Ấu Học Quỳnh Lâm - Bài 18: Không biết xấu hổ gọi là mặt dày

Giúp NTDVN sửa lỗi

Đây là một cuốn sách giáo khoa vỡ lòng về tri thức bách khoa toàn thư, nhằm mục đích giúp trẻ em hiểu đọc được các sách cổ và nâng cao kiến ​​thức của chúng trong tương lai

(Xem lại Bài 1; Bài 2; Bài 3; Bài 4; Bài 5; Bài 6; Bài 7; Bài 8; Bài 9; Bài 10; Bài 11; Bài 12; Bài 13; Bài 14; Bài 15; Bài 16; Bài 17;)

Nguyên văn chữ Hán

受人牽制,曰掣肘,不知羞愧,曰厚顏。好生議論,曰搖唇鼓舌;共話衷腸,曰促膝談心。

Hán Việt

Thụ nhân khiên chế, viết xế trửu, bất chi tu quý, viết hậu nhan. Hiếu sinh nghị luận, viết dao thần cổ thiệt; cộng thoại trung trường, viết xúc tất đàm tâm.

Bính âm

Shòu rén qiānzhì, yuē chèzhǒu, bùzhī xiūkuì, yuē hòu yán. Hàoshēng yì lùn, yuē yáo chún gǔ shé; gòng huà zhōng cháng, yuē cùxī tánxīn.

Giải thích từ ngữ

(1) 牵制 Khiên chế: Kềm chế; hãm chân; giam chân.
(2) 掣肘 Xế trửu: Chỉ hãm chân, ngăn không cho làm. Xế, kéo; trửu, khuỷu tay, cách tay.
(3)羞愧 Tu quý: Xấu hổ, hổ thẹn.
(4) 厚顏 Hậu nhan: Mặt dạn mày dày; trơ tráo; vô liêm sỉ.
(5) 好 Hiếu: Thích, yêu thích.
(6) 搖唇鼓舌 Dao thần cổ thiệt: Khua môi múa mép.
(7) 話 Thoại: nói, được sử dụng như một động từ.
(8) 衷腸 Trung trường: Tình cảm trong tâm. Trung, nội tâm.
(9) 促膝 Xúc tất: Hai đầu gối ở gần nhau, đang mô tả ngồi rất gần với nhau. Nghĩa bóng là trao đổi chân tình hoặc nói chuyện bí mật. Xúc, gần, kề cận

Dịch nghĩa

Bị người khác hạn chế khi làm việc được gọi là "xế trửu", không biết xấu hổ được gọi là "mặt dày". Thích phát ngôn bàn tán, bình luận, làm nghề du thuyết kích động, được gọi là “khua môi múa mép"; ngồi gần nhau để trao đổi chân tình hoặc nói chuyện bí mật được gọi là "dốc bầu tâm sự".

Đọc sách bút đàm

Như đã nói trong bài trước đây, đây là một cuốn sách giáo khoa vỡ lòng về tri thức bách khoa toàn thư, nhằm mục đích giúp trẻ em hiểu đọc được các sách cổ và nâng cao kiến ​​thức của chúng trong tương lai. Lần học này rất đơn giản, nói về một vài từ thường xuất hiện trong các tác phẩm kinh điển và sách cổ. Những thuật ngữ này, khi bạn xem xét kỹ, rất khác biệt, chúng đều liên quan đến các bộ phận cơ thể. Có liên quan đến khuỷu tay, mặt, môi và đầu gối, rất dễ nhớ cũng rất thú vị.

“Hậu nhan” (mặt dày) thường được sử dụng như một câu thành ngữ "hậu nhan vô sỉ" (mặt dày không biết xấu hổ), nguyên có nguồn gốc từ "Tiểu nhã - Xảo ngôn”, đây là một bài thơ trong cuốn "Thi kinh", tập thơ đầu tiên thời cổ đại. Bài thơ này ngậm ngùi than rằng, vua nhà Chu bị mê hoặc nghe lời gièm pha, cuối cùng phải chịu bài học giáo huấn tàn khốc nhất là họa loạn, đồng thời tố cáo những kẻ mặt dày vô liêm sỉ, “xảo ngôn như hoàng, nhan chi hậu hĩ” (người khéo ăn nói như vè đồng, khẳng định mặt rất dày).

