Trợ cấp có đang làm suy yếu Chủ nghĩa tư bản không?

Trợ cấp vi phạm nguyên tắc thương nhân, vốn là mấu chốt, là nền tảng thịnh vượng bền vững của chủ nghĩa tư bản.

Phương Tây ngày càng ưa thích 'trợ cấp'

Trợ cấp doanh nghiệp không còn là đặc sản của các nền kinh tế xã hội chủ nghĩa nữa, các nền kinh tế tư bản phát triển ngày một lạm dụng công cụ này.

Hầu hết các nước tương đối tư bản đều tham gia vào một kế hoạch tái phân phối tài sản trên diện rộng: trợ cấp cho các doanh nghiệp. Vào năm 2015, Đại học Sheffield ước tính rằng chính phủ Anh đang cấp cho các công ty Anh 93 tỷ bảng Anh (118 tỷ USD) trợ cấp doanh nghiệp mỗi năm. Năm 2020, các công ty trong ngành nông nghiệp nhận được 46 tỷ USD trợ cấp (con số tổng hợp không dễ dàng có được đối với Hoa Kỳ). 8 tỷ USD đã được trao cho các công ty sản xuất năng lượng gió và mặt trời vào năm 2016. Vô số các lĩnh vực và công ty khác cũng nhận được khoản trợ cấp tương tự.

Vấn đề ở chỗ, các nền kinh tế xã hội chủ nghĩa muốn phát triển kinh tế thịnh vượng và bền vững, họ đều phải quay trở lại quá trình tư bản hoá, từ bỏ chính sách trợ cấp kinh doanh trong nền kinh tế; vốn luôn mang lại hậu quả nhãn tiền là tham nhũng, sự trì trệ lâu dài trong tăng trưởng. Một đặc trưng lớn nhất trong xu thế này là cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước, xóa bỏ các chính sách ưu đãi, phân biệt đối xử theo thành phần sở hữu; hướng tới thể chế công bằng với mọi thành phần, đối tượng tham gia trên thị trường.

Một nhân viên làm việc trên dây chuyền sản xuất tấm pin mặt trời theo đơn đặt hàng từ Ấn Độ tại một nhà máy ở Hợp Phì, tỉnh An Huy, Trung Quốc, ngày 05/01/2022. (Ảnh: Ruan Xuefeng / VCG qua Getty Images)

Sự tăng trưởng kinh tế vượt trội của Việt Nam và Trung Quốc nhờ từ bỏ dần 'trợ cấp', tiến tới nền kinh tế thị trường đầy đủ hơn là minh chứng mạnh mẽ nhất cho sự thất bại của trợ cấp kinh tế.

Tuy nhiên, chủ nghĩa tư bản của phương Tây đang đi ngược lại với truyền thống của họ, chuyển dịch từ nền kinh tế thị trường tự do sang trợ cấp. Thực ra, trợ cấp mang lại rất nhiều quyền lực cho các chính trị gia. Thứ nhất, có tạo ra quyền lực xin - cho; thứ quyền lực sở hữu và phân phối lại tài sản đáng lẽ nằm trong sự vận động theo quy luật của thị trường thì nay thuộc về các chính trị gia. Khi có quyền lực xin - cho thì tham nhũng, thông đồng, bè phái sẽ là kết quả tất yếu. Thứ hai, tăng cường 'trợ cấp' khiến họ có quyền lực mở rộng chính quyền thông qua thu thuế cao hơn và chi tiêu nhiều hơn; chính quyền làm tất cả thay cho thị trường. Chính quyền càng lớn, sự bền vững và hiệu quả tăng trưởng kinh tế càng trở nên tồi tệ.

Việc chính phủ thu giữ tiền từ những người đóng thuế chăm chỉ để cung cấp cho các mối kinh doanh đã thực sự xoá bỏ đi gốc rễ của thị trường tự do, gốc rễ phồn vinh, thịnh vượng bền vững mà chủ nghĩa tư bản theo đuổi.

Nguyên tắc thương nhân

Theo nhà báo Angelica Walker-Werth là thành viên của Ayn Rand với Dự án Hazlitt của FEE, việc theo đuổi trợ cấp các doanh nghiệp đã hoàn toàn vi phạm 'nguyên tắc thương nhân' của chủ nghĩa tư bản.

Các hệ thống tư bản hoạt động theo nguyên tắc thương nhân, một quy tắc đạo đức được nhà triết học Ayn Rand nêu rõ, giải thích rằng giá trị giao dịch lấy giá trị là cách hợp lý, công bằng để mọi người tương tác. Rand áp dụng nguyên tắc này cho cả giá trị vật chất và tinh thần.

