Bức chân dung tự họa của Nicolas Poussin (1594-1665), Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

Thiên tài hội họa Nicolas Poussin và các vị Thần

Giúp NTDVN sửa lỗi

Triển lãm đặc biệt “Họa sĩ Poussin và các vị Thần” tại Louvre ở Paris năm 2015 vừa qua đã giới thiệu nghệ thuật của Poussin cho khán giả, giới thiệu và diễn giải ý nghĩa của các phẩm một cách chuyên sâu, đặc biệt là để công chúng biết được khía cạnh cảm động nhất trong nghệ thuật của Poussin, “Những bức vẽ (tôn giáo) Thần thánh” của ông.

Từ lâu, họa sĩ người Pháp thế kỷ 17 Nicolas Poussin được mệnh danh là “họa sĩ triết học”. Tranh của ông luôn chứa đựng những ý tưởng thâm sâu, thu hút sâu sắc những khán giả ngưỡng mộ sự thông thái của tâm hồn. Họa sĩ Poussin cũng là một người có tính kỷ luật nghiêm khắc, sức mạnh tinh thần mạnh mẽ của ông đến từ nền tảng đạo đức, và trí tưởng tượng tự do có thể đã bổ sung cho kỹ năng hội họa của ông ấy.

Trong suốt 4 thế kỷ, các nhà sử học nghệ thuật đều đồng ý rằng họa sĩ người Pháp này có một tâm hồn mạnh mẽ, nhưng cũng có nhiều ý kiến khác nhau về cách mô tả đặc điểm tâm hồn của ông ấy trong các tác phẩm của mình. Họa sĩ cổ điển trang trọng và giản dị này cũng là một nhà thơ Cơ đốc giáo vĩ đại; một độc giả sùng đạo của Thánh Augustinô, và một nhà tư tưởng tự do có thể thoát khỏi những giáo điều.

Triển lãm này tập hợp các bức tranh và ký họa, được chia thành bảy phần:

Poussin và Nhà thờ Công giáo La Mã.
Gia tộc Thánh.
Tình nghĩa của những người bạn Cơ đốc.
Vận mệnh và Thiên ý.
Hình ảnh của Đức Chúa Kitô và Moses.
Vấn đề trong bức họa phong cảnh Thần thánh.

Họa sĩ Poussin sinh năm 1594, ở Les Andelys, vùng đất nằm giữa Paris và Rouen. Khi còn trẻ, ông đã bị thu hút bởi những quan điểm nghệ thuật từ Giáo hội Công giáo La Mã cổ vũ. Năm 1624, ông chuyển đến Rome, học tập và làm việc ở đó, đạt được kết quả vào cuối những năm 1620.

Năm 1640, họa sĩ Poussin nổi tiếng được Thủ tướng Pháp mời trở lại Paris và trở thành họa sĩ chính của vua Louis XIII. Tuy nhiên, địa vị vượt trội của ông đã làm dấy lên sự đố kỵ và thù địch giữa các nghệ sĩ khác. Họa sĩ Poussin cảm thấy quá mệt mỏi với những mâu thuẫn và xung đột này, quyết định rời khỏi vòng tròn quyền lực đúng và sai, trở về Rome để sáng tạo những tác phẩm thơ và triết học độc đáo theo nhịp điệu và ý chí tự do của riêng mình. Các chủ đề tôn giáo chiếm hơn một nửa số tác phẩm của ông. Ông qua đời tại Rome năm 1665 và được chôn cất tại nhà thờ San Lorenzo ở Lucina.

Triển lãm bắt đầu với bức chân dung tự họa của Poussin.

: Bức chân dung tự họa của Nicolas Poussin (1594-1665), năm 1650, tranh sơn dầu, cao 98 và rộng 74cm, Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

Vào ngày 29 tháng 5 năm 1650, họa sĩ Poussin đã trưng bày một bức chân dung tự họa trước mặt người bạn của mình là Paul Fréart de Chantelou ở Paris.

Người trong tranh mặc áo choàng đen, vẻ mặt nghiêm túc, ánh mắt kiên quyết nhìn chằm chằm vào người xem. Ông cầm trên tay tập ký họa, như muốn nhắc nhở tầm quan trọng của ký họa trong nghệ thuật. Trên ngón út của bàn tay phải, ông đeo một chiếc nhẫn kim cương đen hình kim tự tháp, tượng trưng cho lòng trung thành và sự bền chặt.

Điều đáng chú ý là có một nhân vật nữ ở hậu cảnh, vương miện của cô ấy không được khảm bằng đá quý, mà chỉ là một con mắt - yếu tố bất thường này chỉ ra các thuộc tính trực quan của bức tranh và cũng được sử dụng như một phép ẩn dụ cho cái nhìn sâu sắc về sự vật; Nữ Thần tượng trưng cho “thiên tính” của tranh, có nghĩa là bức tranh xuất phát từ sự giác ngộ Thần thánh. Họa sĩ Poussin dường như khẳng định mình là một họa sĩ và nhà triết học với tư tưởng, sứ mệnh và ý chí kiên cường.

