Ngày 15/01/2020 dường như là ngày đưa Hoa Kỳ và Trung Quốc ra khỏi nguy cơ của cuộc chiến tranh lạnh. Tuy nhiên, sự xuất hiện của virus Corona Vũ Hán đã tái hiện tình huống xấu nhất trong quan hệ Mỹ - Trung.
Tại Washington, khi ký kết thỏa thuận thương mại sơ bộ “thống nhất hai quốc gia” giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, Tổng thống Trump tuyên bố rằng “mối quan hệ Mỹ-Trung là tốt nhất từ trước đến nay.” Hiệp ước giữa ông Donald Trump và ông Tập Cận Bình làm lóe lên hy vọng rằng siêu cường quốc của thế giới có thể hòa giải những bất đồng với Trung Quốc “đang trỗi dậy”.
Cũng vào ngày này, các quan chức y tế tại thành phố Vũ Hán thuộc miền Trung của Trung Quốc đã thừa nhận khả năng lây nhiễm từ người sang người của căn bệnh viêm phổi bí ẩn mới xuất hiện ở 41 bệnh nhân. Tại Hoa Kỳ, ca nhiễm bệnh đầu tiên được xác nhận là một nam công dân sống tại tiểu bang Washington, trở về sau khi đi du lịch ở Vũ Hán đã mang theo mầm bệnh chết người này - được gọi là COVID-19.
Sau 4 tháng, giờ đây, toàn nhân loại đang ở trong cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu tồi tệ nhất của thế kỷ. Virus Corona Vũ Hán đã cướp đi hơn 300.000 sinh mệnh và đẩy nền kinh tế toàn cầu vào tình trạng suy thoái nghiêm trọng. Đại dịch đã khiến quan hệ Mỹ-Trung trở nên xấu tệ nhất, đẩy hai nước đến tình trạng đối đầu chưa từng có kể từ khi hai bên thiết lập quan hệ 40 năm về trước.
Những vấn đề bất đồng từ chuỗi cung ứng, thị thực đến không gian mạng và Đài Loan khiến hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang leo thang tranh chấp trên nhiều mặt trận tưởng chừng không hồi kết. Ông Trump thậm chí còn bày tỏ sự thất vọng với hiệp ước thương mại, một trong số ít những cam kết có thể ngăn chặn các tranh chấp bùng nổ. Ngày 21/5, ông Trump cho biết ông không muốn nói chuyện với ông Tập và nếu cắt đứt quan hệ với Trung Quốc, Hoa Kỳ sẽ “tiết kiệm được 500 tỷ USD”.
Để đáp trả, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã kêu gọi Hoa Kỳ từ bỏ “tâm lý Chiến tranh Lạnh” và cùng nhau hợp tác trong cuộc chiến chống lại virus. Trong một cuộc họp báo thường xuyên tại Bắc Kinh, Phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc, ông Triệu Lập Kiên nói: “Quan hệ ổn định giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ là mong muốn cơ bản của người dân hai nước, cũng như sẽ mang lại hòa bình và ổn định cho thế giới.”
Tranh chấp có thể sẽ trở nên căng thẳng hơn trước cuộc bầu cử ở Hoa Kỳ vào tháng 11/2020: ông Trump liên tục truy cứu trách nhiệm của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) về đại dịch, Quốc hội và một số bang cũng cùng lên tiếng. Bên cạnh đó, chính quyền ông Tập đã sử dụng lực lượng theo chủ nghĩa dân tộc để chống lại Hoa Kỳ khi tình trạng xuất khẩu đình trệ và thất nghiệp gia tăng đang đẩy đất nước đến tình trạng suy thoái tồi tệ nhất.
Những căng thẳng khác trong quan hệ Mỹ - Trung
Ông Gao Zhikai, thông dịch viên của nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình cho biết: “Sự tấn công của đại dịch COVID-19 dường như đã đẩy mối quan hệ song phương Mỹ - Trung đến bờ vực của sự tan vỡ. Kể từ năm 1979, khi quan hệ Mỹ - Trung bình thường trở lại, chưa khi nào mối quan hệ giữa hai nước lại trở nên nguy hiểm và đối đầu như hôm nay”.
