Bề ngoài, quan hệ Mỹ - Trung có vẻ ổn định với các hoạt động ngoại giao, giao thương kinh tế diễn ra bình thường. Tuy nhiên, bên trong lại ẩn chứa nhiều bất ổn với những căng thẳng gia tăng về nhiều vấn đề như thương mại, công nghệ, an ninh quốc gia, Đài Loan, Biển Đông...
Hồi đầu tuần này, Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm đầu tiên kể từ tháng 11 năm ngoái, sau cuộc gặp gỡ tại San Francisco.
Theo thông cáo báo chí chính thức của Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố "Quan hệ Trung - Mỹ đang đi vào ổn định". Cả hai bên đều công nhận cạnh tranh song phương đòi hỏi tăng cường hoạt động ngoại giao. Tuy nhiên, bên dưới vẻ ngoài ổn định, quan hệ song phương được cho là mong manh hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ khi ông Biden nhậm chức.
Danh sách các căng thẳng tiềm ẩn trong mối quan hệ song phương ngày càng gia tăng. Mặc dù nhiều mâu thuẫn đã tồn tại từ lâu, nhưng hầu hết đều trở nên tồi tệ hơn trong những năm gần đây. Việc các vấn đề nhức nhối gia tăng về quy mô và phạm vi khiến hoạt động ngoại giao trở nên quan trọng hơn, nhưng cũng mong manh hơn, vì hai bên có thể khó tìm được tiếng nói chung.
-
- Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường (phải) nói chuyện với Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo trong cuộc gặp tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 29/8/2023. (Ảnh: ANDY WONG/POOL/ AFP qua Getty Images)
Quan ngại của Mỹ và Trung Quốc
Hoa Kỳ vẫn tiếp tục bày tỏ quan ngại về một số vấn đề trong mối quan hệ với Trung Quốc, bao gồm:
- Lệnh cấm xuất cảnh đối với công dân Mỹ
- Các cuộc tấn công mạng vào cơ sở hạ tầng quan trọng
- Các hành động cưỡng ép đối với Đài Loan, Philippines và các quốc gia khác
- Việc củng cố quan hệ kinh tế Trung - Nga
- Sự xói mòn quyền tự trị của Hong Kong
- Tình trạng dư thừa công suất trong lĩnh vực công nghiệp của Trung Quốc
- Chiến lược "chín sáng tạo" (xinchuang) của Bắc Kinh nhằm thay thế công nghệ Mỹ
Danh sách này có thể tiếp tục mở rộng trong tương lai, phản ánh sự phức tạp và cạnh tranh ngày càng gia tăng trong quan hệ Mỹ - Trung.
Về phía Trung Quốc, những lo ngại chủ yếu tập trung vào:
- Việc can thiệp nội bộ Trung Quốc của Hoa Kỳ
- Sự ủng hộ dành cho Đài Loan
- Các nỗ lực xây dựng "mạng lưới đồng minh" của Mỹ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương
- Chiến lược "sân nhỏ, hàng rào cao" của Washington về công nghệ
- Các hạn chế ngày càng gia tăng đối với các công ty Trung Quốc, bao gồm nỗ lực gần đây của Quốc hội Mỹ nhằm buộc TikTok thoái vốn
Tất nhiên, những mâu thuẫn tương tự đã xuất hiện trong quan hệ Mỹ - Trung trong nhiều năm qua. Gần đây, mối quan hệ này đã trải qua một số biến động lớn, như chuyến thăm Đài Loan của cựu Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi vào tháng 8/2022 và sự cố khinh khí cầu Trung Quốc xâm nhập không phận Mỹ hồi tháng 2/2023.
-
- Cờ Mỹ và Trung Quốc. (Ảnh: Frederic J. Brown/AFP qua Getty Images)
Nguy cơ tiềm ẩn trong quan hệ Mỹ - Trung
Tuy nhiên, điểm khác biệt hiện tại là không có một điểm nóng đơn lẻ nào chi phối mối quan hệ song phương. Thay vào đó, quan hệ hai nước đang chịu ảnh hưởng bởi một loạt các xu hướng tiêu cực và ngày càng trở nên tồi tệ hơn.
Sự gia tăng liên tục của các vấn đề nhức nhối có thể đẩy quan hệ song phương xuống vực thẳm. Ngay cả khi không có khủng hoảng trước mắt, những căng thẳng tiềm ẩn cũng có thể lấn át bất kỳ triển vọng ổn định lâu dài nào.
Vụ việc TikTok gần đây cho thấy mức độ sẵn sàng chấp nhận "cái giá đắt đỏ" của cả Hoa Kỳ và Trung Quốc, một bên nhằm thúc đẩy an ninh quốc gia, bên kia nhằm bảo vệ thể diện.
-
- Người dân đi ngang qua trụ sở của ByteDance, công ty mẹ của ứng dụng chia sẻ video TikTok, tại Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 16/9/2020. (Ảnh: GREG BAKER/AFP qua Getty Images)
Nếu Trung Quốc từ chối việc buộc phải thoái vốn TikTok như tuyên bố của các quan chức Trung Quốc, Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt với việc mất đi một trong những nền tảng truyền thông xã hội phổ biến nhất của mình.
