Trong khi Nga đang nỗ lực hối thúc Trung Quốc phát triển đường ống dẫn khí đốt PS-2, Trung Quốc tỏ vẻ thờ ơ và đang tập trung vào một dự án khác với Trung Á. Bắc Kinh đang cố gắng mở rộng ảnh hưởng ở Trung Á, nhưng vẫn sẽ giữ mối quan hệ tốt đẹp với Moscow.
Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình dường như đang ưu tiên việc hợp tác với Trung Á về đường ống dẫn khí đốt, sau khi hối thúc việc đẩy nhanh quá trình xây dựng đường ống thứ tư tới khu vực này trong cuộc gặp với các nguyên thủ quốc gia từ 5 nước Trung Á vào tháng 5.
Trong khi đó, Nga đang hối thúc Trung Quốc, mặc dù không thành công, trong việc xây dựng đường ống dẫn khí đốt mới (PS-2) nối Nga và miền bắc Trung Quốc qua Mông Cổ, bổ sung cho đường ống PS-1 hiện tại chạy từ Siberia đến tỉnh Hắc Long Giang phía đông bắc Trung Quốc. PS-1 đã vận chuyển khí đốt đến Trung Quốc từ năm 2019.
Vào tháng 3, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gặp ông Tập tại Moscow trong hai ngày đàm phán, bao gồm cả về PS-2 đã được đề xuất từ lâu của Nga. Ông Putin gọi dự án là “thương vụ của thế kỷ”. Tuy nhiên, tuyên bố chính thức ngắn gọn của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) sau cuộc đàm phán đã không đề cập đến đường ống, cho thấy Trung Quốc coi dự án này là không cấp bách.
Thủ tướng Nga Mikhaïl Michoustine đã đến thăm Trung Quốc vào cuối tháng 5 và gặp người đồng cấp Trung Quốc Lý Cường và ông Tập Cận Bình. Ông trở lại Moscow mà không nhận được bất kỳ xác nhận nào từ ĐCSTQ về đường ống mới, theo Financial Times,
Trong bối cảnh chi phí chiến tranh ngày càng tăng và thâm hụt ngân sách gia tăng do cuộc xâm lược Ukraine kéo dài, Điện Kremlin rất mong muốn có thêm nguồn thu nhập. Đối với Nga, việc xây dựng dự án đường ống PS-2 để tăng doanh số bán nhiên liệu cho Trung Quốc là một cách bù đắp cho việc nước này mất thị trường châu Âu trong bối cảnh bị châu Âu trừng phạt.
Ông Lu Sibin, một nhà nghiên cứu tại Sáng kiến Chính sách Quốc phòng Đài Loan, cho rằng, dự án đường ống PS-2 là một thành phần quan trọng trong mối quan hệ Trung Quốc - Nga.
Ông Lu cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây với ấn bản tiếng Trung của The Epoch Times: “Cốt lõi của mối quan hệ Trung Quốc - Nga là liệu Trung Quốc có sẵn sàng cho phép Nga bán năng lượng cho Trung Quốc hay không". "Với việc ông Putin liên tục nhấn mạnh đến PS-2, chỉ khi đường ống này có tiến triển [trong việc xây dựng] thì mối quan hệ Nga - Trung mới đạt được sự cải thiện”.
Ông Lu nói thêm: “Nếu không có tiến triển [của PS-2], Nga và Trung Quốc sẽ quay trở lại giai đoạn lạnh nhạt, khi quan hệ chính trị vẫn nóng nhưng quan hệ kinh tế trở nên nguội lạnh”.
Năm ngoái, Nga đã bán 16 tỷ mét khối (bcm) khí đốt cho Trung Quốc qua PS-1, trong khi các đường ống dẫn dầu Trung Á vận chuyển 43,2 bcm khí đốt đến khu vực Tân Cương phía tây Trung Quốc.
Kim ngạch thương mại của Trung Quốc với Nga năm ngoái đã tăng gần 30%, đạt mức cao kỷ lục 190 tỷ USD, theo thống kê của hải quan Trung Quốc. Tuy nhiên, thương mại năm 2022 của Trung Quốc với Nga chỉ chiếm 3% tổng thương mại của Trung Quốc.
