Thảm hoạ ở Sri Lanka báo hiệu sự bùng nổ các vấn đề trên toàn thế giới và đặt ra câu hỏi lớn cho nhiều quốc gia tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) - vốn được Bắc Kinh ca ngợi hết lời.
Thảm hoạ Sri Lanka sẽ có tác động tiêu cực đến kế hoạch toàn cầu của Trung Quốc. Nước này dường như đã hứng trọn cơn bão khủng hoảng. Tuy vấn đề có vẻ ít nghiêm trọng hơn ở những quốc gia khác, song tất cả các yếu tố của thảm họa Sri Lanka đều rải rác trên khắp các quốc gia đang phát triển.
Mọi vấn đề được khởi nguồn từ đại dịch COVID-19. Sri Lanka phụ thuộc rất lớn vào du lịch. Đương nhiên, nguồn lợi này sẽ bị dập tắt ngay khi đại dịch bùng phát. Du lịch ít quan trọng hơn ở các quốc gia khác, song đại dịch đã can thiệp vào các liên kết kinh tế quan trọng trên toàn thế giới. Việc mất đi sự hỗ trợ thiết yếu cho nền kinh tế đã buộc chính phủ Sri Lanka và các doanh nghiệp của họ phải sử dụng đến nợ nước ngoài nhiều hơn. Đây cũng chính là nguồn cơn của khủng hoảng.
Khoản nợ BRI do Trung Quốc áp đặt ngay lập tức trở thành tâm điểm. Khi gánh nặng nợ nần của Sri Lanka ngày càng tăng, các doanh nghiệp của họ ngày càng gặp khó khăn trong việc giải quyết các thỏa thuận. Mọi việc trở nên căng thẳng đến mức chính phủ Sri Lanka đã bán khoảng 70% cổ phần của Cảng quốc tế Hambantota, cảng lớn thứ hai của nước này, cho Trung Quốc để giải tỏa nợ nần trong dự án phát triển BRI đó.
Sự phụ thuộc quá mức vào nợ nần khiến Sri Lanka và phần lớn các quốc gia đang phát triển trở nên dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết, đặc biệt là đối mặt với các quy định nghiêm ngặt trên thị trường tài chính toàn cầu. Lúc này, sự nhấn mạnh của phương Tây về Báo cáo Môi trường, Xã hội, Quản Trị (ESG) có sức nặng đáng kể. Để nâng cao điểm số ESG và thu hút các bên cho vay, chính phủ Sri Lanka đã quyết định cấm sử dụng phân bón tổng hợp, một hành động hạn chế nghiêm trọng sản xuất chè và gạo, những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của hòn đảo. Với nguồn thu hạn chế từ xuất khẩu, Sri Lanka thậm chí còn phải phụ thuộc vào nợ nhiều hơn nữa. Trong khi đó, sản lượng gạo giảm khoảng 20%. Hòn đảo không còn tự chủ về phương diện này. Phản ánh tất cả những điều này, lạm phát tăng 50% trong năm ngoái và 80% đối với thực phẩm.
Nếu những rắc rối kể trên chỉ xảy ra với một mình Sri Lanka thì sẽ chẳng có tác động gì lớn đối với Trung Quốc hay toàn thế giới. Tuy nhiên, tình trạng trên đã lan ra trên khắp các quốc gia đang phát triển, trong đó có nhiều khách hàng của BRI. Ví dụ nổi bật là Pakistan - một viên ngọc quý trong sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh.
Trong số 144 quốc gia tham gia BRI, chỉ riêng Pakistan đã chiếm 10% tổng nợ BRI. Cuối cùng, Pakistan nợ các ngân hàng quốc doanh Trung Quốc khoảng 25 tỷ USD: khoảng 30% tổng số nợ của Pakistan đối với thế giới bên ngoài và 40% trong tổng số 60 tỷ USD vốn mà Trung Quốc dành cho BRI nói chung. Các vấn đề của Pakistan ít nghiêm trọng hơn Sri Lanka, nhưng sự khác biệt là ở mức độ chứ không phải phân loại. Và nước này đang gặp khó khăn trong việc giải quyết gánh nặng nợ nần của mình đối với Trung Quốc và các nước khác. Sức nặng đối với nền kinh tế cũng rõ ràng hơn. Lạm phát ở Pakistan đã tăng lên 20% trong năm qua và giá nhiên liệu cao hơn 90% so với năm ngoái.
