Căng thẳng leo thang giữa Iran và Israel đẩy khu vực vào thế bất ổn, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát chiến tranh quy mô lớn.
Tình hình Trung Đông đang xấu đi nhanh chóng, vượt xa dự đoán của giới chuyên gia. Vào đầu tháng 11/2023, các quan chức và chuyên gia địa phương nhận định kịch bản bi quan nhất trong tương lai gần là xung đột lan rộng ra ngoài Dải Gaza, châm ngòi cho cuộc chiến toàn diện giữa Hezbollah - nhóm vũ trang thân Iran tại Lebanon - và Israel.
Tuy nhiên, thực tế hiện tại đã cho thấy một bức tranh ảm đạm hơn nhiều.
Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio liên tục nhấn mạnh từ khi Nga xâm lược Ukraine vào năm 2022 rằng "Ukraine hôm nay có thể là Đông Á ngày mai". Mối đe dọa Trung Quốc tấn công Đài Loan và các khu vực khác vẫn hiện hữu.
Tuy nhiên, nếu xét về nguy cơ tiềm tàng trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, có lẽ nhận định chính xác hơn là "Trung Đông hôm nay có thể là Châu Á ngày mai". Nguy cơ bùng phát các cuộc xung đột cục bộ tại cả hai khu vực leo thang thành chiến tranh quy mô lớn là vô cùng cao.
Theo một quan chức cấp cao Mỹ tham gia xây dựng chiến lược cho khu vực châu Á, rủi ro Trung Quốc xâm lược Đài Loan "ngay lập tức" là không quá cao do những thách thức to lớn mà động thái này đặt ra. Tuy nhiên, khả năng xảy ra các cuộc đụng độ trên Biển Đông, Bán đảo Triều Tiên hoặc eo biển Đài Loan, dẫn đến chiến tranh ngoài ý muốn giữa các quốc gia liên quan, bao gồm Hoa Kỳ và Trung Quốc, là điều đáng lo ngại hơn nhiều.
-
- Một tàu cảnh sát biển Trung Quốc đã chặn một tàu của Cục Nghề cá và Nguồn lợi thủy sản Philippines(BFAR) khi tàu này đến gần Bãi San Hô Scarborough do Trung Quốc kiểm soát ở Biển Đông đang tranh chấp vào ngày 22/9/2023. (Ảnh: Ted Aljibe/AFP/Getty Images)
Biển Đông dậy sóng
Tại Biển Đông, Trung Quốc đang vướng mắc các tranh chấp về chủ quyền đảo với Philippines, Việt Nam, Malaysia và Brunei. Kể từ mùa thu năm 2023, tình hình Biển Đông diễn biến phức tạp khi Trung Quốc gia tăng các hoạt động nhằm mở rộng vùng biển kiểm soát. Các hành động này mang tính chất khiêu khích và hù họa, bao gồm sử dụng vòi rồng tấn công các tàu thuyền Philippines và cố tình va chạm với các tàu này.
Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng tiến hành các hoạt động hải quân khiêu khích nhằm vào Việt Nam và Malaysia. Mặc dù các chi tiết cụ thể chưa được công bố, nhưng theo quan chức an ninh khu vực, tần suất tàu thuyền Trung Quốc xâm nhập vùng biển tranh chấp đã gia tăng đáng kể, gây ra căng thẳng và bất ổn trong khu vực.
Kể từ tháng Giêng năm nay, Triều Tiên liên tục thử tên lửa với tần suất dày đặc hơn nhiều so với trước đây, vi phạm các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và gây ra mối đe dọa nghiêm trọng cho an ninh khu vực.
Hành động này khiến giới chức Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc lo ngại Triều Tiên có thể gia tăng sức mạnh quân sự khi Mỹ tập trung giải quyết vấn đề Trung Đông, dẫn đến leo thang căng thẳng và bất ổn khu vực
Vào ngày 16/4, Nhóm SIGNAL, một tổ chức nghiên cứu chính sách của Israel, đã tổ chức hội nghị trực tuyến để thảo luận về tình hình Trung Đông.
Tại hội nghị, các chuyên gia bày tỏ quan ngại về khả năng Nga và Trung Quốc lợi dụng khủng hoảng Trung Đông để thực hiện hành động hung hăng ở khu vực khác, nhằm làm lung lay trật tự thế giới do phương Tây dẫn đầu.
-
- Tàu chiến Iran, Nga và Trung Quốc trong cuộc tập trận chung ở Ấn Độ Dương vào ngày 21/01/2022. (Ảnh: Văn phòng quân đội Iran/AFP qua Getty Images)
Nguy cơ từ ‘liên minh chiến tranh’: Nga, Trung Quốc, Iran và Triều Tiên
Trên thực tế, Nga và Trung Quốc đang đẩy mạnh hợp tác an ninh với Iran và Bắc Triều Tiên, hình thành nên một "trục chiến tranh" tiềm ẩn. Iran đã cung cấp cho Nga máy bay không người lái (UAV) tấn công để hỗ trợ chiến dịch quân sự tại Ukraine, trong khi Bắc Triều Tiên viện trợ hơn 1 triệu quả đạn pháo cho quân đội Nga, gián tiếp hậu thuẫn cho cuộc xâm lược.
