Giải mã tục "chít khăn tang" cho cây ở Đồng bằng Bắc bộ

Không biết từ bao giờ, ở nhiều địa phương tại vùng Đồng bằng Bắc bộ có phong tục “chít khăn tang” cho cây. Phong tục này xảy ra khi trong gia đình nào đó có một thành viên cao tuổi bị mất, thì những cây to trong khuôn viên của gia chủ cũng được “chít khăn tang”... 

Vậy thực hư câu chuyện này ra sao? Có những thông điệp tâm linh nào phía sau cổ tục này? Và cây cối có thực sự có linh hồn, thậm chí còn biết đau khổ, buồn thương tuyệt vọng, v.v… giống con người vậy? Xin kính mời quý độc giả cùng tìm hiểu và khám phá về chủ đề thú vị này ngay sau đây:

Đi tìm lời giải cho một phong tục lạ

Khi nghe nói về cổ tục “chít khăn tang cho cây”, có thể sẽ có không ít người “bán tín bán nghi”, coi đó là một tục lệ cổ hủ và có gì đó lạ lẫm lắm!... Tuy nhiên, theo như tìm hiểu một số bài viết của các nhà nghiên cứu văn hóa Việt, chúng tôi thật bất ngờ khi được biết rằng cổ tục “chít khăn tang” cho cây không chỉ xuất hiện ở các vùng miền thuộc Đồng bằng Bắc bộ, mà một bộ phận các dân tộc thiểu số khác ở vùng miền núi Đông bắc, Tây bắc như người Sán Dìu, Sán Chay, và một bộ phận người Tày, v.v.. thì tục “chít khăn tang” cho cây cũng trở nên gần gũi với người dân địa phương, bởi họ quan niệm rằng “cây là người”. Và, khi trong gia đình có người qua đời, cây cối cũng phải... “chở tang”.

Riêng ở vùng Đông Bắc, nhiều nơi vẫn có tục lệ là khi trong nhà có người mất thì bên cạnh việc để tang cho cây, lúc con cháu từ mộ người chết trở về nhà sẽ phải mang theo mỗi người một nắm đất lấy từ mộ người quá cố để ném vào những gốc cây to trong vườn, thậm chí ném cả vào trâu bò, lợn gà với hy vọng hồn người chết sẽ an ủi cho cây cối, vật nuôi, từ đó mà phù hộ cho cây cối, vật nuôi phát triển.

Ở vùng Thanh Sơn (Phú Thọ), hoặc một số địa phương thuộc Bắc Giang... tục “chít khăn tang” cho cây vẫn được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Nhiều bô lão còn quan niệm rằng: cây cũng cần được chăm sóc và trọng thị như những sinh linh. Vậy nên người dân vùng này “chít khăn tang” cho cây bằng cách quét vôi lên thân cây. Khi trong nhà có người nằm xuống, họ lập tức phải cắt cử người đi mua vôi trắng dạng tinh bột về hòa với nước rồi dùng chổi lông hoặc dùng tay quệt một vòng quanh thân cây. Điều đặc biệt, khi có tang gia bối rối thì chỉ những người có tuổi tác, địa vị trong nội tộc mới là người được đứng ra làm việc này. Được biết, cũng có nhiều vùng, khi gia đình có tang, người ta không dùng vôi để quét lên cây mà dùng khăn trắng buộc lên cây để cho cây cối “chở tang”.

Giải mã tục "chít khăn tang" cho cây ở Đồng bằng Bắc bộ. (Nguồn: baodansinh.vn)

Không chỉ ở những vùng nông thôn, ngay ở Hà Nội, người dân làng Triều Khúc (xã Tân Triều, huyện Thanh Trì) vẫn lưu truyền tục “chít khăn tang” cho cây. Người làng Triều Khúc vốn yêu chuộng cây cảnh nổi tiếng khắp vùng, vậy nên chẳng biết từ khi nào, những người dân Triều Khúc vẫn bảo nhau rằng: nếu gia đình có người qua đời, mà cây cối trong vườn nhà không được “chít khăn tang” sẽ lụi tàn mà chết. Bởi thế, trong tâm niệm của mỗi người dân Triều Khúc, họ luôn trọng cây cảnh như những sinh linh.

