Trong thời gian tại vị của Hoàng đế Khang Hi, ông thực thi rộng rãi nền chính trị nhân nghĩa, ban ân đức khắp bốn phương, làm cho thiên hạ an hưởng cảnh thái bình thịnh thế ‘Vạn dân khang ninh, thiên hạ hi thịnh’. Là vị quân chủ hiền minh nhất của hậu kỳ đế chế Trung Hoa, đối với việc giáo dục hậu thế, ông cũng là vị đế vương chu toàn nhất trong lịch sử, nên các hoàng tử vương tôn sau này đều là những người văn võ toàn tài, thực xứng là nhà giáo dục xuất sắc trong lịch sử.
Suốt cuộc đời, Đại đế Khang Hi chấp chính cẩn trọng chu toàn, sắc bén mưu lược, dùng trí tuệ siêu quần cùng tầm nhìn xa rộng điều hành triều chính trong 61 năm. Trong thời gian tại vị của Hoàng đế Khang Hi, ông thực thi rộng rãi nền chính trị nhân nghĩa, ban ân đức khắp bốn phương, làm cho thiên hạ an hưởng cảnh thái bình thịnh thế ‘Vạn dân khang ninh, thiên hạ hi thịnh’. Là vị quân chủ hiền minh nhất của hậu kỳ đế chế Trung Hoa, đối với việc giáo dục hậu thế, ông cũng là vị đế vương chu toàn nhất trong lịch sử, nên các hoàng tử vương tôn sau này đều là những người văn võ toàn tài. Ông thực xứng là nhà giáo dục xuất sắc trong lịch sử Trung Hoa.
Hoàng tử Ung Chính bồi đắp cơ đồ, kế tục sự nghiệp, đã lấy những điều tinh túy trong giáo huấn thường ngày của Khang Hi biên soạn thành cuốn “Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế đình huấn cách ngôn”, giúp chúng ta ngày nay được mở rộng tầm mắt khi xem về đạo ‘cách- chí- thành- chính’ (cách vật, chí tri, thành ý, chính tâm - nghĩa là: tìm tòi nguyên lý- pháp tắc của sự vật, hiểu đến tận cùng sự lý, thành kính trong ý niệm, luôn bảo trì chính tâm), rồi tề gia trị quốc bình thiên hạ, để hậu thế có may mắn lĩnh hội được phần nào ‘Tâm Pháp’ dạy con của vị Thánh đế nhân đức này.
1. Thân phải chính
Khang Hi vô cùng chú trọng việc dạy dỗ quy cách ngôn hành cử chỉ cùng hành vi cho các hoàng tử, phản đối việc nuông chiều quá độ, ông có lời răn: ‘Nếu chăm chút quá cho con, không những làm mất lễ tiết trong ăn uống, mà còn dẫn đến việc không có sức chịu đựng, nóng lạnh dễ xâm nhập, khi lớn lên không ngu thì cũng ngốc’.
Khang Hi cấm hút thuốc uống rượu, không ham không muốn, ‘Trẫm không phải là không biết hút thuốc, thời nhỏ ở nhà, rất hay hút thuốc. Nay cấm người mà mình lại hút, người ta sẽ phục sao? Nên ta vĩnh viễn không hút nữa!’
‘Bản chất của việc dùng rượu, là để tế Thần, cũng để dưỡng lão, dùng biếu tặng, dùng cho cuộc vui, quả là không thể thiếu. Nhưng mê đắm trong rượu, uống không kể thời gian liều lượng là không được’; ‘Như trẫm đây có thể uống nhưng không uống, ngay từ đầu đã không uống rượu. Đại để là uống nhiều rượu sẽ loạn tâm trí dẫn đến suy nghĩ tối tăm, hoặc dẫn đến bệnh tật, rượu thực là thứ không có gì là lợi cả’; ‘Cho nên trẫm tha thiết bảo cho các ngươi, chớ có ham thích rượu, nó làm hại thân thể loạn hành vi, không gì tác hại bằng nó đâu!’
Khang Hi chỉ rõ tác dụng của rượu trong việc tế tự Thần linh, kính phụng người già, yến hội bạn hữu, cho nên uống rượu cần tiết chế, đúng lúc đúng chỗ. Một khi đã nghiện vào rồi, sẽ tổn hại thân thể, làm loạn hành vi lời nói gây họa.
Nội hàm trái ngược hẳn với cái gọi là ‘Văn hóa tiệc rượu’ đang thịnh hành ở thời hiện nay, thật đáng để chúng ta suy ngẫm.
Về vấn đề ăn mặc, Khang Hi chỉ rõ ‘Hằng tự tri túc’ (luôn tự biết đủ), đồng thời căn dặn các con ‘Tuy ở địa vị tôn quý, nhưng y phục cũng chỉ cần đủ vừa người, giàu như biển lớn, mỗi ngày cũng chỉ cơm thường, trừ ban thưởng cần dùng sơn hào hải vị, không được kén chọn món ngon.’