Điều này sẽ khiến Mỹ mất đi doanh thu của các doanh nghiệp nhỏ trị giá hơn 15 tỷ USD mỗi năm và gây ra thiệt hại tài chính cho hơn 7.000 người Mỹ sở hữu cổ phần trong công ty mẹ của TikTok, ByteDance. Rủi ro an ninh quốc gia về rò rỉ dữ liệu và thông tin sai lệch trên TikTok là cao, nhưng chi phí tiềm ẩn của dự luật thoái vốn do Quốc hội đề xuất cũng không hề nhỏ.
Tương tự, về phía Trung Quốc, việc từ chối cho phép thoái vốn có thể khiến ByteDance mất 16 tỷ USD doanh thu hàng năm, tương đương khoảng 15% tổng doanh số của công ty. Tùy thuộc vào cách định giá TikTok, ByteDance có thể phải đối mặt với việc giảm vốn hóa thị trường từ 40 tỷ USD đến 150 tỷ USD.
Vấn đề TikTok là một ví dụ điển hình cho thấy sự bất hòa ngày càng gia tăng trong quan hệ Mỹ - Trung. Cả hai quốc gia đều sẵn sàng chấp nhận rủi ro và tổn thất để tách rời, bất chấp việc vẫn duy trì quan hệ ngoại giao.
Việc một công ty lớn và quan trọng như TikTok có thể buộc phải đóng cửa hoạt động tại Mỹ là một tiền lệ nguy hiểm. Nó có thể dẫn đến việc nhiều công ty khác, dù ít quan trọng hơn, cũng phải đối mặt với những hạn chế tương tự ở cả hai quốc gia trong tương lai.
-
- Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen bắt tay Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường trong cuộc gặp tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 7/7/2023. (Ảnh: Mark Schiefelbein/Pool/AFP qua Getty Images)
Quan hệ Mỹ - Trung: Vẫn còn tia hy vọng
Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn u ám. Washington và Bắc Kinh đã đạt được sự đồng thuận về một số vấn đề quan trọng đối với cả hai nước. Theo các quan chức Mỹ, Trung Quốc đã thực hiện "các biện pháp ban đầu" để hạn chế và ngăn chặn dòng chảy của một số tiền hóa chất được sử dụng để sản xuất ma túy tổng hợp phi pháp".
Kể từ cuộc gặp giữa ông Biden và ông Tập Cận Bình ở San Francisco, các quan chức quốc phòng Mỹ cũng cho biết quân đội Trung Quốc đã kiềm chế không thực hiện các hoạt động can thiệp nguy hiểm vào các tài sản quân sự của Mỹ.
Sau chiến thắng của tân Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức, Washington đã thể hiện sự thận trọng trong việc tuân thủ "lằn ranh đỏ" của Bắc Kinh. Thay vì đưa ra những tuyên bố mạnh mẽ như trước đây về việc bảo vệ Đài Loan, ông Biden chỉ đưa ra phản ứng ngắn gọn với các phóng viên và khẳng định "Chúng tôi không ủng hộ Đài Loan độc lập".
-
- Tổng thống Mỹ Joe Biden chào đón Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, tại Tuần lễ các Nhà lãnh đạo Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), ở Woodside, California, Mỹ, ngày 15/11/2023. (Ảnh: BRENDAN SMIALOWSKI/AFP/Getty Images)
Hơn nữa, trái ngược với những tương tác trước đó, nhiều nguồn tin chính thức của Mỹ về cuộc điện đàm gần đây giữa lãnh đạo Mỹ - Trung không đề cập đến việc liệu ông Biden có nêu lên mối lo ngại về tình hình nhân quyền ở Tân Cương, Tây Tạng và Hong Kong hay không.
Việc kiềm chế lẫn nhau ở mức độ vừa phải được thúc đẩy bởi những động lực ngắn hạn của Bắc Kinh và Washington nhằm giảm bớt căng thẳng. Trong khi Trung Quốc muốn tập trung vào tăng trưởng kinh tế trong nước, thì Hoa Kỳ đang phải vật lộn với một loạt các cuộc khủng hoảng toàn cầu, từ Ukraine đến Trung Đông. Tuy nhiên, các yếu tố ngoại sinh khó có thể đóng vai trò là nền tảng lâu dài cho việc ổn định song phương.
Trong những tuần và tháng tới, các cuộc hội đàm tiếp theo giữa các quan chức Mỹ và Trung Quốc sẽ củng cố tiền đề rằng cạnh tranh song phương đòi hỏi tăng cường hoạt động ngoại giao. Nhưng nếu hai bên không nỗ lực chân thành để giảm thiểu phạm vi các mâu thuẫn tiềm ẩn, thì bất kỳ sự ổn định nào cũng có thể chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
Huyền Anh tổng hợp