Trò chuyện với báo giới, một người phụ nữ nông dân ở xã Tân Triều, Thanh Trì, Hà Nội cho hay, nhà chị có truyền thống trồng cây cảnh ba đời. Từ thời ông nội chị còn sống vẫn luôn căn dặn rằng, chơi cây cảnh phải rất tinh tế và nghệ thuật. Một khi đã chơi cây phải trọng cây như bạn, thậm chí là như người thân trong gia đình thì mới mong giữ nghề làm cây lâu dài được. Chính vì thế mới có tục cho cây chịu tang khi một người thân trong gia đình qua đời.

Không chỉ chia sẻ về cổ tục của làng mình, chị còn “bật mí” cho chúng tôi những giai thoại về cây. Ấy là, trong làng, có một gia đình có nghề tổ là trồng cây cảnh nhưng đã bị cây oán trách vì quên “chít khăn tang” khi có người mất, chỉ vì vô tình quên “chít khăn tang” cho cây mà sau một thời gian ngắn, cây cổ thụ trong vườn tự nhiên ủ rũ, héo úa rồi chết dần. “Một điều khó lý giải hơn là: nếu cây nào không chết thì cũng tự nhiên rụng lá, héo úa rồi xơ xác dần. Đây là một điều lạ lùng hiếm thấy, xuất hiện từ thời xa xưa cho đến bây giờ vẫn chưa ai giải đáp được”, chị nói thêm.

Theo các cụ cao niên sống ở làng Triều Khúc, không rõ phong tục này có từ bao giờ, nhưng đại đa số người dân cứ tự giác thực hiện theo đó như một lẽ tự nhiên. Lý giải cho việc cây cảnh héo úa và tàn lụi vì không được “chở tang”, một vị cao niên cho rằng: cây cũng là một thực thể sống có linh hồn, có cảm xúc như con người? Cho nên khi có người thân trong gia đình qua đời là cây cối cũng buồn, và chúng cũng được chịu tang bình đẳng như mọi người trong gia đình.

Thú thật, khi nghe về cổ tục này, chúng tôi rất tò mò và muốn tìm hiểu sâu hơn về quan niệm “vạn vật hữu linh”. Một cái cây tưởng chừng vô tri, vô giác nhưng với những người yêu cây nó lại thân thuộc như một người thân trong nhà vậy!...

Coi cây như một linh thể

Trao đổi với PV báo giới, một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho biết: “Trước đây, tục lệ này khá phổ biến ở vùng Đồng bằng Bắc bộ, thế nhưng nó đã bị mai một dần. Hiện, chỉ một số nơi vẫn còn lưu giữ. Tục lệ này xuất phát từ quan niệm tín ngưỡng “vạn vật hữu linh” (vạn sự vạn vật đều có linh hồn). Theo đó, những cây cối lâu năm được dân gian cho là có hồn thiêng, nên ở nhiều nơi, người ta thường lập đền thờ cả dưới những gốc đại thụ, nhằm cầu cho cây sống lâu”.

Cũng theo các nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian, tục “chít khăn tang” cho cây xuất phát từ quan niệm coi cây như một linh thể. Ngày Tết, ở một số vùng miền, người ta cũng tiến hành quét vôi cho cây, dân gian gọi là “mặc áo mới” cho chúng. Ngoài ra, vào dịp Tết nguyên đán, người ta còn rải vôi quanh nhà, vẽ cung tên bằng vôi quay ra phía trước cổng để xua đuổi tà ma quỷ quái. Người xưa thường quan niệm rằng, cây cũng như người, trong gia đình có người mất thì người thân phải chở tang và mặc áo xô gai, và cây cũng được “chít khăn tang”. Mặt khác, việc “chít khăn tang” cho cây cũng là để thông báo cho hàng xóm láng giềng biết gia đình có tang...

Liên tưởng đến những chia sẻ của các nhà Nghiên cứu Văn hoá dân gian nói trên, chúng tôi chợt nhớ đến câu chuyện mà chuyên gia phong thủy Nguyễn Hồng Quang - trung tâm Nghiên cứu tiềm năng con người từng chia sẻ: “Đến cái gạt tàn thuốc lá cũng có lá số tử vi”. Ông cũng nhắc đến quan niệm “vạn vật hữu linh” và cho rằng có những vật tưởng chừng vô tri vô giác nhưng cũng có “hồn”...