Xem xét một công viên giải trí. Du khách tự nguyện trả phí vào cửa cho các chủ sở hữu công viên giải trí để đổi lấy việc vào công viên mà chủ sở hữu đã xây dựng, đã bảo hiểm, có nhân viên và có bảo trì. Các điểm tham quan của công viên được những người lao động xây dựng, chẳng hạn như kỹ sư các chuyến đi và công nhân xây dựng, những người cung cấp dịch vụ của họ (thiết kế và xây dựng các chuyến đi và các công trình lân cận) để đổi lấy tiền công. Công viên được duy trì bởi rất nhiều người, từ nhân viên cảnh quan đến nhân viên dịch vụ khách hàng đến người dọn dẹp, tất cả đều nhận tiền công cho những giá trị này (một công viên sạch đẹp, bán hàng, giải đáp thắc mắc của khách hàng) mà họ mang lại cho công viên. Tất cả các mối quan hệ này đều hoạt động theo nguyên tắc thương nhân.

Tờ The Hill nhận định các gói cứu trợ được Chính phủ Mỹ thông qua có nguy cơ thổi bùng thâm hụt ngân sách của Mỹ nhưng lại góp phần tạo ra một bộ phận người lao động đơn giản là không muốn làm việc, thà ngồi nhà xem truyền hình thực tế còn hơn đi làm việc để kiếm tiền. (Ảnh: Tổng hợp)

Và tất cả những mối quan hệ này là đúng. Như Rand giải thích, công lý đòi hỏi không bao giờ cho đi cũng như không tìm kiếm những gì không được nhận. Du khách trước tiên phải kiếm được khoản phí mà họ đổi để được vào cửa, và nhân viên phải lao động thể chất và (hoặc) lao động trí óc để kiếm được tiền công của họ. Mọi người phải kiếm được giá trị để có thể cung cấp nó trong thương mại. Ngược lại, nếu một người nào đó ở công viên giải trí nhận được tiền công dù không làm công việc của mình, thì anh ta đang nhận được giá trị của việc không làm gì cả - anh ta đã nhận những thứ không công, vì vậy thu nhập của anh ta có lẽ là không đúng.

Cuối cùng, nguyên tắc thương nhân không cho phép sử dụng vũ lực. Như Rand đã giải thích, các nhà giao dịch mang lại lợi ích cho nhau thông qua “[các] trao đổi miễn phí, tự nguyện, không bị ép buộc, không bị cưỡng chế”. Các giao dịch yêu cầu sự đồng ý của hai bên và cùng có lợi. Và hệ thống kinh tế duy nhất có thể vận hành hoàn toàn theo nguyên tắc thương nhân là chủ nghĩa tư bản.

Chủ nghĩa tư bản và Nguyên tắc thương nhân

Nhà kinh tế học Murray Rothbard giải thích: “Chủ nghĩa tư bản thị trường tự do là một mạng lưới trao đổi tự do và tự nguyện, trong đó người sản xuất làm việc, sản xuất và trao đổi sản phẩm của họ lấy sản phẩm của người khác thông qua giá cả tự nguyện đạt được”. Ở các nước tư bản, người ta tối đa hóa giá trị sức lao động của mình bằng cách trao đổi sản phẩm của mình với người khác - theo sự lựa chọn. Chủ sở hữu công viên giải trí cung cấp vé vào cửa với một mức giá nhất định; nếu mọi người không sẵn lòng hoặc không thể trả nó, họ chỉ đơn giản là không tham dự. Không ai buộc họ phải trả tiền vé vào cửa, và họ cũng không bắt chủ sở hữu phải cung cấp cho họ giá thấp hơn. Tình hình phức tạp hơn một chút đối với các nhu cầu thiết yếu như thực phẩm và nhà ở, nhưng ngay cả trong những trường hợp đó, mọi người có thể đi nơi khác nếu giá tại một nhà cung cấp quá cao (hoặc, trong trường hợp lương thực, họ sẽ tự trồng).

Hơn nữa, dưới chủ nghĩa tư bản, mọi người thường được thưởng tương xứng với giá trị mà họ mang lại (nếu họ không được đánh giá cao, họ có thể đi nơi khác hoặc bắt đầu việc kinh doanh của riêng mình), tạo ra động lực để mọi người tạo ra nhiều giá trị hơn. Hãy tưởng tượng một nhân viên tại công viên giải trí giả định của chúng ta được thuê làm người điều hành các chuyến xe và học cách điều hành tất cả các chuyến xe trong khu vực của anh ta. Nhưng sau một thời gian, anh ta bắt đầu học không chỉ cách vận hành tất cả các chuyến xe mà còn học cách sửa chữa chúng khi chúng bị hỏng. Cuối cùng, anh ta có thể thương lượng để được thăng chức và tăng lương, hoặc làm việc cho một đối thủ cạnh tranh sẽ trả cho anh ta nhiều hơn.

