Phá thai bị coi là phi pháp tại nhiều bang ở Mỹ - Án lệ 'Roe kiện Wade' là gì?

Hàng loạt bang ở Mỹ kích hoạt ngay lập tức lệnh cấm phá thai sau khi Tòa án Tối cao đưa ra quyết định lịch sử đảo ngược phán quyết 'Roe kiện Wade' và trả lại quyền quyết định cho các tiểu bang.

Án lệ 'Roe kiện Wade' là gì?

"Roe kiện Wade" (tiếng Anh: Roe v. Wade) là một quyết định năm 1973 của Tòa án Tối cao Hoa Kỳ. Theo phán quyết này, phụ nữ có quyền theo hiến pháp để tự do phá thai trong 3 tháng đầu và chính phủ không được phép can thiệp quá đáng.

Tác giả là Thẩm phán Harry Blackmun, do Tổng thống Richard Nixon (đảng Cộng Hòa) bổ nhiệm nhưng lại có khuynh hướng cấp tiến. Tư tưởng pháp lý chính trong Roe v. Wade là Hiến pháp Mỹ không cho phép những người chiếm đa số được áp đặt các quy tắc đạo đức của mình trên những lựa chọn thuộc đời tư cá nhân người khác.

Từ năm 1973, Án lệ "Roe kiện Wade" đã trở thành một đề tài tranh cử. Đảng Dân chủ muốn bảo vệ phá thai, còn Đảng Cộng Hòa chống.

Toà án Tối cao Hoa Kỳ đảo ngược phán quyết 'Roe kiện Wade'

Tòa án Tối cao Mỹ hôm 24/6 đảo ngược phán quyết lịch sử "Roe kiện Wade". Quyết định gây địa chấn trên sẽ cho phép hơn một nửa số bang ở Mỹ cấm phá thai.

Ba thẩm phán tối cao, Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh và Amy Coney Barrett được bổ nhiệm bởi cựu Tổng thống Donald Trump, đã bỏ phiếu xóa bỏ Roe v. Wade. Cùng hai thẩm phán bảo thủ khác, Clarence Thomas và Samuel Alito, cũng có quyết định tương tự.

Ba vị thẩm phán cấp tiến, Stephen G. Breyer, Elena Kagan và Sonia Sotomayor không đồng ý Chánh án John Roberts cũng chống, vì lo hậu quả gây xáo trộn cho ngành tư pháp nếu xóa bỏ một án lệ lâu đời. Mặc dù vậy, ông Roberts vẫn chấp nhận đạo luật cấm phá thai sau 15 tuần lễ của tiểu bang Mississippi.

Thẩm phán Alito nói rằng quyền tự do phá thai không ghi trong hiến pháp Mỹ; Quốc hội có thể soạn luật công nhận quyền phá thai.

Những người ủng hộ việc chống phá thai coi phán quyết mới của Tòa án là chiến thắng lịch sử sau gần nửa thế kỷ. Phán quyết mới cũng sẽ mở đường cho tòa án các bang Mỹ cấm việc phá thai. Tại bang Texas, phá thai sau 6 tuần tuổi của thai kỳ đã bị cấm. Bang Arizona là sau 15 tuần, hàng chục bang khác cũng áp dụng lệnh cấm tương tự.

Bà Cary Franklin - Chuyên gia Luật, Trường Đại học California, Los Angeles nói: "Ở những bang có luật ban hành, việc phá thai sẽ rất nhanh hoặc ngay lập tức trở thành bất hợp pháp. Còn ở các bang bảo vệ việc phá thai thì sẽ không có sự thay đổi".

Tình trạng phá thai ở Mỹ

Hàng loạt bang ở Mỹ kích hoạt ngay lập tức lệnh cấm phá thai

Ngay sau phán quyết của Tòa, hàng loạt tiểu bang trên khắp nước Mỹ đã chính thức ban bố lệnh cấm phá thai từ ngày 25/6 và dự kiến có một nửa số bang áp dụng lệnh này, Guardian đưa tin.

