Afghanistan và chuyện lui quân của 2 cường quốc: Hoa Kỳ và Liên Xô

Giúp NTDVN sửa lỗi

Khi Liên Xô vừa rút quân khỏi Afghanistan vào tháng 2/1989, tình báo Mỹ từng sai lầm khi nhận định chính quyền Afghanistan do Nga hậu thuẫn sẽ sụp đổ ngay lập tức. 22 năm sau, giới tình báo Mỹ lại đánh giá, chính quyền Afghanistan do Mỹ hậu thuẫn lần này có thể trụ lại sau khi quân Mỹ rời đi. Và dự đoán đó lại sai...

Khi Liên Xô trong lúc thiếu tiền ngừng cung cấp hỗ trợ quân sự cho chính phủ thân hữu với họ ở Afghanistan vào tháng 2/1989, các quan chức tình báo Mỹ đã dự đoán, chế độ Afghanistan do Nga hậu thuẫn sẽ sụp đổ ngay lập tức.

Họ đã nhầm.

Trong tác phẩm "Ghost Wars" của mình, tác giả Steve Coll viết: “Nhiều tuần trôi qua và sau đó là nhiều tuần nữa. [Nhà lãnh đạo được Liên Xô hậu thuẫn Mohammad] Najibullah, nội các và quân đội của ông đã giữ vững lập trường. Trong bối cảnh tuyết rơi dày đặc, quân đội Afghanistan đã đẩy mạnh một vòng phòng thủ mới xung quanh thủ đô, giữ cho các [tử sĩ] mujahedin ở xa ngoài vịnh. Khi tháng Ba đến gần, chế độ Afghanistan không hề có dấu hiệu rạn nứt". Cuốn sách "Ghost Wars" của ông là tác phẩm lịch sử đoạt giải Pulitzer về Afghanistan trong những năm 1980 và 1990.

Chính phủ do Liên Xô hậu thuẫn tồn tại thêm 3 năm, cho đến khi nhóm Taliban chiếm được Kabul vào năm 1992. Một số nhà quan sát cho rằng, chế độ của ông Najibullah có thể tồn tại vô thời hạn nếu Liên Xô không sụp đổ vào năm 1991 — mang theo tài chính, tình báo và vũ khí còn lại mà chính quyền này vẫn thường được nhận.

Nhận xét về sự thất bại trong việc đánh giá chính xác tình hình ở Afghanistan vào đầu những năm 1990, một nhà phân tích của CIA nói với các đồng nghiệp của mình rằng đó “không phải lần đầu tiên hoặc lần cuối cùng các dự đoán của CIA bị chứng minh là sai”, theo tác giả Coll.

Thật vậy, khoảng 3 thập kỷ trôi qua, và các quan chức Hoa Kỳ đang phải đối phó với một đánh giá không chính xác khác về tình hình ở Afghanistan - lần này là đánh giá ở bên phía đối diện. Mãi cho đến tuần trước, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và những người khác đã khẳng định rằng, chính phủ Afghanistan sẽ tiếp tục chiến đấu ngay cả sau khi Hoa Kỳ rút quân. Tuy nhiên, chế độ do Hoa Kỳ hậu thuẫn đã sụp đổ trước khi chiếc ủng cuối cùng của người Mỹ rời khỏi mặt đất.

Cuộc lui quân của Liên Xô

Sự tương phản hoàn toàn giữa hai sự kiện đặt ra câu hỏi: Tại sao chính phủ được Liên Xô hậu thuẫn trong những năm 1980 và đầu những năm 1990 lại có kết quả tốt như vậy so với chính quyền đối tác thất bại của Hoa Kỳ?

Những người đàn ông mặc quân phục cầu nguyện trong một buổi lễ tưởng niệm tại đài tưởng niệm các binh sĩ Liên Xô thiệt mạng ở Afghanistan trong khi chiến đấu chống lại quân nổi dậy Afghanistan trong những năm 1980, ở Bishkek, ngày 15/2/2019. (VYACHESLAV OSELEDKO / AFP qua Getty Images)
Những người đàn ông mặc quân phục cầu nguyện trong một buổi lễ tưởng niệm tại đài tưởng niệm các binh sĩ Liên Xô thiệt mạng ở Afghanistan trong khi chiến đấu chống lại quân nổi dậy Afghanistan trong những năm 1980, ở Bishkek, ngày 15/2/2019. (VYACHESLAV OSELEDKO / AFP qua Getty Images)

Trong một cuộc họp báo hôm 16/8 về hội nghị do Defense Priorities đăng cai, Trung tá về hưu Daniel Davis nói với The Epoch Times rằng: “Tôi thực sự đã nghiên cứu điều đó khá nhiều trong nhiều năm — và đó là một câu chuyện cần cảnh giác và thật sự là một sự bối rối đối với chúng tôi”.