Hội họa và Tâm linh

“Họa sĩ triết học” Poussin được ‘nuôi dưỡng’ từ văn chương, và có một cảm nhận sâu sắc về nội dung của những bài thơ mà ông mô tả. Ông thường tìm kiếm các chủ đề trong Métamorphoses của Ovide, bị cuốn hút sâu sắc bởi những truyền thuyết và đạo đức cao thượng cổ xưa. Tuy nhiên, họa sĩ Poussin không chỉ vẽ những nàng Tiên trên núi đang say ngủ hay những sử thi cổ vĩ đại, ông còn vẽ những chủ đề tôn giáo như “Bảy bí tích” (Les sept sacrements).

: Bức tranh “Bảy bí tích” (Les sept sacrements) của Poussin (Ảnh: Miền công cộng)

Dù vậy, niềm tin tín ngưỡng là khía cạnh bị bỏ quên nhiều nhất trong các tác phẩm của họa sĩ Poussin. Trên thực tế, các tác phẩm tôn giáo chiếm phần cảm động nhất trong nghệ thuật của ông, phản ánh sự chiêm nghiệm và hiểu biết cá nhân của họa sĩ về “các vị Thần”.

Poussin cũng là nghệ sĩ duy nhất có thể dung hòa cả “Thần thánh” và “phàm trần” trong truyền thống với thơ ca - ông kết hợp các biểu tượng và truyện ngụ ngôn cổ đại vào các chủ đề Kinh thánh, đồng thời tô điểm và làm phong phú các chủ đề thế tục với nội hàm của Cơ đốc giáo, hình thành một thể loại nghệ thuật phức hợp.

Họa sĩ Poussin và Công giáo La Mã

Phong trào chống cải cách của Giáo hội Công giáo La Mã cũng đưa ra một số tiêu chuẩn và yêu cầu trong nghệ thuật, biến nghệ thuật trở thành công cụ để chống lại sự đe dọa của đạo Tin lành và thu phục lòng người.

Trái ngược với đạo Tin lành, vốn coi các bức tranh và tác phẩm điêu khắc tôn giáo là “thờ thần tượng”, Giáo hội Công giáo khuyến khích các nghệ sĩ tạo ra những khung cảnh linh thiêng với những hiệu ứng mạnh mẽ, hy vọng có thể xúc động các tín đồ, để họ cảm nhận được sự tồn tại thực sự của Chúa, đặc biệt là các chủ đề siêu thường như giải thoát, trải nghiệm bí ẩn và phép lạ.

Do đó, dưới ảnh hưởng của làn sóng cải cách này, họa sĩ Poussin đã sáng tạo ra bức “Đức Trinh Nữ thăng thiên” vào năm 1650, và “Thánh François xuất hiện ở Rome” vào năm 1657…

Tuy nhiên, họa sĩ Poussin vẫn giữ một khoảng cách với các nghệ sĩ chính thức của Tòa thánh và có quan điểm cá nhân, không chỉ trong việc lựa chọn chủ đề mà còn cả phương pháp xử lý. Trong nghệ thuật của ông, sự xuất hiện của các vị Thần mang tính “trừu tượng” hơn, và hầu hết được trình bày theo cách gợi mở.

: Bức “Đức Trinh Nữ thăng thiên” là một trong những tác phẩm tôn giáo nổi tiếng nhất của họa sĩ Poussin, năm 1650, chiều cao 57 và rộng 60cm, Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

: Bức “Thánh François xuất hiện ở Rome” của họa sĩ Poussin, năm 1657, chiều cao 120 và rộng 101cm, Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

Trong tranh, Thánh Francois, vị Thần bảo hộ của người La Mã, đã dùng cả hai tay nắm lấy những mũi tên do Thần ôn dịch bắn ra để ngăn chặn dịch bệnh. Có thể thấy từ phía sau hình ảnh Thần ôn dịch bị đuổi đi nhưng vẫn cố mang theo một vài sinh mệnh cuối cùng.

Bậc thầy hội họa Tế Đàn

Mặc dù nổi tiếng với những bức tranh sơn dầu trên giá vẽ, họa sĩ Poussin cũng đã vẽ rất nhiều bức bình phong cho các đàn thờ chính của những nơi quan trọng, từ Nhà nguyện đơn sơ của Thánh Denis trong nhà thờ St. Germain l'Auxerrois ở Paris, cho tới Nhà nguyện Thánh Erasmus trong Vương cung thánh đường Thánh Peter được trang trí công phu ở Rome.