• Bang Utah là một trong những bang đầu tiên cấm phá thai, thực hiện ngay trong tối ngày Tòa án Tối cao đưa ra phán quyết. Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa của bang Utah, ông Daniel McCay, người ủng hộ “luật kích hoạt” của bang, cho biết việc phụ nữ Utah tìm cách phá thai ở các bang lân cận là bất hợp pháp.
• Đối với Ohio, phụ nữ tại bang này sẽ không được phá thai khi nhịp tim thai được phát hiện. Quy định này được gọi là được gọi là dự luật "nhịp tim”, cấm phá thai khi thai được 6 tuần tuổi, đã được thực hiện từ năm 2019.
• Tại bang Alabama, Đạo luật Bảo vệ tính mạng con người năm 2019 đã có hiệu lực ngay sau phán quyết của Tòa án Tối cao. Việc “bất kỳ người nào cố ý thực hiện hoặc cố gắng thực hiện phá thai”, kể cả nạn nhân bị hiếp dâm và loạn luân, là bất hợp pháp trừ khi “phá thai là cần thiết để ngăn ngừa nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng cho mẹ".
• Tương tự, tại Arkansas, việc Tòa Tối cao lật ngược án lệ năm 1973 đã kích hoạt luật cấm phá thai của tiểu bang ngay lập tức, ngoại trừ việc phá thai để bảo vệ tính mạng của người mẹ trong trường hợp khẩn cấp. Các cơ sở y tế tại bang này được thông báo rằng việc họ thực hiện phá thai hiện nay là vi phạm pháp luật, có thể bị phạt tới 10 năm tù và phạt tiền lên đến 100.000 USD.
• Phòng khám phá thai duy nhất của Tây Virginia đã ngừng hoạt động phá thai vào hôm 24/6. Tiểu bang có luật xử lý tội phạm phá thai với mức án từ 3 đến 10 năm tù, nhưng vẫn chưa rõ sẽ tiến hành thi hành như thế nào sau khi có phán quyết của tòa án tối cao.
• Vài phút sau khi Tòa án Tối cao Mỹ đảo ngược phán quyết vụ kiện Roe v Wade, tổng chưởng lý Missouri Eric Schmitt đã​​ đề xuất lệnh cấm phá thai ở tiểu bang này.
• Cơ quan lập pháp của bang Texas đã thông qua “luật kích hoạt” vào năm 2021, quy định rằng 30 ngày sau khi Tòa án Tối cao đảo ngược Roe v Wade, việc thực hiện phá thai ở Texas sẽ là bất hợp pháp.
• Ở Arizona, các phòng khám phá thai tạm thời ngừng cung cấp dịch vụ phá thai trong khi giới chức bang đánh giá tình hình.

Những nơi vẫn bảo vệ quyền phá thai

• Tại Washington, D.C., Thị trưởng Muriel Bowser tuyên bố thủ đô sẽ ủng hộ việc lựa chọn phá thai của phụ nữ, nhưng có thể chỉ trong phạm vi một khu vực chứ không phải toàn thành phố.
• Thống đốc đảng Dân chủ của các bang California, Washington và Oregon đều tuyên bố sẽ bảo vệ quyền phá thai và giúp đỡ những phụ nữ từ các bang khác đến bờ biển phía Tây để phá thai.
• Thống đốc đảng Cộng hòa ở bang Massachusetts, Charlie Baker, cũng đã ký một lệnh hành pháp để bảo vệ quyền tiếp cận chăm sóc sức khỏe sinh sản.
• Tại Bắc Carolina, thống đốc đảng Dân chủ, Roy Cooper, cũng tuyên bố sẽ bảo vệ quyền phá thai, bất chấp cơ quan lập pháp do đảng Cộng hòa kiểm soát.
• Còn ở New Mexico, công tố viên hàng đầu và người của đảng Dân chủ được đề cử cho chức bộ trưởng tư pháp, Raúl Torrez, đã kêu gọi các chính trị gia hành động nhiều hơn để bảo vệ quyền phá thai của phụ nữ, kể cả đối với những người đến từ các bang khác.