Trong khi đó, thương mại song phương của Trung Quốc với 5 quốc gia Trung Á đã tăng lên 70,2 tỷ USD vào năm 2022. Mặc dù khối lượng vẫn chưa bắt kịp với Nga, nhưng con số này đã tăng đáng kể so với mức 460 triệu USD vào năm 1992.
Nga đang nâng cao các rào cản thương mại và hạn chế xuất khẩu đối với một số sản phẩm nông nghiệp, dẫn đến các nhà nhập khẩu Trung Quốc phải trả chi phí cao hơn cho các sản phẩm như dầu hạt hướng dương và đậu nành. Ví dụ, Nga áp thuế xuất khẩu 20% đối với đậu nành, ảnh hưởng trực tiếp đến việc xuất khẩu đậu nành của Nga sang Trung Quốc, khiến Bắc Kinh phải tìm kiếm các giải pháp thay thế khác.
Một lý do khác khiến Bắc Kinh giữ khoảng cách với Moscow là những lo ngại về các biện pháp trừng phạt của EU. Bắc Kinh muốn thận trọng và tránh khiến các nước châu Âu đưa ra kết luận rằng Trung Quốc trực tiếp ủng hộ việc Nga xâm lược Ukraine.
Trung Quốc chiếm 20% hàng hóa nhập khẩu của EU và 9% hàng hóa xuất khẩu của EU vào năm 2022. Bắc Kinh không thể để mất một người tiêu dùng lớn như châu Âu, đồng thời nước này rất cần các công nghệ tiên tiến của châu Âu. Vì vậy, chuyển hướng sang Trung Á là một giải pháp thay thế an toàn cho Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay.
Nhập khẩu lương thực và tài nguyên của Trung Quốc từ Trung Á năm ngoái đã tăng một cách mạnh mẽ ở mức hơn 50% so với một năm trước đó .
Ông Lu nói với The Epoch Times, “Bắc Kinh hy vọng sẽ đứng về phía EU về mặt kinh tế". "Đó là lý do tại sao các dự án Vành đai và Con đường của Bắc Kinh đi vòng quanh Nga”.
Bắc Kinh hướng tầm nhìn sang phía Tây
-
- Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (thứ 3 từ phải sang), Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev (thứ 3 từ trái sang), Tổng thống Kyrgyzstan Sadyr Japarov (thứ 2 từ phải sang), Tổng thống Tajikistan Emomali Rahmon (thứ 2 từ trái sang), Tổng thống Turkmenistan Serdar Berdymukhamedov (phải) và Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev đến dự cuộc họp báo chung của Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc-Trung Á tại Tây An, thuộc tỉnh Thiểm Tây phía bắc Trung Quốc vào ngày 19/05/2023. (Ảnh: FLORENCE LO/POOL/AFP qua Getty Images)
Trung Quốc đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Trung Á từ ngày 18/05 đến ngày 19/05 tại thành phố lịch sử Tây An, với năm nguyên thủ quốc gia từ các nước Trung Á.
Năm quốc gia - Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan và Turkmenistan - bao phủ một khu vực rộng lớn của châu Á trải dài từ biên giới phía tây của Trung Quốc đến Biển Caspi ở phía tây, Afghanistan ở phía nam và Nga ở phía bắc. Là các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, các quốc gia này được coi là nằm trong phạm vi ảnh hưởng cũ của Nga.
Thông qua hội nghị thượng đỉnh, Bắc Kinh muốn thiết lập quan hệ chặt chẽ hơn với 5 quốc gia trong khu vực trong bối cảnh Moscow tham gia một cuộc chiến kéo dài ở Ukraine. Bắc Kinh đã thảo luận với các đối tác Trung Á về các chủ đề như tăng tốc xây dựng đường ống dẫn khí đốt tự nhiên thứ tư (Tuyến D), kết nối Trung Quốc và Trung Á vì lợi ích thương mại và an ninh quốc gia - một vài chủ đề trong số đó bị Nga phản đối hoặc không thích.
Ông Liou Shiau-shyang, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng Đài Loan về vấn đề Nga và Á - Âu, địa chính trị Bắc cực và Một vành đai Một con đường của Trung Quốc, cho biết: “Rõ ràng, Trung Quốc hy vọng sẽ sử dụng Tuyến D làm đòn bẩy để đàm phán với Nga về giá dầu”.
