Kiến trúc Gothic đã đánh mất hình ảnh cao quý như thế nào

Nếu bạn muốn tìm những tòa nhà u ám, nơi chúa tể hắc ám và người sói có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, thì đừng tìm đâu xa ngoài kiến trúc Gothic kiêu hãnh của Anh. Từ biệt thự Strawberry Hill ở London với hành lang ngoằn ngoèo và những tháp nhọn vút, đến những tu viện đổ nát và các thánh đường như St. Andrews và Jedburgh, nơi ngự trị của bóng tối, là địa điểm hoàn hảo cho bữa tiệc Halloween nếu bạn may mắn được mời.

Ít người biết rằng phong cách này đã có hai thời kì đỉnh cao chen giữa một khoảng thời gian dài không được ủng hộ. Kiến trúc Gothic không chỉ là những ngọn tháp cao, những hành lang dài vô tận và máng nước gargoyles với hình thù quái vật cổ dài, đã mang lại cho cấu trúc này những liên tưởng siêu nhiên. Bên cạnh đó những lời đồn đại trong trong những năm tháng bị bỏ hoang cũng khiến định kiến về nó càng nặng nề.

Tháp nhọn và mặt đứng phía tây Thánh Đường Salisbury. (CC BY-SA 4.0)

Phong cách Gothic thịnh hành vào thời Trung Cổ và thời Tudor Britain. Điển hình như Thánh Đường Salisbury miền Nam nước Anh, lâu đài Caernarfon xứ Wales, lâu đài Melrose và Brodie ở Scotland. Phong cách này được sử dụng cho nhà thờ, ủy ban và các trường đại học như Oxford và Cambridge. Trong giai đoạn này, nó không hề là nỗi khiếp đảm - nhiều hơn với những nguy cơ tiềm tàng của tội lỗi và luyện ngục, hoặc sự khắc nghiệt của giới học viện.

Vào thế kỷ 17, phong cách Gothic suy tàn và được thay thế bằng phong cách cổ điển với dạng cung tròn và thực tiễn hơn. Gia nhập từ kiến trúc lục địa (châu Âu) và lấy cảm hứng từ kiến trúc Hy Lạp và La Mã cổ đại, phong cách mới trở nên nổi bật trong các công trình công cộng và tư nhân như Banqueting House tại Whitehall, và Queen’s House ở Greenwich.

Trong khi Gothic được coi là man rợ, chủ nghĩa cổ điển tiếp tục lan rộng vào thế kỷ 18. Những người ủng hộ kiến ​​trúc Hy Lạp và La Mã cố tình kết nối Gothic với người Goth. Đa phần là các nghệ sĩ thời Phục Hưng như Raphael và Vasari, những trí thức người Georgia như John Evelyn, và các kiến ​​trúc sư như Isaac Ware (Ware sau này đã đưa một số yếu tố Gothic vào công trình của mình.) Họ thường lập luận rằng khi người Goth cướp phá Rome vào thế kỷ thứ năm, họ đã phá hủy kiến ​​trúc cổ điển chân chính và đưa ra một phong cách lạc hậu, thô tháo, chính là Gothic.

Trong nửa đầu thế kỷ 18 nói riêng, hầu như tất cả các kiến ​​trúc sư lớn đều đề cao chủ nghĩa cổ điển. Như mục sư, nhà văn người Scotland, Alexander Gerard đã viết trong bài luận của mình vào năm 1759:

Sự thừa mứa yếu tố trang trí ở các bộ phận trong cấu trúc Gothic, có thể làm hài lòng những ai có tâm trí hạn hẹp... thiếu tinh tế, cảm thụ kém cỏi và tầm thường.

Tệ hơn nữa là vào thời đó, Gothic có liên quan với người Công Giáo. Thiên Chúa Giáo trong những năm 1700 luôn bị ngờ vực, một phần là do cuộc nổi loạn Jacobite. Cả hai đều được coi là mối đe dọa đối với Nhà Hanover và trật tự cổ điển, đừng bận tâm rằng tại sao các tu viện Trung Cổ lớn dự phòng cho sự phá hủy trong phong trào Cải Cách đã cải thiện việc phục vụ nhà thờ Tin lành.

Người cầm đuốc

Chân dung Horace Walpole, vẽ bởi Rosalba Carriera khoảng năm 1741. (Phạm vi công cộng)

Tuy nhiên, Gothic không bị gạt sang một bên hoàn toàn. Tiên phong là nhà văn, nhà sử học Horace Walpole, con trai út của Sir Robert, thủ tướng đầu tiên của Anh. Năm 1748, ông đã phát triển lại Strawberry Hill, một bộ sưu tập nhà cho thuê thế kỷ 17 ở London, ngày nay được biết đến như là ví dụ quan trọng nhất thời Trung Georgian về Phục Hưng Gothic

Lựa chọn của Walpole bắt nguồn từ tình yêu kiến trúc Trung Cổ và gia phả học. Ông trình bày dự án của mình như là sự hiện thực hóa lâu đài của tổ tiên, như việc vẽ phù hiệu áo giáp lên các bức tường của kho vũ khí.