“Dao thần cổ thiệt” (khua môi múa mép), miêu tả lợi dụng tài ăn nói, đi buôn chuyện, tung tin đồn thất thiệt. Cuốn "Trang Tử - Tập thiên - Đạo chích” có viết: “Đa từ mậu thuyết, bất canh nhi thực, bất chức nhi y, dao thần cổ thiệt, thiện sinh thị phi, dĩ mê thiên hạ chi chủ”. Nghĩa là: “Nói nhiều thuyết sai lầm, không cày mà ăn, không dệt mà mặc, khua môi múa mép, gây chuyện thị phi, để mê hoặc chúa của thiên hạ”. Câu này là nói Đạo Chích không nghe lời khuyên của Khổng Tử, ngược lại vu oan lời Khổng Tử, thực ra là hắn mới là kẻ nói năng khua môi múa mép, đảo lộn trắng đen, phỉ báng người khác. Ngày thường, Đạo Chính dẫn mấy ngàn người đến đốt phá, giết người, cướp của, vợ con, làm đủ mọi việc xấu xa mà không biết xấu hổ. “Xảo ngôn như hoàng, nhan chi hậu hĩ” (nói xảo ngôn như vè đồng, là đồ mặt dày), ý nói, những người như Đạo Chích này là đồ vô liêm sỉ.

“Xúc tất đàm tâm” (dốc bầu tâm sự), người xưa ngồi trên chiếu hoặc trên giường, được gọi là "Xúc tất". Trong cuốn "Bão phác tử. - Tật mậu” có viết: “Xúc tất chi hiệp toạ, giao bôi thương ư chỉ xích”, nghĩa là “Ngồi sát nhau trò chuyện, trao nhau ly rượu trong gang tấc”. “Xúc tất đàm tâm”, được chỉnh lý hoàn chỉnh xuất hiện ở thời nhà Đường. Trong tác phẩm "Lãm văn đài ký" của Điền Dĩnh có viết: "Tức hữu hữu nhân, bất qua thập dư chi âm chi lữ, lai tắc xúc tất đàm tâm, xuất giai thánh hiền chi đạo, bất cảm sảo thiệp dị ngôn", đại ý là: Những người bạn thân mật tụ họp lại với nhau, rất thân mật, mọi người nói chuyện đều là Đạo của Thánh hiền, không nói những luận điệu hoang đường.

Về ý nghĩa của “xế trửu” (kìm hãm, hạn chế), hãy xem câu chuyện dưới đây.

Ghi nhớ những từ này sẽ làm phong phú bài học của bạn và cải thiện kỹ năng diễn đạt và khả năng đọc của mình.

Kể chuyện

Phục Tử Tiện “xế trửu”

Sau đây là câu chuyện vì sao lại sử dụng thuật ngữ "xế trửu". Phục Tử Tiện người nước Lỗ thời Xuân Thu, học trò của Khổng Tử.

Phục Tử Tiện được vua Lỗ cử đến cai quản Thiện Phụ (Trong cuốn "Lữ thị xuân thu" có ghi “Đản Phủ"), trước khi nhậm chức, ông lo lắng vua Lỗ sẽ nghe lời gièm chê, làm cho ông bị trói tay trói chân, không thể làm theo lý tưởng của bản thân, nên trước khi đi, ông thỉnh cầu nhà vua cử hai người thân tín đi cùng ông.

người quân tử không tranh luận với tiểu nhân. (Tranh minh họa vẽ tay: Zhiqing / Vision Times)
Vì vậy, bậc quân vương phải tôn trọng và cảm thông bề tôi của mình, không được nghi ngờ và can thiệp quá nhiều vào mọi việc. (Tranh minh họa vẽ tay: Zhiqing / Vision Times)