Ông Gao cũng nói, trong khi hiệp định thương mại hiện nay giúp giảm thiểu rủi ro về thuế quan mới, thì hầu hết các tranh chấp khác giữa hai nước là ở mức độ ngang bằng hoặc tệ hơn so với cuộc xung đột một năm về trước. Đồng thời, các nhà ngoại giao Trung Quốc và các cơ quan truyền thông nhà nước đã đưa ra những thuyết âm mưu cho rằng các vận động viên quân đội Hoa Kỳ đã mang virus đến Vũ Hán, và cáo buộc “chính trị gia Hoa Kỳ chắc chắn” đang cố gắng nhằm chuyển hướng để đổ lỗi cho vụ án virus lớn nhất thế giới. Trung Quốc tố cáo các quan chức chính quyền ông Trump là những kẻ nói dối, thậm chí gọi Bộ trưởng Ngoại giao Michael Pompeo là “ác quỷ” trên một chương trình tin tức buổi tối.
'Hành động chiến tranh'
Các nhà lập pháp chủ chốt của Đảng Cộng hòa đã đề xuất hủy bỏ trái phiếu hơn 1 ngàn tỷ USD nợ công của Chính phủ Mỹ do Trung Quốc nắm giữ - động thái này được ông Gao so sánh với một “hành động của chiến tranh”. Trong khi đó, tổng biên tập của tờ Thời báo Hoàn cầu của ĐCSTQ đề nghị tăng số lượng đầu đạn hạt nhân của Trung Quốc gấp so với số lượng hiện tại là 300.
Đại dịch cũng giấy khởi sự căng thẳng trong những tranh chấp cũ, chẳng hạn như công nhận quốc gia độc lập dân chủ Đài Loan. Trung Quốc đã ngăn chặn quốc gia này tham dự các sự kiện của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Vào tháng Tư, quan chức y tế hàng đầu của Hoa Kỳ đã tổ chức một cuộc điện đàm hiếm hoi với người đồng cấp tại Đài Loan. Mới đây, Thượng viện Hoa Kỳ đã thông qua luật để ủng hộ quốc đảo tham gia các cuộc họp của WHO. Đồng thời, một tàu khu trục Mỹ đã đi qua eo biển Đài Loan.
Luồng thông tin giữa hai quốc gia đã ngay lập tức chịu ảnh hưởng khi hàng chục nhà báo bị trục xuất khỏi hai nước trong những tháng gần đây. Bắc Kinh cảnh báo sẽ tiếp tục trả đũa trong tuần này, sau khi Hoa Kỳ giảm thị thực cho báo giới Trung Quốc xuống còn 90 ngày.
Liệu ông Biden có làm dịu tình trạng căng thẳng giữa hai nước?
Cuộc xung đột đã khiến một số người Trung Quốc trong cuộc phải hạ thấp triển vọng trong một thỏa thuận khác với ông Trump. Shi Yinhong, cố vấn cho nội các của Trung Quốc và là giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, đã lập luận trong một bài phát biểu gần đây rằng Trung Quốc nên giảm bớt những lời hoa mỹ với hy vọng duy trì mối quan hệ sau bầu cử với đảng Dân chủ, những kẻ đang tập trung vào trách nhiệm của ông Trump cho sự bùng phát dịch.
Susan Shirk, Giáo sư thuộc Trung tâm Thế kỷ 21 Trung Quốc của trường Đại học California San Diego và là tác giả của cuốn “Trung Quốc: Siêu cường mong manh” (China: Fragile Superpower) cho rằng: “Một tổng thống Biden sẽ ít tư tưởng và thực tế hơn. Thay vì đối đầu Trung Quốc với mục tiêu không rõ ràng, chính quyền ông Biden sẽ gây áp lực ở một số khu vực, và vẫn cứng rắn trong các mặt khác - như an ninh và công nghệ quốc gia - với mục tiêu đàm phán thay đổi chính sách của Trung Quốc”.
Phần lớn sẽ phụ thuộc vào việc “giai đoạn một” của ông Trump trong thỏa thuận thương mại với ông Tập vẫn giữ hiệu lực cho đến Ngày bầu cử. Tổng thống Trump ngày càng trở nên thiếu kiên nhẫn với Trung Quốc, S&P Global dự đoán rằng Trung Quốc khó có thể thực hiện cam kết mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ của Hoa Kỳ trong năm 2020 và 2021.
