số ngân hàng vượt ngưỡng 3%. Trong khi đó, lãi suất vay vốn cao trong khi thị trường đầu ra bị thu hẹp đã khiến doanh nghiệp sản xuất kinh doanh không thể hấp thụ vốn. Dư nợ tín dụng của cả hệ thống NHTM đến ngày 27/4/2023 chỉ đạt khoảng 12,28 triệu tỷ đồng, tăng 3,04% so với cuối năm 2022, tăng 9,92% so với cùng kỳ năm trước, theo số liệu công bố bởi NHNN.
Để có tiền trích dự phòng và đáp ứng tiền thanh khoản cho tài sản xấu này, các NHTM đang phải gồng gánh một khoản chi phí vốn bình quân lớn. Do vậy, NHTM buộc phải lấy lãi cao hơn ở doanh nghiệp, hộ gia đình vay mới để bù đắp vào rủi ro này trên báo cáo kết quả kinh doanh của mình. Nói cách khác, doanh nghiệp sống, doanh nghiệp tốt đang phải nuôi doanh nghiệp chết, doanh nghiệp xấu.
Vấn đề ở chỗ, cho tới nay, rất nhiều bàn thảo về giải cứu doanh nghiệp, hạ lãi suất cho doanh nghiệp, tăng khả năng tiếp cận vốn vay của doanh nghiệp nhưng chưa một chính sách nào hướng tới việc tách các khối u của nền kinh tế như nợ xấu, doanh nghiệp xác sống, dự án BĐS xấu, TPDN xấu ra khỏi bảng cân đối của NHTM, khoanh vùng lại, khu trú lại bằng biện pháp kỹ thuật để đảm NHTM không phải gồng gánh chi phí tài chính giấu giếm các khối u hoặc nuôi các khối u như vậy. Chỉ bằng cách tách các khối u "doanh nghiệp và tài sản xấu" ra khỏi hệ thống tài chính, NHTM sẽ có thêm thời gian, sức lực để cung ứng vốn rẻ hơn các doanh nghiệp còn sống, doanh nghiệp tốt. Các doanh nghiệp còn sống và còn tốt không còn phải gánh trên lưng "trách nhiệm vô hình" với các doanh nghiệp xác sống, với nợ xấu tồn tích, với BĐS xấu hay TPDN xấu.
Với các phân tích ở trên và đặc biệt là chính sách giải cứu doanh nghiệp, chính sách nhắm vào việc giảm lãi suất chưa đồng bộ và đúng hướng, thị trường và nhà đầu tư có thể sẽ không được chứng kiến đợt giảm lãi suất cho vay trong vài tháng tới như kỳ vọng. Điều này cũng đồng nghĩa là chúng ta chưa nên quá lạc quan vào sự phục hồi của thị trường chứng khoán và BĐS như góc nhìn của nhiều chuyên gia trong nước.
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Quang Nhật