Không khó để nhận ra, Khang Hi thường lấy chính mình làm gương trong việc dạy dỗ các con, ngôn truyền thân giáo, tuyệt không phải là nhà lý luận suông.
Khang Hi còn răn dạy các hoàng tử, ‘Lời ô uế xuất ra cửa miệng, tổn hại rất lớn đó!’, không được nói lời ô uế, bởi lời đó vừa nói ra, đức đã tổn ngay rồi!
Về biểu hiện của dung mạo, Khang Hi yêu cầu con cháu phải làm được ‘Phàm là đi đứng ngồi nằm, không được quay ngang liếc dọc’. Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn, thường nhìn liếc làm người ta có cảm giác hèn hạ, không đoan trang đứng đắn.
Không kể việc lớn hay nhỏ, ông đều dạy bảo các con chu toàn ‘Không được trêu cười người tàn tật.’, ‘Đang lúc mưa lớn sấm sét, chớ đứng dưới gốc cây to.’; ‘Các ngươi dù ở nhà hay ra ngoài, phải thật sạch sẽ’. Đọc đoạn này bất giác trước mắt chúng ta hiện lên hình tượng của một người thầy nhân từ đang thiết tha căn dặn.
2. Học phải nghiêm
Khang Hi hết sức coi trọng việc học của các hoàng tử, ông đích thân tuyển chọn thầy dạy có nhân phẩm cao thượng để dạy bảo. Ông nhận định ‘Để trở thành người cao quý, dạy con phải nghiêm cẩn ngay từ khi còn nhỏ’. Các hoàng tử đều dậy từ khi trời còn chưa sáng rõ, học tập cho tới tận tối khuya, không quản nóng lạnh, một năm chỉ ngơi nghỉ vài ngày.
Nội dung học vấn rất rộng lớn, trừ các kinh điển Mãn văn, Hán văn, còn phải học cưỡi ngựa bắn cung, thư họa, âm nhạc, hình học, thiên văn, bơi lội, vũ khí v.v...
Khang Hi nhận định rằng người ta khi còn nhỏ có năng lực học tập rất mạnh, cho nên đề xướng học từ sớm, ‘Khi ấu thơ, tinh thần chuyên nhất thông mẫn; lớn lên rồi, thì tư lự tản mát ra ngoài.’ Đồng thời chỉ ra ‘Đọc sách cần hiểu rõ đạo lý. Rõ lý rồi, trong tâm mới có chủ kiến, mới tự phán định được đúng sai tà chính.’ Đọc sách không phải để nhồi nhét đầy đầu, mà là để minh bạch đạo lý bên trong, đạo lý minh bạch rồi thì đối với thị phi chính tà tự nhiên có thể đưa ra phán định một cách chính xác.
Điều này khác xa với phương thức giáo dục hiện nay, nhiều quốc gia phương tây đã quay lưng với giáo dục truyền thống. Còn các trường học ở những nước độc tài đã trở thành các công xưởng để nhồi nhét văn hóa tranh đấu cho học sinh. Làm cho học sinh bị nhào nặn thành những người máy không biết tư duy độc lập, dễ kích động, phóng túng bản thân, đánh mất đi năng lực tối cơ bản là phân biệt đúng sai thiện ác.
Khang Hi chỉ ra tầm quan trọng của việc đọc thơ cổ và kinh sử, đồng thời còn giáo dục con cháu không nên xem các tiểu thuyết tầm thường, ‘Khi còn nhỏ không xem tiểu thuyết, việc trong đó, đều là những thứ hời hợt bề mặt, không thực, người ta xem vào, hoặc tin đó là thật mà bắt chước theo, cuối cùng cũng ra thế cả.’
Hãy nhìn xã hội ngày nay, trẻ con trầm mê trong truyện tranh, phim hoạt hình, trò chơi điện tử, thực nguy hại biết bao!
Đối với việc luyện rèn kỹ nghệ, Khang Hi khuyến khích cháu con cần có tâm dũng mãnh tinh tấn, ‘Người nếu có ý chí bất di bất dịch, dũng mãnh tinh tấn, kiên định vững chắc, không hề lùi bước, thì có kỹ nghệ nào mà không thể học thành?’
Thực tiễn đã chứng minh sự giáo dục của ông đã thành công, không chỉ đào tạo nên hai vị hoàng đế kiệt xuất Ung Chính và Càn Long, mà còn gây dựng nên một thời thái bình thịnh thế kéo dài hơn trăm năm, các con cháu hoàng tộc đều là những nghệ thuật gia, khoa học gia tầm cỡ, đều là các năng thần lương tướng.
3. Tu tâm
Điều quan trọng nhất của làm người là thiện lương. Khang Hi nhận định: chỉ cần hành thiện, nhất định sẽ được Thiên Thượng bảo hộ, ông viết ‘Người ta sống trên đời, điều cần nhất đó là hành thiện. Những lời của Thánh nhân để lại trong kinh thư, đều muốn người ta trở lên thiện. Lời dạy của Thần Phật, cũng đều dạy hướng thiện’; ‘Điều cần nhất của người, là nỗ lực hành thiện. Giữ được ngũ luân ( 5 điều luân lý: có nghĩa quân thần, cha con thân thiết, vợ chồng hòa thuận, anh em thương yêu, bằng hữu giữ tín nghĩa), toàn tâm toàn ý hành thiện, Trời cao tất sẽ trông coi, sẽ được thiện báo.’
