Chuyên gia: Bộ Tứ QUAD là một liên minh quân sự?

Đối thoại Tứ giác An ninh Quad đã bị Bắc Kinh tố cáo là "một băng đảng nham hiểm" và là một NATO mới chớm nở của châu Á trên cả phương tiện truyền thông. Vậy liệu Quad có phải là một liên minh quân sự đang hình thành không?

Đối thoại Tứ giác An ninh là một diễn đàn chiến lược không chính thức giữa Ấn Độ, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Úc, được duy trì bằng các hội nghị thượng đỉnh bán thường xuyên, trao đổi thông tin và diễn tập quân sự giữa các quốc gia thành viên. Diễn đàn này được Thủ tướng Shinzo Abe của Nhật Bản sáng lập vào năm 2007 với sự hỗ trợ của Phó Tổng thống Dick Cheney của Hoa Kỳ, Thủ tướng John Howard của Úc và Thủ tướng Manmohan Singh của Ấn Độ.

Mục đích của Quad

Ý tưởng tổ chức Đối thoại Tứ giác An ninh được đề xuất bởi cố Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe vào năm 2007, với mong muốn xây dựng một liên minh các nền dân chủ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương để hợp tác cùng nhau và đảm bảo một khu vực “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở”.

Sự hợp tác đó một phần là sự phát triển vượt bậc của cuộc tập trận Malabar. Đây là một cuộc tập trận hải quân chung giữa Mỹ và Ấn Độ bắt đầu vào năm 1992. Hoa Kỳ đã ngừng cuộc tập trận này vào năm 1998, để đáp trả vụ thử vũ khí hạt nhân của Ấn Độ, nhưng đã tiếp tục tái hợp tác sau vụ khủng bố vào Trung tâm Thương mại Thế giới vào ngày 11/9/2001.

Cuộc đối thoại được tạo thêm động lực bởi sự hợp tác trong lĩnh vực hàng hải giữa Ấn Độ và Hoa Kỳ sau thảm họa sóng thần ở Ấn Độ Dương ngày 26/12/2004. Ngoài ra, cả hải quân Nhật Bản và Úc đều tham gia vào các nỗ lực cứu trợ nhân đạo đó.

Nhóm đã chính thức gặp nhau lần đầu tiên bên lề cuộc họp thường niên năm 2007 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Tổ chức lúc đó bao gồm 10 quốc gia Đông Nam Á.

Quad hầu như không hoạt động trong hai nhiệm kỳ của chính quyền Tổng thống Mỹ Obama nhưng đã được chính quyền cựu Tổng thống Trump hồi sinh và ưu tiên.

Nhật Bản và Úc đã tham gia Cuộc tập trận Malabar từ năm 2007, mặc dù sự tham gia của họ không liên tục. Tuy nhiên, kể từ năm 2020, tất cả bốn quốc gia đã tham gia vào mỗi cuộc tập trận. Ngoài ra, dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Trump, cuộc tập trận đã được mở rộng để có thể chứa các tàu sân bay lớn. Các cuộc tập trận mới đây đã được lên kế hoạch cho năm 2022.

Úc đã tạm ngưng tham gia Đối thoại Tứ giác An ninh vào năm 2008, theo chỉ thị của Thủ tướng Úc Kevin Rudd, như một phần của chính sách rộng lớn hơn nhằm thúc đẩy quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc. Tuy nhiên, vào năm 2010, Úc đã tái gia nhập Quad và tham gia Cuộc tập trận Malabar hàng năm.

Năm 2012, cố Thủ tướng Nhật Abe đề xuất ý tưởng về một “Viên kim cương an ninh dân chủ” châu Á bao gồm Nhật Bản, Hoa Kỳ, Ấn Độ và Úc. Đề xuất này đã dẫn đến các cuộc đàm phán mới giữa bốn quốc gia tại Manila trước thềm hội nghị cấp cao ASEAN 2017.

Các thành viên Quad đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh trực tuyến, do Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden tổ chức vào tháng 3/2021, với sự tham dự của Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga, Thủ tướng Úc Scott Morrison và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.

Hội nghị thượng đỉnh trực tiếp lần thứ hai diễn ra vào ngày 24/5/2022 tại Tokyo. Các thành viên tham dự có Thủ tướng Úc Anthony Albanese, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida, Thủ tướng Ấn Độ Modi và Tổng thống Biden. Hội nghị thượng đỉnh tiếp theo sẽ do Úc tổ chức vào năm 2023.