Trong triển lãm lần này có 6 bức Tế Đàn được vẽ từ năm 1620 đến năm 1641. Đối với gần 250 tác phẩm của ông, con số không lớn, nhưng các bức đều được đặt ở những nơi quan trọng hoặc có ý nghĩa nhất, chẳng hạn như Nhà thờ Đức Bà, Vương cung thánh đường Thánh Peter ở Rome, nhà nguyện trong lâu đài lâu đài Saint Germain-en-Laye…

: Phép màu của Thánh Phanxicô Xaviê đã cứu sống con gái của một cư dân ở Cangoxima, Nhật Bản, năm 1641, chiều cao 444 và rộng 234 cm, Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

“Thánh Érasme tử Đạo”, được vẽ vào năm 1628, là bức tế đàn do Poussin vẽ để trang trí Nhà nguyện Erasmus ở Vương cung thánh đường Thánh Peter, đây cũng là tác phẩm cộng đồng đầu tiên của ông ở Rome. Bức tranh mô tả giám mục Érasme (Erasmus) bị xử tử vì từ chối thờ một bức tượng La Mã. Ở bên trái, ông già chỉ vào bức ‘tượng Thần’ ngoại giáo Hercules, gián tiếp cho thấy thảm kịch đã xảy ra dưới triều đại của bạo chúa Maximian - bạo chúa La Mã tôn thờ Hercules.

Họa sĩ Poussin với xu hướng cổ điển, đã xử lý các cảnh ban đầu khốc liệt và tàn bạo bằng các phương pháp thu gọn. Ví dụ, vị Thánh dù chịu cực hình thống khổ nhưng vẫn bình tĩnh đầy trang nghiêm, đồng thời tông màu tươi sáng cũng làm nhẹ đi màu máu và sự tàn nhẫn.

Các Thiên Thần nhỏ bên trên đến chào đón vị Thánh với vòng hoa và lá cọ tượng trưng cho vinh quang và chiến thắng, cho thấy vương quốc Thiên đàng thuộc về những tín đồ kiên định, những người đang bị bức hại vì sự thật và công lý. Đây là một tác phẩm phù hợp với mục đích nghệ thuật của Nhà thờ La Mã.

: Bức “Thánh Érasme tử Đạo”, năm 1628, chiều cao 322 và rộng 189cm, Phòng trưng bày Vatican, Rome. (Phạm vi công cộng)

Bức “L'Institution d'Eucharitie” (tạm dịch: Thành lập Bí tích Thánh thể) được họa sĩ Poussin vẽ cho Nhà nguyện Hoàng gia của Lâu đài Saint Germain-en-Laye vào năm 1641: mô tả Chúa Giêsu trong bữa tối cuối cùng với các môn đồ của mình, Ngài báo trước rằng mình sắp phải chịu đau khổ thông qua việc chia rượu và bánh mì, tượng trưng cho máu và thịt của Ngài cho các môn đồ, lập giao ước với họ về sự hy sinh của chính mình, yêu cầu họ truyền bá phúc âm và cứu độ thêm nhiều người hơn.

: Bức “L'Institution d'Eucharitie” (tạm dịch: Thành lập Bí tích Thánh thể), năm 1641, cao 325 và rộng 250cm, Bảo tàng Louvre. (Phạm vi công cộng)

Gia tộc Thánh

Chủ đề “Gia tộc Thánh” hay “Đức Mẹ và Chúa Hài đồng” giống như sứ mệnh và sự cống hiến không ngừng trong cuộc đời của họa sĩ Poussin.

Đặc điểm chung của loạt tác phẩm này là: hình ảnh không mang tính tự sự, sự kết hợp tĩnh và trang trọng của các hình tượng thể hiện vẻ đẹp vĩnh hằng vượt thời gian. Khi họa sĩ Poussin lên ý tưởng cho một bức tranh, ông thường sử dụng nhiều người sáp nhỏ đặt vào một chiếc hộp, chiếu sáng vào đó, rồi thay đổi góc nhìn và tư thế mỗi khi ông di chuyển vị trí những người sáp, tìm hiểu và tóm tắt kỹ thay đổi của ánh sáng tác động lên các nhân vật. Phương pháp này giúp ông nắm bắt được ý nghĩa tổng thể của bức tranh, cũng như sự hài hòa và tương phản của màu sắc.

Bức “Gia tộc Thánh” (La Sainte Famille) là bức được hoan nghênh nhất trong loạt tranh này, Đức mẹ đồng trinh ôm Chúa Hài đồng, và John the Baptist bé nhỏ đang trao một quả táo cho Chúa Hài đồng, tượng trưng cho tội lỗi nguyên thủy, và thể hiện rõ hàm nghĩa cứu rỗi. Thánh Elizabeth bảo vệ John the Baptist ở bên trái, và trong bóng tối mờ bên phải, Thánh Joseph đang ghi chép và đắm chìm trong suy nghĩ. Đây là một tác phẩm cổ điển với sự cân bằng hoàn hảo, có lẽ bất kỳ sự tăng hoặc giảm nào cũng có thể làm hỏng sự hài hòa và cân bằng tổng thể.