Ông Liou nói với phiên bản tiếng Trung của The Epoch Times hôm 27/05: “Nếu nhìn về mặt địa lý từ cách bố trí khí đốt tự nhiên của Trung Quốc, đường ống phía tây [Tuyến D] cạnh tranh với PS-2 của Nga, là kênh [khí đốt] phía đông bắc”.
Ba đường ống song song ở Trung Á - được đặt tên là Tuyến A, B và C - cung cấp khí đốt tự nhiên từ Turkmenistan, Kazakhstan và Uzbekistan đến Horgos, một thành phố ở khu vực Tân Cương phía tây Trung Quốc giáp với Kazakhstan.
Tuyến thứ tư - Tuyến D - được Trung Quốc đề xuất vào năm 2014 để vận chuyển khí đốt từ Galkynysh của Turkmenistan, với quy mô lớn thứ 2 thế giới, đến huyện Wuqia của Tân Cương. Sau khi hoàn thành và đi vào hoạt động, Tuyến D dự kiến sẽ cung cấp 30 bcm khí đốt mỗi năm cho Trung Quốc. Tuy nhiên, tuyến đường này đã bị cản trở bởi vấn đề giá cả và các rào cản xây dựng kể từ năm 2014.
Trung Quốc, Kyrgyzstan và Uzbekistan đã ký một thỏa thuận hôm 14/09/2022 về việc xây dựng một tuyến đường sắt nối ba nước. Tuyến đường sắt dài 280 km chạy từ đèo Torugart ở biên giới Trung Quốc đến Jalalabad ở miền Tây Kyrgyzstan, sẽ tiêu tốn 4,1 tỷ USD và dự kiến sẽ rút ngắn hành trình từ Trung Quốc đến châu Âu xuống còn 900 km và 8 ngày di chuyển. Tuyến đường sắt đi vòng qua Nga mang lại cho Trung Quốc một con đường trực tiếp và an toàn để vào châu Âu.
Theo hãng tin tài chính Yicai Global của nhà nước Trung Quốc, tuyến đường sắt này được cho là sẽ khởi động trong năm nay .
Ngoài ra, Bắc Kinh đang khuyến khích các doanh nghiệp Trung Á giao dịch trên các nền tảng thương mại điện tử của Trung Quốc. Gần 300 doanh nghiệp Trung Á đang bán sản phẩm của họ trên các nền tảng thương mại điện tử của Trung Quốc .
Thay thế Nga ở Trung Á
Ông Tập bày tỏ tham vọng thiết lập ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực chiến lược Trung Á tại Hội nghị thượng đỉnh Trung Á.
Ông Tập nói với các nguyên thủ quốc gia của 5 quốc gia trong một bài phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh vào giữa tháng 5: “Chủ quyền, an ninh, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của các nước Trung Á phải được bảo vệ".
Ông nói: “Trung Quốc sẽ giúp các nước Trung Á tăng cường xây dựng năng lực thực thi pháp luật, an ninh và quốc phòng, hỗ trợ các nỗ lực độc lập của họ để bảo vệ an ninh khu vực và chống khủng bố, đồng thời hợp tác với họ để thúc đẩy an ninh mạng”.
Nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng thể hiện sự quan tâm của mình đối với Afghanistan, vốn là khu vực bị bỏ trống sau khi Mỹ rút quân khỏi nước này. Ông Tập đồng thời nói thêm rằng, Trung Quốc và năm quốc gia nên “cùng nhau thúc đẩy hòa bình và tái thiết Afghanistan”.
Ông Tập và nguyên thủ quốc gia của 5 quốc gia đã ký Tuyên bố Tây An của Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á. Họ đã nhất trí về việc thiết lập một cơ chế hội họp cho những người đứng đầu 6 quốc gia 2 năm một lần.
Ông Liou Shiau-shyang cho rằng, đây là những động thái rất quan trọng của ông Tập Cận Bình trong hội nghị thượng đỉnh lần này, cho thấy ý định của ông Tập Cận Bình là vượt mặt Nga và trực tiếp kết nối với 5 nước Trung Á, thiết lập ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.
Các nhà quan sát và chuyên gia ở nước ngoài cũng có quan điểm tương tự về tham vọng thay thế Nga ở Trung Á của ĐCSTQ.
Theo The Economist, với việc Mỹ rút khỏi Afghanistan và Nga vướng vào Ukraine, Trung Quốc coi đây là “cơ hội để mở rộng ảnh hưởng” ở Trung Á.