Ngôi nhà Twickenham của Horace Walpole, Strawberry Hill, ảnh chụp ngay sau khi được phục hồi năm 2012. (CC BY-SA 3.0)

Trong khi đó, hội bảo thủ Gothic đã tìm thấy một lối ra trong hình thức đáng chú ý trong thời Georgian Britain, tiểu thuyết Gothic. Horace Walpole một lần nữa là người tiên phong. “Lâu đài của Otranto” (1764) kể về sự loạn luân, tàn bạo và lừa dối trong bối cảnh những gì chúng ta có thể diễn giải là một cấu trúc Gothic. Các tác giả theo sau từ Ann Radcliffe đến Bram Stoker cũng đặt ra những cảnh tượng khủng khiếp và những cuộc chạm trán kinh hoàng trong và xung quanh các tòa nhà như vậy.

Hình thức này trở nên phổ biến đến nỗi một bức thư nặc danh được xuất bản trên tạp chí The Spirit of the Public năm 1797 đã đề xuất một “công thức” châm biếm để viết một cuốn tiểu thuyết Gothic. Nó làm nổi bật tính trung tâm của các cấu trúc Gothic cho thể loại này:

“Nắm lấy - Lâu đài cổ, một nửa hủy hoại.
Phòng trưng bày dài với rất nhiều cánh cửa, một số bí mật.
Ba xác chết, khá tươi.
Như nhiều bộ xương, trong rương và máy ép.
Một bà già treo cổ với cổ họng bị cắt.
Sát thủ và những kẻ liều mạng tuyệt vọng đau khổ.
Tiếng ồn, tiếng thì thầm và tiếng rên rỉ, sáu mươi ít nhất”.

Cung điện Westminster ở London, nơi Quốc Hội Vương Quốc Anh hội họp, đã bị hỏa hoạn phá hủy và được xây dựng lại theo phong cách Phục Hưng Gothic từ năm 1840-1876. (Phạm vi công cộng)

Lần thứ hai đến

Sau đó vào thế kỷ 19, Gothic đã trở lại như một phong cách nghệ thuật. Nhờ các nhà khảo cố trong thời kỳ Trung Georgian, những người đã nghiên cứu các tác phẩm Gothic và coi chúng như một phần của di sản kiến ​​trúc Anh.

Vào thời điểm Cung Điện Westminster gần như bị lửa thiêu rụi hoàn toàn vào năm 1834, xu hướng tuần hoàn. Trong cuộc thi thiết kế để xây một công trình mới, yêu cầu là “một trong hai phong cách Gothic hoặc Elizabeth.” Nó phải bảo tồn “tính thiêng liêng và vẻ đẹp của kiến trúc Gothic, các tu viện và hầm mộ của nhà thờ St. Stephen”.

Một người ủng hộ lập luận:

“Gothic thuộc về người Anh trong mọi khía cạnh... Đó là kiến ​​trúc của lịch sử và sự lãng mạn của chúng ta. Các vị vua xưa kia của chúng ta đã tổ chức các buổi chầu trong các cấu trúc Gothic.”

Những tiếng nói bất đồng như nhà khoa học và nhà tư tưởng W.R. Hamilton tin rằng sự hồi sinh này “có thể đưa chúng ta trở lại thời Trung cổ,” nhưng trong vài thập kỷ tiếp theo họ đã bị phớt lờ. Phục Hưng Gothic gắn liền với những người Victoria mũ chóp với quan niệm bất di bất dịch của họ về cái chết và tôn giáo. Chúng ta có thể thấy kết quả ở các tượng đài Prince Albert ở London và Sir Walter Scott ở Edinburgh, Scotland.

Đài tưởng niệm The Scott ở Edinburgh, Scotland, vinh danh tác giả người Scotland, Sir Walter Scott. (CC BY-SA 3.0)

Vào cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, lần thứ hai khi phong cách Gothic không còn được ưa thích; đó là vì sự xuất hiện của những vật liệu mới như thép và kính, và với những ưu tiên mới trong thiết kế, yếu tố công năng. Những ám chỉ về sự man rợ của Gothic và tính phi Anh dần trôi về dĩ vãng. Những tháp canh điềm gở và cổng vòm rên rỉ có vẻ rất phù hợp với các phim ma cà rồng, nhưng kiến trúc Gothic huy hoàng sẽ luôn có một vị trí đáng giá trong di sản của Anh.

Hàn Mặc
Tác giả: PETER LINDFIELD