Mặc dù Trung Quốc chưa trực tiếp cung cấp vũ khí cho Nga, song họ được cho là đã xuất khẩu các loại máy móc công nghiệp và linh kiện điện tử có thể được sử dụng để chế tạo vũ khí và UAV. Một quan chức chính phủ Mỹ nắm rõ tình hình cho biết các công ty Trung Quốc không thực hiện hành vi buôn lậu các sản phẩm này sang Nga. Điều này cho thấy Bắc Kinh hoàn toàn nhận thức được hoạt động của các công ty và không có động thái ngăn chặn.
Hợp tác quân sự giữa Nga, Trung Quốc, Iran và Bắc Triều Tiên không chỉ diễn ra một chiều. Theo nguồn tin từ chính phủ Nhật Bản, Nga được cho là đang tăng cường hỗ trợ cho chương trình phát triển tên lửa hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Các kỹ thuật viên quân sự Nga đã bí mật nhập cảnh và hiện đang đóng quân tại quốc gia này. Moscow cũng có thể cung cấp tiêm kích SU35 tối tân cho Iran trong tương lai gần.
Sự hợp tác quân sự thời chiến này, nếu không được kiểm soát, sẽ đe dọa đáng kể đến sự ổn định toàn cầu. Hành động của "trục" này về cơ bản là "đổ thêm dầu vào lửa" cho các cuộc xung đột đang diễn ra ở Ukraine và Trung Đông, đồng thời khuấy động các tình hình bấp bênh ở khu vực châu Á.
Lịch sử đã cho thấy những hậu quả thảm khốc của việc các cường quốc hợp tác chống lại trật tự quốc tế. Vào cuối những năm 1930, Đức, Italia và Nhật Bản đã hình thành một trục để chống lại trật tự do Anh-Mỹ thiết lập. Năm 1939, Đức xâm lược Ba Lan, mở màn cho Thế chiến II. Hai năm sau, cuộc tấn công Trân Châu Cảng của Nhật Bản đã đẩy Hoa Kỳ vào cuộc chiến, biến nó thành một cuộc chiến tranh toàn cầu.
-
- Vào ngày 31/1/2024, nhóm tấn công tàu sân bay USS Carl Vinson (CVN 70) và USS Theodore Roosevelt (CVN 71) và tàu khu trục trực thăng lớp Hyuga Ise của Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản đã tiến hành tập trận chung ở vùng biển Philippines. (Ảnh: Hải quân Hoa Kỳ)
Bài học lịch sử và thách thức an ninh toàn cầu
Mặc dù phép so sánh này có phần đơn giản hóa, nhưng lịch sử cho thấy một điểm tương đồng đáng chú ý giữa quá khứ và hiện tại: nguy cơ các cuộc khủng hoảng leo thang đồng thời ở nhiều khu vực. Giống như những năm 1930, thế giới hiện nay phải đối mặt với nguy cơ bùng phát xung đột ở nhiều nơi, bao gồm châu Âu, Trung Đông và châu Á.
Trong bối cảnh này, các nền dân chủ phương Tây đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Họ cần theo dõi sát sao hành động của "trục" mới Nga - Trung - Iran - Triều Tiên và thực hiện các biện pháp hiệu quả để ứng phó với những thách thức an ninh mới nổi.
Cần lưu ý rằng mặc dù quân đội Mỹ vẫn là lực lượng vũ trang mạnh nhất thế giới, nhưng khả năng của họ chỉ giới hạn trong việc chiến đấu và giành chiến thắng trong một cuộc xung đột lớn tại một thời điểm. Chiến lược đối phó với hai cuộc xung đột lớn đồng thời đã bị Mỹ từ bỏ vào những năm 2010.
Câu hỏi quan trọng hiện nay là làm thế nào để ngăn chặn các cuộc xung đột lan rộng đồng thời ở châu Âu, Trung Đông và châu Á. Nếu các nỗ lực giải quyết căng thẳng ngoại giao không thành công, các quốc gia phương Tây cần có biện pháp gì? Hợp tác quốc tế chặt chẽ và hành động quyết đoán là chìa khóa để ngăn chặn "hiệu ứng domino" tiêu cực và bảo vệ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Kịch bản tồi tệ nhất sẽ xảy ra nếu các đồng minh phương Tây không hành động ngay bây giờ chiến tranh sẽ bùng phát từng đợt, lôi kéo các khu vực then chốt như châu Âu và Trung Đông vào vòng xoáy xung đột. Điều này sẽ buộc châu Âu và châu Á phải cạnh tranh giành giật nguồn lực quân sự hạn chế của Mỹ.
Để tránh tình trạng này, các nền dân chủ phương Tây phải đồng thời vượt qua hai thách thức to lớn: ngăn chặn chiến thắng của Nga ở Ukraine và ngăn chặn một cuộc chiến tranh toàn diện ở Trung Đông.
Huyền Anh tổng hợp
