Trung Quốc đòi chủ quyền trên Biển Đông: Động cơ nơi đáy biển sâu

Giúp NTDVN sửa lỗi

Mục tiêu của Trung Quốc không phải ngăn các quốc gia khác tiếp cận với nguồn cung đất hiếm toàn cầu. Các nhà quan sát cho rằng, Bắc Kinh muốn đảm bảo nguồn cung cấp đất hiếm ổn định và lâu dài cho nhu cầu trong nước đang ngày càng mở rộng và tiếp tục thống trị thị trường thế giới. Nếu Trung Quốc có thể đảm bảo lượng đất hiếm dồi dào và chi phí thấp cho nhu cầu sản xuất của chính mình, thì nền kinh tế nước này sẽ một bàn đạp rất lớn để tiến xa trong những năm tới.

Vào tháng 3 năm nay, hơn 200 tàu dân quân biển của Trung Quốc đã tập trung tại bãi đá ngầm Đá ba đầu Whitsun thuộc quần đảo Trường Sa. Sự hiện diện này cho thấy ý đồ của Trung Quốc muốn “ôm trọn” Biển Đông, biến khu vực mà họ gọi là “đường chín đoạn” thành lãnh thổ có chủ quyền. Các quan chức Philippines đã gióng lên hồi chuông cảnh báo và nhắc lại phán quyết năm 2016 của tòa trọng tài quốc tế. Nhưng các quan chức Trung Quốc lại bác bỏ phán quyết, đồng thời giảm dần tần suất xuất hiện của quân đội ở Biển Đông. Nhưng, một cách lặng lẽ, Trung Quốc vẫn tiếp tục củng cố sự hiện diện của họ và căng thẳng ở Biển Đông có nguy cơ leo thang thành xung đột.

Quyền tiếp cận tự do, không giới hạn đến các vùng biển quốc tế trên biển Đông và các tuyến thương mại quan trọng chạy qua khu vực đang bị đe dọa nghiêm trọng. Điều này đã thu hút sự chú ý của các lực lượng hải quân hàng đầu thế giới. Sự hiện diện của hải quân Trung Quốc trong khu vực đã đạt mức kỷ lục và còn có kế hoạch phát triển mạnh hơn nữa. Mỹ cũng đã tăng cường sự hiện diện của hải quân trong khu vực. Gần đây, Tổng thống Joe Biden đã bày tỏ ý định duy trì sự hiện diện mạnh mẽ của Mỹ tại Ấn Độ-Thái Bình Dương. Liên minh châu Âu đã công bố Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương được chờ đợi, nhấn mạnh mong muốn tiếp cận tự do và cởi mở đối với các vùng biển và các tuyến thương mại quốc tế. Vương quốc Anh đang gửi một hạm đội tàu chiến đến khu vực hạm đội được triển khai lớn nhất kể từ Chiến tranh Quần đảo Malvinas/ Falkland năm 1982. Chứng kiến hải quân của các cường quốc “sầm sập” lao đến biển Đông, người ta không khỏi băn khoăn rằng đây có phải là màn dạo đầu của chiến tranh hay không.

Tuy nhiên, một cuộc chiến ở Biển Đông khó có thể xảy ra. Trung Quốc đã lựa chọn cách tiếp cận chậm rãi và kiên nhẫn, dựa vào chiến thuật “vùng xám” quy mô nhỏ để mở rộng phạm vi hoạt động trên Biển Đông.

Tại sao Trung Quốc lại chọn cách tiếp cận này? Giáo sư khoa học chính trị Mark Crescenzi và Stephen Gent tại Đại học Bắc Carolina ở Chapel Hill đã đưa ra lý giải của mình. Và để biết lý do, chúng ta hãy nhìn xuống bề mặt bên dưới của câu chuyện, theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen.

Trong cuộc đua kinh tế thế kỷ 21, Trung Quốc đang cạnh tranh mạnh mẽ với các cường quốc khác nhằm vươn lên vị trí thống trị thị trường. Nước này muốn đi tiên phong trong việc tìm kiếm giải pháp thay thế sạch cho nhiên liệu hóa thạch. Họ cũng không giấu diếm ý định muốn dẫn đầu thế giới về sản xuất pin cung cấp năng lượng cho nhu cầu giao thông trong tương lai, cung cấp năng lượng cho các thiết bị điện tử tinh vi cho phép chúng ta giao tiếp và kinh doanh, và có khả năng giảm mức độ biến đổi khí hậu. Đồng thời, Trung Quốc đang hướng tới mục tiêu trở thành nhà sản xuất thiết bị điện tử tiên tiến hàng đầu thế giới. “Made in China 2025” là mục tiêu kinh tế quan trọng của Chủ tịch Tập Cận Bình, trong đó các lĩnh vực sản xuất ưu tiên cao như chất bán dẫn, công nghệ hàng không vũ trụ và người máy được khuyến khích mở rộng và đổi mới.