Theo ông Davis, người Nga đã có một kế hoạch phối hợp, có tổ chức để rút khỏi Afghanistan - và họ đã bám vào kế hoạch đó.

Ông cho biết: “Thủ tướng Liên Xô lúc bấy giờ, ông [Mikhail] Gorbachev, đã kết luận vào năm thứ 6 rằng không thể tránh khỏi cuộc chiến tranh, và vì vậy họ đã dành thêm một năm nữa để đưa ra chiến lược rút quân. Họ đã làm điều đó trong một thời gian phối hợp và có thể dự đoán trước trong khoảng thời gian 3 năm, để sau đó họ hoàn thành việc rút quân vào năm thứ 10 [của cuộc chiến]". Trung tá Davis là một thành viên cấp cao của Defense Priorities, người đã được 2 lần điều động đến Afghanistan với tư cách là một thủy quân lục chiến.

Ông tiếp tục: “Và suốt chặng đường, họ đã đào tạo quân đội Afghanistan và chính phủ Afghanistan mà họ lựa chọn, để cho sau này những người đó sẽ có tác dụng”.

Thành viên cấp cao Gil Barndollar của Defense Priorities cho biết, một lợi thế khác đối với Liên Xô là chế độ này đã có mặt ở Trung Á từ những năm 1920. Cũng như Trung tá Davis, ông Barndollar đã được điều đến Afghanistan 2 lần trong thời gian còn ở trong lực lượng Thủy quân lục chiến của Mỹ.

Một cậu bé Afghanistan chơi trên đống đổ nát của một chiếc xe tăng thời Liên Xô dọc theo con đường ở ngoại ô Kabul vào ngày 28/11/2019. (Noorullah Shirzada / AFP qua Getty Images)
Một cậu bé Afghanistan chơi trên đống đổ nát của một chiếc xe tăng thời Liên Xô dọc theo con đường ở ngoại ô Kabul vào ngày 28/11/2019. (Noorullah Shirzada / AFP qua Getty Images)

Trong cuộc họp báo, ông Barndollar khẳng định: “Người Nga đã hoàn thành cuộc chinh phục của họ ở Trung Á, và nó đã trở thành 'thành phố Xô viết' ở đó, thực sự vào những năm 1920. Và họ đã quen thuộc với Afghanistan từ nhiều thế kỷ trước".

Hơn nữa, Liên Xô đã có cách lựa chọn khôn ngoan hơn đối với việc sẽ ủng hộ những nhà lãnh đạo nào tại Afghanistan, so với Hoa Kỳ, theo ông Barndollar. Mặc dù ông Mohammad Najibullah mà Liên Xô hậu thuẫn là một nhà độc tài tàn bạo, nhưng ông vẫn là một nhà lãnh đạo hiệu quả với sự hỗ trợ của các cơ quan quân sự và tình báo của chính mình, ông Barndollar nhận định.

Ông nêu rõ: “Ngược lại với [Tổng thống Afghanistan Ashraf] Ghani [được Hoa Kỳ hậu thuẫn], vốn là một nhà kỹ trị theo kiểu phương Tây bị thôi miên với rất nhiều lý thuyết hàn lâm về các quốc gia thất bại và tái thiết - nhưng xét trên tất cả, lại có một quyết định chính trị tệ hại khi động đến việc quản lý các lợi ích cạnh tranh, chủ nghĩa bè phái và thực tế hàng ngày của Afghanistan".

Những yếu tố đó giúp giải thích tại sao chính phủ do Nga hậu thuẫn vẫn tồn tại được gần 3 năm sau khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan, theo cả 2 người Barndollar và Davis.

Ông Davis cho biết: "Trên thực tế, lý do duy nhất khiến họ sa sút trong 3 năm sau đó là vì Liên Xô biến mất [vào năm 1991] - cùng với đó là tất cả tiền bạc và các chuyên gia của họ [mà Nga đã tiếp tục cung cấp cho ông Najibullah sau khi rút quân]".

Chính sách của Mỹ

Để so sánh, cả ông Barndollar và ông Davis đều nhận định, Hoa Kỳ đã không nhất quán về các chính sách liên quan đến Afghanistan trong nhiều thập kỷ. Theo quan điểm của họ, công trình của tác giả Coll cho thấy rằng, chính sách Afghanistan của chính phủ Hoa Kỳ đã bị phá vỡ ít nhất là kể từ khi Liên Xô rút quân.