Bà Jennifer Brick Murtazashvili, Giám đốc Trung tâm Quản trị và Thị trường tại Đại học Pittsburgh, tin rằng, Trung Quốc đặc biệt lo ngại về tình hình bất ổn ở Afghanistan, CNN đưa tin.
Ông Lu Sibin cho biết, trong số 5 quốc gia Trung Á, Kazakhstan có ý nghĩa đặc biệt đối với Trung Quốc, vì Kazakhstan giáp với khu vực Tân Cương của Trung Quốc và kết nối chặt chẽ với Tân Cương về hậu cần và tài nguyên nước.
Ông Lu tin rằng, ông Tập hy vọng sẽ ổn định được tình hình chính trị và xã hội ở 5 quốc gia này để đảm bảo an toàn cho lãnh thổ của mình.
Ông Lu nói, “Ông Tập có thể bắt đầu bằng cách thiết lập sự hợp tác trong lĩnh vực tội phạm tài chính, rửa tiền và tội phạm quốc tế [với 5 quốc gia Trung Á]”, đồng thời cho biết thêm rằng mục tiêu duy nhất của ĐCSTQ là nhắm vào những người bị ĐCSTQ coi là mối đe dọa, chẳng hạn như Người Duy Ngô Nhĩ và lực lượng chống ĐCSTQ ở những khu vực này.
Ông Lu nói, “Sẽ có sự chia sẻ thông tin tình báo [với 5 quốc gia này] về vấn đề này và có thể ĐCSTQ sẽ thiết lập mối liên hệ giữa các đơn vị an ninh của các quốc gia Trung Á với quân đội và hệ thống an ninh quốc gia của ĐCSTQ”.
-
- Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rời đi khi kết thúc cuộc họp báo chung trong Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc-Trung Á tại Tây An, thuộc tỉnh Thiểm Tây phía bắc Trung Quốc vào ngày 19/05/2023. (Ảnh: FLORENCE LO/ POOL/AFP qua Getty Images)
Tạm thời hợp tác
Trung Quốc đang cố gắng giành thêm ưu thế trong khu vực nằm dưới phạm vi ảnh hưởng truyền thống của Nga. Trong khi đó, Moscow được cho là đã bắt giữ ông Alexander Shiplyuk, người đứng đầu Viện Cơ học lý thuyết và ứng dụng Khristianovich (ITAM) ở Siberia, cùng hai chuyên gia công nghệ tên lửa siêu thanh khác, cáo buộc họ tiết lộ bí mật cho Trung Quốc.
Ông Liou tin rằng, động thái của Nga là tín hiệu cho thấy nước này không hài lòng trước các động thái của Trung Quốc ở Trung Á, và muốn cảnh cáo Trung Quốc. Tuy nhiên, Nga sẽ tạm thời chịu đựng những bất bình nhất định. Nước này khó có thể tìm kiếm thêm kẻ thù vào thời điểm này trong bối cảnh đang lúng túng với cuộc chiến Ukraine và bị phương Tây trừng phạt.
Ông Liou nói: “Cả Trung Quốc và Nga sẽ không tranh giành Trung Á khi họ đang phải đối mặt với những mối đe dọa lớn hơn". "Hiện nay, mối đe dọa lớn nhất mà Trung Quốc đang phải đối mặt là sự kiềm chế của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Đối với Nga, các mối đe dọa chính hiện nay là NATO và cuộc xung đột Nga - Ukraine”.
Ông Lu Sibin tin rằng, Nga và Trung Quốc sẽ duy trì mối quan hệ hợp tác tương đối với điều kiện Trung Quốc thực hiện cam kết đối với PS-2 và đầu tư vào vùng Viễn Đông của Nga.
Ông Lu nói, “Nếu Trung Quốc không làm vậy, ông Putin sẽ thất vọng về Trung Quốc. Ông ấy sẽ siết chặt an ninh Trung Á và nâng cấp hơn nữa sự hợp tác của Nga với Ấn Độ và Việt Nam, những nước vốn đang có quan hệ rất xấu với Trung Quốc ở giai đoạn hiện tại”.
Ông Lu nói thêm: “Trung Quốc và Nga phải đối mặt với nhiều thách thức trong mối quan hệ của họ trong tương lai sắp tới”.
Theo The Epoch Times
Cát Duyên biên dịch