Hoàng đế Khang Hi còn đề xướng nhẫn nại, ‘Thiên hạ không có việc gì không thể vượt qua, cứ nhẫn nại, sẽ thấy là vô sự’. Công phu nhẫn nại của Khang Hi cũng không hề tầm thường, ông có thể vào ngày nắng nóng nhất tháng sáu mà ‘Không dùng quạt, không bỏ mũ’. Định lực như vậy trong xã hội ngày nay quả khó tìm.
Ông giáo dục các hoàng tử cần luôn luôn quy chính tâm niệm bản thân, ông cho là ‘Một niệm nhỏ của người ta, nếu không nằm trong thiên lý thì tất trong nhân dục.’ cho nên cần phải ‘Đề phòng khi niệm mới sinh, khi tình chưa khởi’, luôn phải gạt bỏ những tư tâm dục niệm, khi khởi niệm cần hợp với đạo lý, ‘Tâm không nghe theo sự sai khiến của tai mắt miệng mũi, thì mới có được sự an nhiên tự tại’. Nếu ta vứt bỏ được những dục niệm, vọng niệm, thì nội tâm sẽ tự nhiên đạt tới sự an nhiên chân chính.
‘Tâm người ta, hễ khởi lên là niệm. Niệm chính hay bất chính, chỉ ở trong khoảnh khắc. Nếu niệm bất chính, mà nhận ra ngay, từ đó chính lại, thì sẽ không xa rời đạo’. Luận thuật tu tâm của Khang Hi rất tương tự như việc tu luyện tâm tính của chính Pháp chính Đạo, bất giác làm thế nhân cảm khái: Ông quả là vị hoàng đế có một lai lịch bất phàm.
4. Chính tín
Rất nhiều người ngày nay bái Phật dường như chỉ để cầu Phật bảo hộ, tiêu tai tránh nạn, thi đỗ, phát tài sinh con trai…thậm chí nhiều người đã chi những khoản tiền lớn để có được chỗ thắp hương trong chùa, trong đó cũng có không ít người thực tâm sùng tín Thần Phật. Cách thức ‘Kính Phật’ này có khác chi việc lôi kéo quan hệ đi cửa sau của người thường? Thử nghĩ một chút, nếu có kẻ tội phạm sát nhân không có điều ác nào không làm, hắn mang ức vạn tiền tài đến quyên góp cho chùa, thì Phật có thể cho hắn viên mãn đắc chính quả sao?
Trong sự phát triển của lịch sử, người ta đã dần quên đi nội hàm chân chính của ‘Kính Phật’. Với tình huống này, Khang Hi răn dạy cháu con ‘Lòng kính sợ quỷ Thần, không phải vì họa phúc, mà vì để tạo lên chính khí của bản thân’; ‘Trẫm từ nhỏ lên ngôi, phàm là việc cúng tế, lễ Thần Phật, luôn giữ lòng thành kính trong tâm’.
‘Người mang thiện niệm trong tâm, Trời cao tất ban phúc lộc, có thiện báo. Người ngày nay hàng ngày tụng niệm lần tràng hạt, lấy đó là hành thiện. Nếu không trừ ác niệm, thì việc tụng niệm kia phỏng có ích gì?’
-
- Khang Hi răn dạy cháu con ‘Lòng kính sợ quỷ Thần, không phải vì họa phúc, mà vì để tạo lên chính khí của bản thân’. (Tranh Epoch Times)
Khang Hi luôn mang lòng chí thành chí thực đối với Thần Phật, không vì tránh họa cầu phúc, mà để chính lại thân tâm mình, nếu lòng mang ác niệm, thì cho dù tay lần tràng hạt miệng niệm Nam Mô, hỏi có tác dụng gì? Một niệm: ‘Kính Phật không vì cầu Phật mà là để tu thân’, chỉ có người chân tu mới có được cảnh giới như vậy!
Lời kết
Khang Hi Đại đế bên trong là Thánh nhân bên ngoài là đế vương, ông dùng trí tuệ phi phàm cùng với sự lý giải sâu sắc nội hàm của văn hóa truyền thống, khai mở chỗ mông muội cho hậu thế, giáo dưỡng có quy củ, chính tâm trí, tinh thông học nghệ, thể phách cường tráng, tự thân thể nghiệm nền giáo dục chính thống Á Đông. ‘Tâm Pháp’ giáo dục mà ông lưu lại cho hậu thế hoàn toàn dung hợp quán thông với văn hóa Thần truyền, thật là bảo bối chỉ đường cho chúng ta ngày nay tìm về với giáo dục truyền thống.
Nguồn tư liệu: “Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế đình huấn cách ngôn”
Bút Canh - Epoch Times
Thái Bình biên dịch