Trong cuốn "Ghost Wars", ông Coll đã viết: “Vào đầu năm 1991, các chính sách của Afghanistan do Bộ Ngoại giao [Mỹ] và CIA theo đuổi đã công khai đối chọi với nhau. Cả hai bộ đều tìm cách thay đổi chính phủ ở Kabul, nhưng họ có những đối tác Afghanistan khác nhau”.

Chính sách không nhất quán của Hoa Kỳ tiếp tục dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Clinton, theo đuổi các chính sách bất hợp lý trong việc hỗ trợ các chi nhánh của mujahideen (các tử sĩ) ở Bosnia và Kosovo, trong khi đồng thời săn lùng trùm khủng bố Osama bin Laden ở Afghanistan. Và sau một khoảnh khắc ngắn ngủi rõ ràng về sứ mệnh vào ngày 9/11 - khi Hoa Kỳ tiêu diệt Al-Qaeda và Taliban trong vòng vài tháng - chính quyền cựu Tổng thống Bush một lần nữa thay đổi chính sách tại Afghanistan: từ việc chống khủng bố đổi sang một dự án xây dựng quốc gia.

Bức ảnh hồ sơ không ghi ngày tháng này cho thấy ông Osama bin Laden (giữa), cùng hai cộng sự không được tiết lộ danh tính ở một nơi không được tiết lộ bên trong Afghanistan. Tổng thống Mỹ Bill Clinton ngày 20/8/1998 thông báo rằng, ông đã ra lệnh không kích khủng bố ở Sudan và Afghanistan có liên quan đến các vụ đánh bom gần đây ở Đông Phi. Tổng thống Clinton cho biết các cuộc không kích nhằm vào các nhóm có liên hệ với Ossama. (AFP qua Getty Images)
Bức ảnh hồ sơ không ghi ngày tháng này cho thấy ông Osama bin Laden (giữa), cùng hai cộng sự không được tiết lộ danh tính ở một nơi không được tiết lộ bên trong Afghanistan. Tổng thống Mỹ Bill Clinton ngày 20/8/1998 thông báo rằng, ông đã ra lệnh không kích khủng bố ở Sudan và Afghanistan có liên quan đến các vụ đánh bom gần đây ở Đông Phi. Tổng thống Clinton cho biết các cuộc không kích nhằm vào các nhóm có liên hệ với Ossama. (AFP qua Getty Images)

Trao đổi với The Epoch Times, cựu binh Dan McKnight của Marine Corp cho biết: “Khi tôi ở đó [từ năm 2005 đến năm 2007], ban đầu tôi nghĩ rằng chúng tôi đến đó để giết Osama bin Laden. Nhưng rồi tôi biết được rằng đó không phải là mục đích của chúng tôi". Ông McKnight hiện đang điều hành tổ chức Mang binh đoàn về nhà (Bring Our Troops Home) của Mỹ.

Ông nêu rõ: “Chúng tôi bắt đầu thực hiện những gì được gọi là sứ mệnh tái thiết tỉnh, và sau đó chúng tôi cung cấp tiền và hỗ trợ, rồi việc làm và hướng dẫn để xây dựng đường xá, trường học, cơ sở xử lý nước và phòng khám y tế”.

Khi Tổng thống Barack Obama nhậm chức vào tháng 1/2009, đội ngũ quan chức an ninh quốc gia của ông đã cố gắng tập trung lại những gì từng là một chính sách không mục đích của Afghanistan. Họ vẽ Afghanistan là “cuộc chiến tranh tốt đẹp” đã bị chính quyền của ông Bush - vốn ám ảnh về Iraq - bỏ quên.

Trong suốt nhiệm kỳ của ông Obama, các quan chức an ninh quốc gia của ông đã đưa ra nhiều tuyên bố công khai về những tiến bộ ở Afghanistan. Nhưng những tuyên bố đó đã được tiết lộ là thông tin sai lệch vào tháng 12/2019, khi báo The Washington Post xuất bản bộ tài liệu mà hãng tin này gọi là “Afghanistan Papers” (tạm dịch: Tài liệu về Afghanistan) —một lịch sử bí mật trước đây về cuộc chiến do Tổng Thanh tra Đặc biệt về Tái thiết Afghanistan (Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction - SIGAR) biên soạn.

Các tài liệu của SIGAR cho thấy, các quan chức an ninh quốc gia Hoa Kỳ có cái nhìn bi quan hơn nhiều về Afghanistan, so với những gì họ đã bày tỏ trước công chúng.