Khi con người gắn bó với một sự vật thì nó trở nên gần gũi và thậm chí có “cảm xúc” giống con người vậy. Và có lẽ, quan niệm “cây cũng giống như người” ở một góc độ nào đó đã đi vào tâm thức dân gian.

Cây cối cũng để tang cho chủ?...

Lý giải về nguồn gốc của tục “chít khăn tang” cho cây, GS.Trần Lâm Biền - nhà nghiên cứu văn hoá truyền thống cho biết: “Sở dĩ có tục để tang cho cây là bởi người Việt vốn có nền văn minh nông nghiệp nên gắn bó với đất đai, cây cối. Từ đó có tín ngưỡng thờ Thần đất, Thần cây... Việc để tang cho cây là một cách thể hiện mối giao hòa giữa con người và cây cối… Người xưa quan niệm giữa linh hồn của con người và hồn của cây có mối liên hệ với nhau. Vậy nên không chỉ khi cây chết đi, người chủ của nó sẽ buồn mà ngược lại, khi người mất thì cây cũng buồn theo. Do đó, người ta sẽ quét vôi vào cây với hàm ý giúp nó để tang cho chủ. Tuy nhiên, thông thường người ta chỉ để tang cho những cây đã trồng được nhiều năm trong vườn nhà, vì chỉ khi ấy giữa hồn người hồn cây mới có mối giao hòa nhất định”...

Cây cũng biết đau khổ tuyệt vọng, thậm chí chúng sẽ bật gốc lên mà chết khi bị nhục mạ?...

Hiện người dân ở quần đảo Solomon - vốn là một quốc đảo của người Melanesia, nằm ở phía Đông Papua New Guinea, vẫn còn truyền tụng một cổ tục như sau: nếu có cây cổ thụ nào trong rừng cần đốn hạ nhưng lại quá to lớn không thể chặt bằng rìu, người dân nơi này vẫn có thể hạ nó xuống mà không cần dùng đến rìu. Vậy họ đã làm cách nào?

Dân làng sẽ tụ tập lại và la mắng chửi rủa cây cổ thụ đó, lăng mạ cây này bằng những lời lẽ thật tiêu cực xấu xa. Họ làm như vậy hàng ngày, liên tục cho đến khoảng một tháng sau thì cái cây tự chết và thậm chí bật gốc, ngã gục xuống đất. Chỉ cần liên tục lăng mạ và chửi rủa nó là được!...

Câu chuyện dân gian cổ xưa này dù chưa được xác thực, nhưng cũng đem đến cho chúng ta nhiều điều đáng để suy ngẫm. Cây cối có cảm xúc không? Thái độ tiêu cực như vậy có thể thực sự lấy đi sinh mệnh của một cái cây hay thậm chí một con vật hay không? Phải chăng thực vật và động vật cũng cảm thấy đau?...

Thực vật cũng có giác quan, có cảm xúc giống như con người?

Nếu như những câu chuyện vừa kể ở trên vẫn chưa đủ để khiến cho quý vị và các bạn tin rằng: Không chỉ con người mới có cảm xúc, có linh tính, mà cây cối cũng có cảm xúc, có giác quan, thậm chí còn đọc được suy nghĩ của con người... thì dưới đây là những thí nghiệm hết sức khoa học và thiết thực để chứng tỏ điều đó:

Cleve Backster là một quân nhân phục vụ trong Hải quân vào Thế chiến II và sau đó làm việc tại Cục phản gián Hoa Kỳ với chuyên môn về thẩm vấn với phương pháp nổi tiếng mang tên “Huyết thanh sự thật”.

Backster làm thí nghiệm với thực vật năm 1969 (Phạm vi sử dụng cộng đồng)

Năm 1948, ông gia nhập CIA, tại đây ông đã phát minh ra máy dò nói dối với kỹ thuật so sánh “Vùng Backster” nổi tiếng vẫn được sử dụng rộng rãi cho tới tận ngày nay. Đối với chủ thể là con người, máy phát hiện nói dối kiểm tra 3 yếu tố: Xung điện, nhịp hô hấp và mức mồ hôi tiết ra. Nếu một người đang lo lắng bị phát hiện nói dối, các chỉ số sẽ tăng vọt hoặc sụt giảm.