Mục tiêu chiến lược cốt lõi của Trung Quốc là duy trì thế “sân trên” của mình trên thị trường đất hiếm. Trong suốt 3 thập kỷ qua, Trung Quốc đã thống trị thị trường để sản xuất và xuất khẩu đất hiếm. Chiếm hơn 90% sản lượng đất hiếm thế giới, Trung Quốc có sức mạnh thị trường để kiểm soát giá cả và số lượng của những mặt hàng thiết yếu này. Giống như Ả-rập Xê-út đóng vai trò là quốc gia xoay trục trên thị trường dầu mỏ thế giới, Trung Quốc có thể hạn chế hoặc mở rộng xuất khẩu đất hiếm để duy trì giá và nguồn cung ưu đãi của mình.

Vai trò của Trung Quốc trong thị trường đất hiếm có ý nghĩa gì đối với chính trị ở Biển Đông? Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với hai mối đe dọa tiềm tàng đối với nguồn cung cấp đất hiếm của nước này. Thứ nhất, nguồn cung đất hiếm của Trung Quốc đang được khai thác tối đa nên sẽ trữ lượng sẽ sớm giảm dần và cạn kiệt. Thứ hai, nguồn nguyên liệu đất hiếm thô từ các quốc gia bên ngoài như Cộng hòa Dân chủ Congo, Malaysia,... mà Trung Quốc đang tận dụng không có tính ổn định lâu dài.

Để đối phó với những mối đe dọa đó, Trung Quốc đã bắt đầu nhìn ra nước ngoài để tìm nguồn cấp đất hiếm mới. Đáy Biển Đông chứa một nguồn cung cấp dồi dào các khối khoáng chất nhỏ được gọi là các nốt đa kim. Trung Quốc đã phát triển công nghệ khai thác biển sâu tiên tiến nhất trên thế giới, và khả năng thu hoạch các nốt sần đa kim và đất hiếm bên trong chúng là vô tiền khoáng hậu. Với Quy định khai thác mới mà Cơ quan Đáy biển Quốc tế ban hành, cách tốt nhất để Trung Quốc đảm bảo tiếp tục tiếp cận các khoáng sản dưới đáy biển này và nguồn cung cấp đất hiếm ngoài khơi là coi những vùng biển này là lãnh thổ có chủ quyền của họ.

Giáo sư khoa học chính trị Mark Crescenzi và Stephen Gent cho biết, nếu mục tiêu của Trung Quốc là kiểm soát nguồn cung và giá đất hiếm trong ít nhất một phần tư thế kỷ tới, thì việc gây chiến sẽ phản tác dụng. Thật vậy, Trung Quốc đã nhận được bài học lớn từ việc cấm Nhật Bản nhập khẩu đất hiếm. Năm 2010, sau một vụ va chạm với tàu Nhật Bản gần quần đảo Senkaku / Điếu Ngư, Trung Quốc đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản cũng như hạn ngạch xuất khẩu đất hiếm sang phần còn lại của thế giới. Giá tăng vọt lên tới 2.000%, nguồn cung giảm, đã thu hút những người mới tham gia vào ngành kinh doanh khai thác đất hiếm. Trong sự kiện được gọi là “Cuộc khủng hoảng đất hiếm 2010-2012”, Trung Quốc đã học được rằng việc hạn chế nguồn cung hoặc tăng giá quá nhiều sẽ làm xói mòn vị thế thị trường của chính họ. Đến năm 2014, Trung Quốc đã xóa bỏ hạn ngạch, khôi phục xuất khẩu sang Nhật Bản và giá cả giảm xuống. Những công ty mới tham gia vào thị trường đất hiếm đã mất dần đi, nhưng mối đe dọa về sự tái hợp nhất của họ vẫn còn.

Vì vậy, mục tiêu của Trung Quốc không phải ngăn các quốc gia khác tiếp cận với nguồn cung đất hiếm toàn cầu. Các nhà quan sát cho rằng, Trung Quốc muốn đảm bảo nguồn cung cấp đất hiếm ổn định và lâu dài cho nhu cầu trong nước đang ngày càng mở rộng và tiếp tục thống trị thị trường thế giới. Nếu Trung Quốc có thể đảm bảo lượng đất hiếm dồi dào và chi phí thấp cho nhu cầu sản xuất của chính mình, thì nền kinh tế nước này sẽ một bàn đạp rất lớn để tiến xa trong những năm tới. Lợi nhuận thu được từ thị trường toàn cầu giúp việc trợ cấp cho nhu cầu nội địa của Trung Quốc trở nên dễ dàng hơn.

Do đó, căng thẳng trên biển Đông sẽ vẫn còn tiếp tục, nhưng khả năng leo thang thành chiến tranh là không lớn. Trung Quốc sẽ từng bước mở rộng phạm vi tiếp cận hàng hải và khẳng định lại các tuyên bố chủ quyền của mình ở Biển Đông. Đồng thời, khi việc bác bỏ phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực năm 2016 cho thấy, bất kỳ giải pháp nào được đề xuất cho các tranh chấp lãnh thổ này mà bỏ qua mệnh lệnh kinh tế của cường quốc thị trường đất hiếm Trung Quốc đều sẽ thất bại. Cho dù mọi thứ có vẻ căng thẳng như thế nào trên bề mặt, thì tính kinh tế của những gì nằm bên dưới vẫn không thể bị bỏ qua.

Lê Minh

Theo The Diplomat



BÀI CHỌN LỌC

Trung Quốc đòi chủ quyền trên Biển Đông: Động cơ nơi đáy biển sâu