Tại cả hai hội nghị thượng đỉnh Quad năm 2021 và 2022, nhóm đã công bố thành lập sáu nội dung làm việc tập trung vào: Ứng phó COVID-19 và An ninh Y tế Toàn cầu, Khí hậu, Công nghệ Quan trọng và Mới nổi, An ninh mạng, Không gian và Cơ sở hạ tầng.

Tầm quan trọng của việc phát triển cơ sở hạ tầng được nhấn mạnh bởi cam kết từ bốn quốc gia về việc dành 50 tỷ USD sẵn sàng cho đầu tư cơ sở hạ tầng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Nhóm cũng tán thành các Quan hệ Đối tác Mở rộng về Cơ sở Hạ tầng Chất lượng của Nhật Bản và quy trình Mạng lưới Blue Dot do chính quyền ông Trump khởi xướng. Cả hai sáng kiến ​​đều được thiết kế để tạo ra một khuôn khổ chứng nhận và đánh giá cho các khoản đầu tư vào các dự án phát triển bền vững trong khu vực.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Tokyo, nhóm cũng đã công bố thành lập Hiệp định Đối tác Ấn Độ-Thái Bình Dương về Nhận thức về Miền Hàng hải (IPMDA). Làm việc với các đối tác trong khu vực, IPMDA “sẽ đưa ra một bức tranh nhận thức về lĩnh vực hàng hải tích hợp và hiệu quả về chi phí”, theo một tờ thông tin của Nhà Trắng.

Mục đích của IPMDA là cho phép “các đối tác ở các quần đảo Thái Bình Dương, Đông Nam Á và khu vực Ấn Độ Dương giám sát đầy đủ các vùng biển ven bờ, từ đó duy trì một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở”.

Bộ Tứ không phải là một liên minh quân sự

Các cuộc tập trận hải quân chung được tổ chức dưới sự bảo trợ của Bộ tứ được thiết kế để thúc đẩy khả năng tương tác ngày càng tăng giữa các lực lượng hải quân của mỗi quốc gia và có giá trị quân sự đáng kể. Tuy nhiên, bốn quốc gia không có thỏa thuận an ninh tập thể chung đã cam kết đi đến một biện pháp phòng vệ chung nếu bất kỳ quốc gia nào trong số bốn quốc gia này bị tấn công.

Theo nghĩa đó, hợp tác quân sự và nghĩa vụ giữa bốn thành viên khác xa so với các điều khoản của Điều 5 trong hiệp ước NATO, mặc dù đã có các thỏa thuận quốc phòng song phương giữa Hoa Kỳ và Nhật Bản (Hiệp ước An ninh Tương hỗ Hoa Kỳ-Nhật Bản năm 1951) và Hoa Kỳ và Hiệp ước ANZUS với Úc năm 1952.

Mặc dù không phải là một thỏa thuận quân sự, nhưng động cơ của Bộ tứ là để đáp lại hành vi ngày càng hung hăng của Bắc Kinh ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Tầm quan trọng chiến lược của khu vực đó được nhấn mạnh bởi thực tế là 42% hàng hóa xuất khẩu của thế giới và 38% hàng hóa nhập khẩu toàn cầu vận chuyển qua khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Hành vi gây hấn của Trung Quốc đã thể hiện trên nhiều phương diện, bao gồm việc lật đổ các giá trị dân chủ, đặc biệt bằng chứng quốc gia này đã đàn áp những người ủng hộ dân chủ ở Hồng Kông và cuộc đàn áp những người Duy Ngô Nhĩ ở vùng Tân Cương.

Ngoài ra, việc Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền rộng lớn, sâu rộng trên Biển Đông và Hoa Đông, khẳng định quyền sở hữu đối với các đảo Senkaku, hiện do Nhật Bản quản lý, liên tục khiêu khích không phận của Trung Hoa Dân Quốc, nhiều lần giao tranh biên giới với Ấn Độ, cũng như các cuộc xâm nhập vào lãnh hải của Philippines, và việc nước này tích cực xây dựng và quân sự hóa 9 đảo nhân tạo có diện tích khoảng 3.200 mẫu Anh ở Biển Đông và Hoa Đông... đều đã nhấn mạnh chính sách đối ngoại ngày càng hiếu chiến của Trung Quốc.