Nhưng cuộc ‘cách mạng’ thực sự của Backster chỉ được coi là thành tựu vào ngày 02 Tháng Hai, 1966:

Đêm hôm ấy, trong một phút hứng khởi, Backster quyết định nối một máy dò nói dối vào những chiếc lá của cây Thiết mộc lan [cũng có tên gọi khác là “Ngưu thiệt lan hoa” hay “lan lưỡi trâu”], sau đó tưới nước cho cây. Ban đầu, mục đích của ông chỉ là muốn xem sau bao lâu thì cái cây mới giảm điện trở và gia tăng tính dẫn điện, tức một thí nghiệm vật lý đơn thuần. Nhưng điều không ngờ là máy dò nói dối đã vẽ ra một đường cong trùng khớp với đường cong biểu thị tâm trạng vui vẻ của con người. Dường như nó rất vui khi được cho uống nước!...

Backster tiếp tục làm thí nghiệm khác, ông quyết định đốt một chiếc lá của cây đó. Nhưng trước khi ông làm vậy, các chỉ số trên máy phát hiện nói dối đã nhảy động điên cuồng và cho thấy một phản ứng dữ dội của cây. Các chỉ số này tương tự như khi con người ta cảm thấy sợ hãi.

Quá ngạc nhiên, Backster tiếp tục làm thêm nhiều ví dụ khác và nhận thấy thực vật cũng có giác quan, có cảm giác không kém gì con người, thậm chí còn nhạy cảm hơn. Thí nghiệm vừa kể trên cho thấy, Backster chỉ nghĩ đến việc đốt chiếc lá của cái cây thì nó đã cảm nhận được rồi, tức là nó có thể đọc được suy nghĩ của Backster, điều mà thậm chí đa số nhân loại thông thường không thể thực hiện được!

Một thí nghiệm khoa học khác được diễn ra gần đây

Hãng IKEA - một hãng nội thất danh tiếng của Thụy Điển đã tiến hành một thí nghiệm tại một trường học ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Kết quả của thí nghiệm này ngay sau đó đã gây chấn động thế giới.

Tại khuôn viên một trường học, các chuyên gia IKEA đã mang tới hai chậu cây xanh. Cả hai chậu cây đều được đặt trong lồng kính, được chăm sóc nghiêm ngặt giống y hệt nhau với cùng lượng nước, phân bón và ánh sáng mặt trời. Điều khác biệt duy nhất là các học sinh được hướng dẫn mắng nhiếc, chê bai một chậu cây; trong khi dành những lời khen ngợi, thể hiện tình yêu thương với chậu cây còn lại.

Kết quả sau 30 ngày, sức sống của hai chậu cây có sự khác biệt rõ rệt. Chậu cây bên trái vốn bị dọa nạt đã trở nên héo úa, còn chậu cây bên phải nhận được lời khen ngợi, yêu thương đã phát triển hết sức xanh tươi.

Sau 30 ngày, chậu cây bên trái bị dọa nạt trở nên héo úa, còn chậu cây bên phải được yêu thương phát triển xanh tươi. (Ảnh chụp từ video)

Những câu chuyện và thí nghiệm thú vị vừa nêu ở trên đã chứng tỏ một điều rằng: Dường như vạn vật đều có linh hồn chứ không phải là những “sinh vật cấp thấp” như chúng ta từng nghĩ. Điều này rất tương đồng với nhận thức của Phật gia từ hàng nghìn năm trước cho tới tận ngày nay. Bởi theo Pháp lý của Phật gia, những chúng sinh trong Tam giới đều phải trải qua “lục đạo luân hồi”, một sinh mệnh đời này là người, nhưng đời sau có thể chuyển sinh thành động vật, cỏ cây, tảng đá, súc sinh, hay ngạ quỷ, v.v... tùy theo lượng đức và nghiệp của sinh mệnh đó mang theo mà an bài... Chính vì thế vạn vật đều có linh hồn, chỉ là những sinh mệnh đó không đồng đẳng với con người và cách biểu thị cảm xúc của chúng khác với của con người chúng ta, khiến chúng ta không cảm nhận được nên cho rằng chúng không tồn tại cảm xúc và tri giác mà thôi…

Đường Phong

- Tổng hợp từ nhiều nguồn như : ntdvn.com; baodansinh.vn...