Với nguyên tắc thương nhân, những người tạo ra nhiều giá trị hơn sẽ nhận được nhiều giá trị hơn trong trao đổi. Những biện pháp khuyến khích đó đã tạo điều kiện và khuyến khích mọi người tăng cường sản xuất và đổi mới, điều này đã dẫn đến mức sống tăng vọt và tỷ lệ nghèo đói giảm mạnh ở các quốc gia có nền kinh tế chủ yếu là tư bản chủ nghĩa. Những khuyến khích như vậy cũng dựa trên nguyên tắc của nhà kinh doanh: những người tạo ra, phân phối và cải tiến những thứ mà mọi người muốn và cần sẽ gặt hái được phần thưởng xứng đáng của họ.

Trợ cấp vi phạm Nguyên tắc Nhà giao dịch

Tuy nhiên, trợ cấp - trong đó chính phủ phân phối lại tiền của người đóng thuế cho một bên khác (thường là một doanh nghiệp) - hoàn toàn trái ngược với nguyên tắc thương nhân. Việc phân phối lại như vậy liên quan đến vũ lực và không có giá trị nào cho việc trao đổi giá trị đang xảy ra. Giả sử công viên giải trí của chúng ta vận động thành công một khoản trợ cấp, được tiền thuế tài trợ. Sau đó, chính phủ sẽ lấy tiền từ những người đóng thuế mà không có sự đồng ý của họ và sử dụng vũ lực đe dọa (“đóng thuế của bạn hoặc chúng tôi sẽ tống bạn vào tù”) để ép buộc công dân đưa tiền cho chủ sở hữu công viên. Rand nhận ra hành vi đó là hành vi cướp bóc - cưỡng bức lấy giá trị từ người khác. Công viên giải trí, trong ví dụ này, đang nhận được (sau khi vận động chính phủ) giá trị cho sự không có gì; Rand đã mô tả hành vi đó là “hành vi lừa bịp”.

Thông thường, các khoản trợ cấp được trang điểm nhằm tăng thêm sự ưu ái của công chúng đối với các chính trị gia đưa chúng ra; ví dụ, vào năm 2021, chính phủ Hoa Kỳ đã cấp 315 triệu USD trợ cấp cho các hãng hàng không cung cấp dịch vụ bay đến các vùng nông thôn thưa dân cư. Các hãng hàng không cung cấp một số lợi ích (dịch vụ ở các vùng nông thôn), nhưng đó là sự trao đổi ép buộc và giá trị họ cung cấp không bằng giá trị họ nhận được.

Các công ty vận động hành lang - và các chính trị gia ban cấp - không hoạt động theo nguyên tắc thương nhân, và do đó những hành động như vậy không phù hợp với chủ nghĩa tư bản. Trợ cấp thể hiện chủ nghĩa thân hữu, trong đó chính phủ thưởng cho các công ty theo mức độ gần gũi về quyền lực, chứ không phải theo giá trị mà công ty tạo ra. Chủ nghĩa thân hữu - một nền kinh tế “kéo” - chắc chắn dẫn đến trì trệ. Những người tìm kiếm sự trợ cấp (những ký sinh trùng) được hưởng lợi trong ngắn hạn bằng cái giá của những người khác. Trợ cấp không chỉ không công bằng mà còn phá hoại cơ cấu khích lệ đã dẫn đến sự tiến bộ và thịnh vượng trên toàn thế giới.

Các công ty vận động hành lang để được trợ cấp (và thường là các chính trị gia ban cấp cho) đang đặt lợi ích ngắn hạn của họ lên trên công lý và ý nghĩa kinh tế. Trợ cấp là hành vi băng hoại về mặt đạo đức và chống tư bản, do đó không tốt cho người tiêu dùng hoặc cho doanh nghiệp nói chung. Chủ nghĩa tư bản dựa trên nguyên tắc thương nhân, nguyên tắc cần thiết cho hoạt động của nó. Con người tạo ra sự thịnh vượng và hưng thịnh nhất thông qua trao đổi công bằng, tự nguyện, đôi bên cùng có lợi. Bất kỳ sự sai lệch nào so với nguyên tắc đó đều dẫn đến việc mất đi tiềm năng, của cải bị lãng phí và thường là vi phạm các quyền.

Trợ cấp, giống như bất kỳ hình thức tái phân phối nào khác của chính phủ, làm suy yếu nguyên tắc thương nhân và chống tư bản chủ nghĩa và đó chính là bất công lớn nhất trong xã hội này; sự bất công với tất cả những người đóng thuế và cả người nghèo.

Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.

Bài viết sử dụng lập luận của tác giả Angelica Walker-Werth. Bà là thành viên của Ayn Rand với Dự án Hazlitt của FEE và vừa tốt nghiệp Đại học Clemson. Bà là trợ lý biên tập và nhà văn tại Objective Standard , đồng thời là cộng sự nghiên cứu tại Objective Standard Institute. Bài viết "Are Subsidies Capitalist?" của bà đăng trên Fee.org.

Thuỷ Tiên