Tuy nhiên, chương trình nghị sự của Bộ tứ vượt ra khỏi các mối đe dọa quân sự tức thời do Trung Quốc gây ra. Nhóm này cũng muốn thách thức quyền lực mềm của Trung Quốc và khả năng tận dụng ảnh hưởng đó để thúc đẩy chương trình nghị sự của mình.

Bắc Kinh đưa ra thách thức kinh tế và công nghệ trên phạm vi rộng đối với Hoa Kỳ và các đồng minh, vượt ra ngoài các mục tiêu quân sự của họ. Trung Quốc là nhân tố trọng tâm trong nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu và đã sẵn sàng sử dụng đòn bẩy đó để theo đuổi chương trình nghị sự chính trị của mình.

Thông qua sáng kiến ​​phát triển cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường, Trung Quốc đã nổi lên như một nguồn vốn phát triển chính. Thông thường, các điều khoản xung quanh các khoản đầu tư đó có thể gây mất ổn định cao đối với các nước chủ nhà. Cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị gần đây ở Sri Lanka là một ví dụ điển hình.

Hơn nữa, song song với chiến lược “Chuỗi ngọc trai” nhằm mua lại các tài sản cơ sở hạ tầng hàng hải quan trọng có khả năng ứng dụng cả trong lĩnh vực dân sự và quân sự, chương trình Vành đai và Con đường đang tạo điều kiện mở rộng đáng kể sức mạnh hàng hải của Trung Quốc.

Trung Quốc cũng là một cường quốc công nghệ đang phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực viễn thông và công nghệ sinh học, mặc dù một số tiến bộ của nước này đã bị phóng đại. Chẳng hạn, Bắc Kinh đã tìm cách tận dụng vị thế của Huawei trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng viễn thông 5G tiên tiến để thúc đẩy các mục tiêu ngoại giao của mình.

Tương tự như vậy, Trung Quốc đã sử dụng vị thế là nhà cung cấp vaccine lớn để tăng cường ảnh hưởng ngoại giao, đặc biệt là ở châu Phi và khu vực Thái Bình Dương. Chín mươi quốc gia đã dựa vào vaccine Sinovac của Trung Quốc để chống lại đại dịch COVID, mặc dù hiệu quả của vaccine là khác nhau.

Sáu nhóm Quad đã được thảo luận tại hội nghị thượng đỉnh năm 2022, tập trung vào những lĩnh vực mà Bắc Kinh đang cố gắng tận dụng sức mạnh mềm của mình để đạt được lợi thế tối đa.

Quad có nên trở thành một liên minh quân sự?

Như đã nói trước đây, Quad không phải là một liên minh quân sự vì nó thiếu cơ chế để phòng thủ tập thể. Hơn nữa, Ấn Độ đã nói rõ rằng họ muốn duy trì “quyền tự chủ chiến lược” và sự linh hoạt hơn trong chính sách đối ngoại của mình.

Ví dụ, New Delhi đã gây chú ý ở chỗ không sẵn sàng lên án cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine và vẫn là một khách hàng mua xăng dầu rất thân thiết của Nga, bất chấp các lệnh trừng phạt mà Hoa Kỳ và EU đã áp đặt đối với Moscow.

Mặc dù Quad không phải là một liên minh quân sự, nhưng nó chắc chắn có giá trị quân sự đáng kể. Tuy nhiên, AUKUS, thỏa thuận an ninh ba bên giữa Úc, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ được công bố vào ngày 21/9/2021, chắc chắn là một liên minh quân sự.

Thỏa thuận này cho phép Úc mua 8 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân mới và cung cấp cho nước này công nghệ động cơ hạt nhân nhạy cảm mà cho đến nay Mỹ mới chỉ chia sẻ với quân đội Anh. Hơn nữa, thỏa thuận cũng kêu gọi hợp tác trong nhiều lĩnh vực quân sự, bao gồm chiến tranh mạng, công nghệ siêu âm và phản siêu âm, cũng như chiến tranh điện tử.

Mục tiêu của AUKUS không chỉ là hiện đại hóa và mở rộng lực lượng hàng hải của Úc, đặc biệt là khả năng hoạt động dưới đáy biển của nước này, mà còn cải thiện khả năng chung và khả năng tương tác. Thỏa thuận không có bất kỳ điều khoản phòng vệ lẫn nhau nào, nhưng những điều khoản này đã được áp dụng từ các thỏa thuận an ninh trước đó giữa Hoa Kỳ, Anh và Úc.