Khi đến nơi, các quan địa phương đến thăm quan mới, Phục Tử Tiện yêu cầu hai người thân tín của vua Lỗ viết hồ sơ. Khi hai người nhấc bút lên viết, ông kéo tay áo và cánh tay của họ hết lần này đến lần khác, khiến cho họ không thể viết được, khiến chữ viết xiêu xiêu vẹo vẹo. Nhìn thấy họ viết chữ loạn bát nháo, Phúc Tử Tiện liền nổi giận và mắng cho họ một trận. Hai người cảm thấy oan ức, bức xúc nên đã xin từ chức. Phúc Tử Tiện chẳng những không giữa lại, còn không khách khí nói: "Chữ của các ngươi viết quá tệ. Mau về đi, mau về đi!"

Sau khi hai người bạn nối khố quay về, liền báo cáo vua Lỗ: "Chúng thần không thể viết chữ cho Phúc Tử Tiện được". Vua Lỗ hỏi: "Tại sao?" Họ trả lời: "Ông ta yêu cầu chúng thần viết, nhưng ông ta luôn kéo cánh tay chúng thần hết lần này đến lần khác. Chúng thần viết không tốt, chữ viết xấu, ông ta lại mắng, các quan ở Thiện Phụ cũng cười nhạo chúng thần. Đây là lý do tại sao chúng thần từ chức”. Vua Lỗ nghe xong, nghĩ một lát và bừng tỉnh ngộ, thở dài và nói: "Phục Tử Tiện dùng cách này để thuyết phục ta! Ta thường can thiệp vào việc của Phục Tử Tiện, khiến ông ta không thể làm việc theo cách của mình. Nếu không có hai người, ta suýt nữa lại phạm cùng một sai lầm”.

Câu chuyện này khiến người ta liên tưởng đến một câu “dùng người không được nghi, đã nghi thì không dùng”. Tâm không rộng mở sẽ không thể biết người có tài năng mà sử dụng, mà đó là mấu chốt để điều hành đất nước. Khi làm lãnh đạo, điều cốt yếu là phải học cách nhìn người, chọn người tài đức vẹn toàn, đặt họ vào đúng chỗ, biết phát huy năng lực của những nhân tài. Điều cốt yếu là sử dụng tốt tài năng của họ. Lúc nào cũng không an tâm, thì sự nghiệp không thành, đôi khi còn trái lại bị người ta làm hại.

Phục Tử Tiện rất khôn ngoan, đối mặt với những vị quân vương có nghi tâm nặng, ông không hề phàn nàn và bực bội vì điều này mà từ bỏ những lời khuyên nhủ một cách thụ động, cũng không áp dụng những phương pháp khuyên bảo quá trực tiếp. Thay vào đó ông đã sử dụng cách không làm tổn thương đến thể diện của quân vương để can gián, rất đáng để học hỏi. Thay đổi một phương thức khác khác, có lẽ hiệu quả can gián càng tốt hơn. Nói năng phải tính đến khả năng tiếp thu, lòng tự trọng của người khác, hiểu được tính cách của người khác, để nói chuyện và thuyết phục người khác, đó cũng là một loại hành vi nhân ái cảm thông người khác.

Vì vậy, bậc quân vương phải tôn trọng và cảm thông bề tôi của mình, không được nghi ngờ và can thiệp quá nhiều vào mọi việc. Bề tôi cũng phải tôn trọng và hiểu rõ bậc quân vương, chú ý đến phương thức can gián. Người có thân phận khác nhau thì bổn phận, trách nhiệm khác nhau, cũng cần tôn trọng, thấu hiểu và quan tâm lẫn nhau.

Huy Hải
Theo Epochtimes



BÀI CÙNG CHUYÊN ĐỀ

BÀI CHỌN LỌC

Ấu Học Quỳnh Lâm - Bài 18: Không biết xấu hổ gọi là mặt dày