Giao thừa là thời khắc đặc biệt chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Trong giây phút thiêng liêng này, gia đình quây quần chờ đón tân niên, còn trẻ thơ thì háo hức nhận phong bao lì xì. Tiền lì xì không chỉ mang ý nghĩa mừng thêm tuổi mới mà còn có tác dụng “áp Túy”, trấn tà, trừ quỷ, cầu bình an.
Ở Việt Nam tiền lì xì được gọi là tiền mừng tuổi, nhưng ở Trung Quốc người ta lại gọi đó là “áp tuế tiền” hay “áp Túy tiền”. Chữ “áp” ở đây nghĩa là trấn áp. Vì sao lại như vậy? Phong tục lì xì ngày Tết bắt nguồn như thế nào, và có ý nghĩa ra sao?
Tiền “áp Túy” đêm giao thừa
Chuyện kể rằng, xưa có một con yêu quái gọi là Túy thường hay xuất hiện hại người. Hàng năm vào đêm giao thừa khi các em nhỏ đã ngủ say, con yêu lại lẻn vào sờ tay lên đầu đứa trẻ. Em bé nào bị con yêu chạm vào đầu sẽ phát sốt mê sảng, sau đó trở nên ngốc nghếch ngờ nghệch, không thể làm được việc gì.
Vì sợ yêu quái Túy làm hại trẻ nhỏ, cứ vào đêm 30 Tết người trong nhà lại thắp đèn, cả gia đình ngồi quây quần bên bếp lửa cho đến khi trời sáng. Cặp vợ chồng nọ tuổi đã trung niên nhưng chỉ được một mụn con, đứa bé bụ bẫm trắng trẻo, ai nhìn cũng muốn bế bồng. Giao thừa năm ấy, hai vợ chồng ngồi chơi với con. Đứa bé nghịch ngợm lấy tờ giấy đỏ gói tám đồng xu, cứ gói vào rồi lại mở ra, mở ra rồi lại gói, chơi mãi cho đến lúc lăn ra ngủ mới thôi.
Hai vợ chồng sợ yêu quái đến nên trằn trọc mãi không ngủ. Đến nửa đêm, một cơn gió to thổi tắt nến, trong bóng tối mập mờ có bóng người giơ hai cánh tay trắng muốt lên chực sờ lên đầu đứa trẻ. Đột nhiên một luồng ánh sáng phát ra khiến yêu quái sợ hãi vội rút tay về rồi bỏ chạy.
Thì ra tám đồng xu gói trong tờ giấy đỏ là Bát Tiên hóa thành để bảo vệ trẻ nhỏ. Vì đồng xu có thể trấn áp được yêu quái Túy nên được gọi là “áp Túy tiền”. Chữ “Túy” phát âm gần với chữ “Tuế”, nên dần dần được gọi thành “áp tuế tiền”.
Từ đó, trong dân gian bắt đầu có tục lệ đặt tám đồng tiền trong phong bao màu đỏ tặng cho con trẻ vào mỗi dịp giao thừa để trấn áp quỷ tà. Con Túy không còn đến làm hại trẻ nhỏ nữa, nhưng tập tục này đã trở nên thịnh hành và được lưu truyền đến ngày nay.
Trong bài thơ “Trừ tịch hữu cảm - kỳ II”, thi nhân thời Nguyên là Ngô Đương viết:
“Gia nhân cộng thủ nghênh xuân tửu
Đồng trĩ tranh phân áp tuế tiền”
Tạm dịch:
Người nhà nâng chén rượu nghênh xuân
Trẻ con chia nhau áp tuế tiền.
Vào đêm giao thừa, mọi người trong nhà cùng sum họp đón giao thừa, nâng chén rượu xuân chào năm mới, trong khi các em nhỏ háo hức đợi chờ tiền mừng tuổi.
Trong “Hồng lâu mộng” hồi thứ 53 có đoạn miêu tả cảnh phân phát tiền mừng tuổi tại phủ Ninh Quốc:
Giả mẫu cười nói: “Cả năm làm phiền các người rồi, thôi đừng làm lễ nữa”.
Một bên trai, một bên gái, tốp này đến tốp khác, lũ lượt vào làm lễ; bên tả bên hữu đều đặt ghế đối nhau, rồi cứ theo thứ tự lớn bé ngồi nhận lễ. Bọn hầu nhỏ và a hoàn trong hai phủ cũng theo thứ tự trên dưới đứng làm lễ. Sau đó phân phát tiền thưởng tết, túi và thỏi vàng, thỏi bạc cho mọi người. Bữa tiệc hợp hoan bày ra, trai ngồi bên đông, gái ngồi bên tây; uống rượu đồ tô, ăn canh hợp hoan, quả cát tường và bánh như ý, xong rồi Giả mẫu vào trong nhà nghỉ, mọi người mới đi ra.
“Tư trị thông giám” quyển 26 chép rằng, vào ngày Dương Quý Phi sinh con, Hoàng đế Đường Huyền Tông đích thân đến thăm và tặng cho Quý phi ‘tẩy nhi kim ngân tiền’. “Tẩy nhi kim ngân tiền” không chỉ có ý nghĩa chúc mừng mà quan trọng hơn còn có tác dụng làm bùa hộ thân xua tà đuổi quỷ, bảo hộ cho con trẻ.
Tiền mừng tuổi ‘áp tuế’ như thế nào?
Trong cuốn sách thời nhà Thanh là “Yên Kinh tuế thời ký - Áp tuế tiền” có chép: “Lấy sợi dây màu xâu các đồng tiền lại, kết thành hình con rồng, đặt ở chân giường, gọi là áp tuế tiền. Bậc tôn trưởng tặng tiền cho con cháu cũng gọi là áp tuế tiền”.
-
- “Áp tuế tiền” (Ảnh: Fotolia)
Người ta lấy sợi dây dài nhiều màu sắc xâu qua các đồng xu tạo thành hình con rồng, sau đó để ở dưới chân giường ngủ của trẻ nhỏ và gọi đó là tiền “áp tuế”. Thời đầu, tiền áp tuế là để trừ tà, trấn áp các loại tà ma quỷ mị gây họa vào đêm giao thừa, không cho chúng tác quái làm hại trẻ nhỏ. Trên đồng tiền đúc những câu như “cát tường như ý”, “trường mệnh bách tuế”, “phúc lộc thọ hỉ”… cùng hình bát quái và mười hai con giáp. Sau này người ta đặt 100 đồng vào phong bao đỏ để mừng tuổi, ngụ ý là “trường mệnh bách tuế”.
Có thể thấy, phong tục mừng tuổi đầu năm có khởi nguồn từ rất xa xưa và được lưu truyền đến ngày nay. Tiền lì xì không chỉ mang ý nghĩa mừng thêm tuổi mới mà còn có tác dụng “áp Túy”, trấn tà, trừ quỷ, cầu bình an.
Minh Tâm
(Tổng hợp)