Có thể AUKUS sẽ phát triển thành một liên minh quân sự rộng lớn hơn bao gồm các quốc gia đã ký hiệp ước an ninh với Hoa Kỳ. Theo nghĩa đó, sự tham gia của họ không nhất thiết phải là một sự gia nhập chính thức vào một liên minh mới, mà là một cách để nâng cao khả năng quân sự và khả năng tương tác của các đối tác an ninh của Mỹ trong khu vực.

AUKUS và Nhóm Quad không nên được coi là những sáng kiến ​​khác nhau mà là một phần và toàn bộ nỗ lực rộng lớn hơn nhằm đối phó với sự hiếu chiến đang gia tăng của Bắc Kinh ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Ngay cả khi không có liên minh quân sự chính thức AUKUS và sự mở rộng tiềm năng của nó, các mối quan hệ an ninh song phương của mỗi quốc gia với Hoa Kỳ vẫn có thể hiện diện quân sự mạnh mẽ. Một cấu trúc như vậy cũng sẽ cho phép hiện đại hóa và mở rộng lực lượng quân sự của mỗi thành viên mà không đòi hỏi phải mở rộng sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực.

Bộ tứ có thể là một công cụ hiệu quả để giải quyết quyền lực mềm của Trung Quốc và nỗ lực của Bắc Kinh nhằm tận dụng ảnh hưởng đó để đạt được các mục tiêu chính trị, ngoại giao và chiến lược của mình trong khu vực. Bằng cách tránh xa một liên minh quân sự chính thức, Bộ tứ cũng sẽ có chức năng thu hút Ấn Độ đến gần các thành viên khác, đồng thời cung cấp cho các thành viên tiềm năng khác cách thức gia nhập Bộ tứ mà không phải là một liên minh quân sự chính thức.

Điều còn thiếu trong cách tiếp cận theo hai hướng này để đối phó với Bắc Kinh là yếu tố thứ ba, một khuôn khổ kinh tế khu vực để thúc đẩy đầu tư và thương mại. Hoa Kỳ vừa công bố Khung kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương (IPEF) với Úc, Nhật Bản và Ấn Độ. Ngoài ra còn có Hàn Quốc, Việt Nam, Indonesia, Thái Lan, Brunei, Philippines, New Zealand, Singapore và Malaysia.

Phạm vi của sáng kiến ​​này chưa được chính quyền Tổng thống Biden chính thức xác nhận, ngoài việc lưu ý rằng nó có bốn nội dung chính: thương mại kỹ thuật số và tạo thuận lợi thương mại, năng lượng sạch và khử cacbon, khả năng phục hồi chuỗi cung ứng, chống tham nhũng và thuế quan.

Nhà Trắng đã cố gắng hết sức để nhấn mạnh rằng IPEF không nhằm mục đích trở thành một sáng kiến ​​thị trường. Nó kém xa so với thỏa thuận Đối tác xuyên Thái Bình Dương do Chính quyền ông Obama đề xuất vào năm 2015 và sau đó được Chính quyền ông Trump đánh bại vào năm 2017.

Tuy nhiên, bất kỳ quan hệ đối tác nào mở rộng và củng cố vai trò lãnh đạo kinh tế của Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương đều là một yếu tố quan trọng trong việc giải quyết quyền lực mềm kinh tế của Trung Quốc.

Nhóm Quad, kết hợp với AUKUS, IPEF và sự hiện diện quân sự liên tục của Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đều là những yếu tố có hiệu quả tác động lẫn nhau về cách Hoa Kỳ đáp trả tham vọng ngày càng hung hăng của Bắc Kinh trong khu vực.

Quan điểm được trình bày trong bài viết này là ý kiến ​​của tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.

Lam Giang

Tác giả Joseph V. Micallef là một nhà sử học, nhà báo, phóng viên chiến trường và nhà đầu tư. Ông có bằng thạc sĩ tại Học viện Công nghệ Massachusetts và là thành viên Fulbright tại Học viện Các vấn đề Quốc tế Ý. Ông đã từng là bình luận viên cho một số hãng truyền thông và cũng đã viết một số cuốn sách về lịch sử quân sự và các vấn đề thế giới. Cuốn sách mới nhất của ông là "Leadership in a Opaque Future" sắp được xuất bản.