Cựu cố vấn an ninh quốc gia của chính quyền ông Trump là Tướng Michael Flynn, là một trong số khoảng 400 quan chức Hoa Kỳ được phỏng vấn trong báo cáo SIGAR. Ông không ngại bày tỏ lo ngại về những gì mà ông coi là thông tin sai lệch đến từ chính phủ.

Trả lời những câu hỏi nhận được, Tướng Flynn nói: “Từ đại sứ cho đến cấp thấp, [họ đều nói] chúng tôi đang làm rất tốt. Có thật không? Vậy thì, nếu chúng tôi đang làm một công việc tuyệt vời, tại sao lại có cảm giác như chúng tôi đang thua cuộc?".

Tháng 9 năm 2011 Flynn được vinh thăng Trung tướng và được triệu về Mỹ, năm sau Tướng Michael Flynn được cất nhắc làm giám đốc đời thứ 18 của Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA). 
Cựu Trung Tướng Michael Flynn của quân đội Mỹ (Nguồn ảnh: Getty Image)

Trong khi chính quyền ông Trump đã đàm phán về việc rút quân vào thời điểm "Tài liệu về Afghanistan" được phát hành vào tháng 12/2019, thì ấn phẩm của họ đã loại bỏ mọi lý do công khai còn lại về tiến độ. Hai tháng sau, cựu tổng thống Donald Trump đã ký một thỏa thuận rút quân vào tháng 5 năm nay, và Tổng thống Joe Biden đã gia hạn thời hạn đó đến ngày 11/9, trước khi điều chỉnh lại thành cuối tháng Tám.

Sai lầm kéo dài hàng thập kỷ

Sau sự sụp đổ của chính phủ Afghanistan vào tuần trước, các chính trị gia hiện đang tìm cách đổ lỗi cho điều mà nhiều người coi là thất bại thảm khốc của việc rút quân. Trong một cuộc họp báo ngày 16/8, ông Biden tuyên bố, ông chỉ đang thực hiện một thỏa thuận mà ông nhận lại từ cựu Tổng thống Trump. Cuối ngày hôm đó, ông Trump đã có lời đáp trả khi kêu gọi ông Biden "từ chức trong sự ô nhục vì những gì ông ấy đã để xảy ra với Afghanistan".

Trong một tuyên bố, ông Trump nêu rõ: “Không phải là chúng ta đã rời khỏi Afghanistan. Đó là một hướng hoàn toàn kém cỏi để chúng ta rời đi!".

Nhưng cả 2 người Davis và Barndollar đều nhận định, cuộc cãi vã đảng phái này không chính xác. Họ cho rằng, sự kiện tuần trước là một thảm họa vốn được vun đắp trong nhiều thập kỷ.

Trung tá Davis cho biết: “Nhiều người đang nói rằng 'ông Biden đã gây ra tất cả những điều này, bởi vì ông ấy đã tiến hành việc rút quan theo cách tệ hại'. Một mặt, tôi không phủ nhận điều đó đã làm trầm trọng thêm một số vấn đề. Nhưng đó chỉ là một phần nhỏ của những gì đã xảy ra. Đây là một thảm họa kéo dài 20 năm và nó kéo dài qua mọi chính quyền, bao gồm cả chính quyền ông Biden. Không ai được miễn tội".

Ông Barndollar sử dụng cách ví von về một học sinh không được chuẩn bị tốt đang cố gắng nhồi nhét kiến thức cho một bài kiểm tra vào đêm hôm trước ngày thi.

Ông nói: “Phần lớn điều này được đưa vào kết quả của một cuộc chiến thất bại và 20 năm kiêu ngạo và tự lừa dối của người Mỹ".

Ông nêu rõ: “Cố gắng tiến hành một kết thúc hoàn hảo sau đó giống như cố gắng nhồi nhét cho bài thi cuối kỳ vào đêm hôm trước, sau khi trượt môn học cả học kỳ. Nếu bạn uống 4 lon Red Bull thay vì 2 lon, liệu điều đó có hữu ích không? Tôi đoán điều đó có thể xảy ra, nhưng có khi bạn đã tự hại mình với bất cứ điều gì bạn làm từ trước đó rồi".

Tác giả bài viết là ông Ken Silva chuyên đưa tin về các vấn đề an ninh quốc gia cho The Epoch Times. Ông cũng từng đưa tin về các vấn đề bao gồm an ninh mạng, tội phạm và tài chính nước ngoài - trong đó có 3 năm làm phóng viên ở Quần đảo Virgin thuộc Anh và 2 năm ở Quần đảo Cayman.

Theo Epoch Times tiếng Anh



BÀI CHỌN LỌC

Afghanistan và chuyện lui quân của 2 cường quốc: Hoa Kỳ và Liên Xô