Minh Đạo gia huấn': Tiểu bách khoa toàn thư 'Dạy con sáng Đạo'
Bài 25: Gốc vững cây cao
Nếu con ngoan hiền, nay dẫu nghèo hèn
Sau ắt giàu sang, nếu con hư hỏng
Nay tuy giàu sang, sau ắt nghèo khổ
Anh em dẫu nghèo, tình chẳng nhạt xa
Nguyên văn chữ Hán:
子果賢矣，今雖貧賤
後必富貴，子不肖矣
今雖富貴，後必貧賤
骨肉貧者，情不可疏
Âm Hán Việt:
Tử quả hiền hĩ, kim tuy bần tiện
Hậu tất phú quý, tử bất tiếu hĩ
Kim tuy phú quý, hậu tất bần tiện
Cốt nhục bần giả, tình bất khả sơ
Diễn giải:
Nếu con cháu là người hiền đức, chăm chỉ thì dẫu hiện tại nghèo khó nhưng sau này ắt sẽ phú quý hiển đạt.
Nếu con cháu hư hỏng thì dù trước mắt giàu sang, sau tất sẽ sinh chuyện mà lâm vào cảnh nghèo khổ.
Anh em ruột thịt, dẫu có nghèo khó thế nào chăng nữa thì tình cốt nhục thương yêu nhau không thể nhạt phai.
Câu chuyện tham khảo 1:
Quý tử giàu có chơi bời mà chết đói
Khương Nguyên Long là một phú nông, đa phần tài sản ông ta đều là dùng mưu kế mà có.
Ông ta chuyên cho vay nặng lãi, thấy nhà ai có ruộng nương tốt, liền đợi thời cơ khi họ gặp lúc khó khăn, cho vay nặng lãi. Vì lãi rất cao nên thường thì người vay ít có cơ hội trả được, lúc đó Khương Nguyên Long sẽ thu ruộng đất khấu trừ. Cứ như vậy, trong vòng 20 năm, ông ta trở thành phú gia, ruộng điền nghìn mẫu.
Sau này Khương Nguyên Long sinh được một người con trai, tên là Khương Đức Chương, tính tình lười biếng, không chịu lo liệu việc nhà. Mới 20 tuổi nhưng đã là một tên cờ bạc rượu chè ăn chơi sành sỏi, mỗi lần ra khỏi cửa đều mang mấy tờ khế ước ruộng đất đi đánh bạc. Khương Đức Chương thường hay dùng khế ước ruộng đất để mượn 10 lượng bạc lãi cao của người ta, sau đó đem đi đánh bạc thua sạch. Đợi đến ngày thứ 2, khi Khương Đức Chương đi ghi giấy nợ, có người lại cố ý gạt anh ta: “Hôm qua anh mượn tôi 50 lượng, làm sao qua một đêm đã quên rồi sao?"
Khương Đức Chương cũng không buồn tranh luận với người ta, liền ghi luôn giấy nợ 50 lượng. Có lẽ cũng không nghĩ đến chuyện trả tiền cho người ta để chuộc khế ước về, vì thế trong vòng 10 năm mà gia sản tiêu tán, cuối cùng chết vì đói.
Câu chuyện tham khảo 2:
Con ngu dốt tan hoang cửa nhà
-
- Con ngu dốt tan hoang cửa nhà. (Tranh Leo-BM/ NTDVN)
Chu Thánh Chương gia cảnh vốn dĩ rất bình thường. Vào một năm Càn Long, lúa mì được mùa, 10 đấu có 200 đồng, gia đình ông có trăm mẫu ruộng bội thu, được nhiều hơn gia đình nhà khác. Năm đó Chu Thánh Chương lại gom góp được một số tiền, đem toàn bộ đi mua hết lúa mì. Tất cả được gần 4 vạn đấu, đến mùa xuân và mùa thu năm thứ 2, địa phương mất mùa, lúa mì được giá, lúc đó Chu Thánh Chương vẫn đóng cửa không bán, đợi đến cuối năm, khi có lũ lụt đến, người dân xung quanh không có gì ăn, tất cả đều đến tìm Chu Thánh Chương mua.
Lúc đầu Chu Thánh Chương cũng nhất quyết không bán, đợi đến khi người khác không thể chịu đựng được nữa mới chấp nhận đổi 10 đấu lúa mì lấy 1 mẫu ruộng, hơn thế trong lúa mì còn bị trộn lẫn vỏ trấu. Chu Thánh Chương tổng cộng đã dùng gần 4 vạn đấu lúa mì đổi lấy được gần 5 vạn mẫu ruộng. Vốn là người keo kiệt, lại cộng thêm giỏi tích cóp, mấy năm sau ruộng điền của Chu Thánh Chương có tới trên vạn mẫu, tiền bạc như núi.
Nhưng Chu Thánh Chương mãi tới năm 68 tuổi mới sinh được con trai, tên là Chu Lục Bát. Lục Bát chưa được 10 tuổi thì Chu Thánh Chương qua đời, sau này khi Lục Bát trưởng thành, xem tiền bạc như cỏ rác, mỗi khi ra ngoài đều đem theo rất nhiều ngân lượng, tiêu hết mới chịu quay về. Thậm chí có khi tiêu không hết liền vứt bên đường.
Thời kỳ đó, đất nước thực thi chế độ “kho xã”, (chọn một gia đình để làm kho chứa lương thực của quốc gia cho địa phương, giữ không tốt sẽ phải đền lại), việc này rơi ngay vào gia đình Lục Bát. Người dân địa phương thấy Lục Bát nhu nhược yếu đuối vì thế luôn bắt nạt, người đến vay thóc gạo là đều một đi không trở lại, không trả thóc gạo đã mượn. Việc này cứ thế diễn ra khiến cho mỗi năm gia đình Lục Bát phải bồi thường vô số.
Lục Bát lại là người ham mê cờ bạc, mỗi lần chơi đều là ngàn lượng vì thế gia cảnh ngày càng sa sút, phải dựa vào việc bán gia sản sống qua ngày, thậm chí ruộng điền bán còn không kịp viết khế ước, chỉ trong mấy năm, toàn bộ gia sản bị tiêu tán sạch, tới khi chết thì không còn cả có nhà mà ở, con của Lục Bát phải sống khó khăn cùng cực, đi làm gác cửa kiếm cơm sống qua ngày.
Trung Dung
Xem thêm: Kỳ 27