Thực tế này khi lặp lại trên khắp các quốc gia đang phát triển khiến Bắc Kinh phải đối mặt với hai vấn đề.
Thứ nhất là về tài chính.
Các số liệu của Sri Lanka, Pakistan và toàn bộ BRI nhìn thì có vẻ nhỏ so với khoản thiệt hại 300 tỷ USD của nhà phát triển bất động sản Trung Quốc, Evergrande. Tuy nhiên, kinh tế Trung Quốc không thể chịu thêm gánh nặng nào trước thảm họa đó, kèm theo những thất bại của các nhà phát triển Trung Quốc khác.
Ngay cả trước khi có nhiều lời bàn tán về thất bại ở các quốc gia đang phát triển, gánh nặng nợ tổng thể của Trung Quốc đã tăng vượt quá 270% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào cuối năm 2020, một trong những tỷ lệ cao nhất trên thế giới. Kể từ đó, gánh nặng đó chắc chắn đã tăng vọt và thậm chí ít có khả năng được thanh toán toàn bộ. Hệ thống tập trung và kiểm soát của Trung Quốc có thể che giấu tốt thiệt hại, nhưng tình trạng nợ nần chồng chất, đặc biệt là nợ xấu, không thể không đè nặng lên triển vọng kinh tế Trung Quốc.
Thứ hai là số phận của Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Về mặt tài chính, các khoản tiền liên quan là rất nhỏ bên cạnh các khoản nợ trong nước của Trung Quốc tăng lên, nhưng sáng kiến này vẫn cực kỳ quan trọng đối với tham vọng toàn cầu của Bắc Kinh. Trong sáng kiến này, Trung Quốc đạt được ảnh hưởng toàn cầu bằng cách cho các nước tham gia vay số tiền cần thiết để thanh toán cho các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc quản lý. Theo đó, thất bại gia tăng trên khắp các quốc gia đang phát triển đương nhiên làm tăng sự miễn cưỡng của các quốc gia nhỏ hơn, nghèo hơn về việc tham gia BRI. Ít nhất, các sự kiện gần đây sẽ làm chậm quá trình mở rộng chương trình và có khả năng thu hẹp nó, khiến Bắc Kinh không còn chút ảnh hưởng nào từ sáng kiến này nữa. Nó cũng sẽ để lại cho Bắc Kinh một đống nợ khó đòi.
Tuy nhiên, những khó khăn về kinh tế, tài chính và ngoại giao của Trung Quốc không báo hiệu sự sụp đổ ở quốc gia này. Học thuyết kinh tế của Adam Smith lý giải rằng, có rất nhiều đống đổ nát trong một đất nước. Mặc dù không phải là một thảm họa, nhưng bức tranh vẫn cho thấy một bước thụt lùi lớn đối với Bắc Kinh. Ít nhất nó sẽ khiến cho nhà lãnh đạo Trung Quốc mất nhiều thời gian hơn nữa để đạt được một vị thế tài chính, kinh tế và địa chính trị mà nước này hằng mong đợi.
Quan điểm được trình bày trong bài viết này là ý kiến của tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Huyền Anh
Theo The Epoch Times
Tác giả Milton Ezrati là biên tập viên của The National Interest - một chi nhánh của Trung tâm Nghiên cứu Vốn Nhân lực tại Đại học Buffalo (SUNY), và là nhà kinh tế trưởng của Vested - một công ty truyền thông có trụ sở tại New York. Trước khi gia nhập Vested, ông từng là nhà chiến lược thị trường và nhà kinh tế trưởng cho Lord, Abbett & Co. Ông cũng thường xuyên viết bài cho City Journal và viết blog cho Forbes. Cuốn sách mới nhất của ông có tựa đề là: Thirty Tomorrows: The Next Three Decades of Globalization, Demographics, and How We Will Live (Ba thập kỷ tiếp theo của toàn cầu hóa, nhân khẩu học, và cách chúng ta sinh sống).