Tổng thống Trump và Bí thư Tập dường như đều không mấy mong muốn một cuộc chiến thuế quan khi đại dịch đẩy nền kinh tế của họ vào cuộc khủng hoảng lịch sử. Trong số các mối đe dọa lớn nhất đối với cả hai nhà lãnh đạo thì thất nghiệp gia tăng kéo dài có thể thúc đẩy tình trạng bất ổn chính trị. Hoa Kỳ trở thành quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trên thế giới với hơn 84.000 ca tử vong vì bệnh viêm phổi Vũ Hán.
Ông James Green, cố vấn cao cấp của công ty tư vấn địa chính trị McLarty Associates, đã cho biết một cuộc điện đàm đầu tháng Năm giữa các nhà đàm phán thương mại hàng đầu của Hoa Kỳ và Trung Quốc là bằng chứng cho thấy cả hai bên đều muốn duy trì thỏa thuận. Ngày 15/5 vừa qua Trung Quốc đã bắt đầu cho phép nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp của Hoa Kỳ từ lúa mạch tới việt quất theo như thỏa thuận của giai đoạn một.
Ông Green, từng là quan chức thương mại của Hoa Kỳ tại Bắc Kinh nói rằng: “Bạn sẽ thấy cả hai bên đều biểu diễn trước khán giả trong nước về sự biến động gia tăng trong mối quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc. Tuy vậy, theo quan điểm của tôi, những dấu hiệu cho thấy mối quan hệ công việc có thể được duy trì”.
“Tình trạng tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ qua”
Tuy nhiên, mỗi trận chiến mới nảy sinh thì mối nghi ngờ giữa hai thế lực lại càng trở nên sâu sắc hơn. Hoa Kỳ nhân lúc virus gây ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng đã đẩy nhanh quá trình thúc đẩy các nhà sản xuất Hoa Kỳ trở về nước. Tại Washington, các lời kêu gọi hủy bỏ tình trạng thương mại đặc biệt của Hồng Kông đang gia tăng khi Bắc Kinh tìm cách kiểm soát chặt chẽ hơn khu tự trị này.
Vào sáng ngày 15/5, Tổng thống Trump cho biết ông đã “xem xét” đến các công ty của Trung Quốc hiện đang giao dịch trên sàn NYSE và Nasdaq nhưng không theo quy tắc kế toán của Hoa Kỳ. Ủy ban đầu tư tiết kiệm hưu trí liên bang, giám sát kế hoạch tiết kiệm hưu trí cho công nhân liên bang, đã trì hoãn động thái phân bổ hàng tỷ đô la để đầu tư vào các công ty Trung Quốc. Cuối ngày 14/5, Thượng viện đã nhất trí ban hành luật áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các quan chức Trung Quốc vi phạm nhân quyền bức hại người Duy Ngô Nhĩ.
Thời báo Hoàn cầu cho biết, ngày 15/5 Trung Quốc đã “xem xét các biện pháp đối phó trừng phạt” đối với các quan chức Hoa Kỳ như Tổng chưởng lý Missouri Eric Schmitt, người đang kiện Trung Quốc đòi bồi thường, cũng như các thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Tom Cotton và Josh Hawley. Tờ báo trích dẫn những người có liên quan với vấn đề này, và cho biết việc kinh doanh giữa Trung Quốc và các tiểu bang có hành động như trên có thể bị ảnh hưởng.
Ông Shi, giáo sư Đại học Nhân dân, cho rằng những nỗ lực để tách rời hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã xuất hiện “một cách rộng rãi và ít chọn lọc hơn” so với trước đây, cả hai bên đều đang “ưu tiên các vấn đề trong nước”.
Ông nói với tờ Bloomberg News rằng: “Mối quan hệ Trung Quốc - Hoa Kỳ đã xuống đến tình trạng tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ và nó chỉ trở nên căng thẳng hơn. Cuộc chiến đối đầu sẽ lùi lại, nhưng những căng thẳng chính trị và ý thức hệ đang được cố ý làm nóng lên”.
Ngân Hà
Theo bloomberg.com
