Sau cuộc điều tra của Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC), Alibaba do Jack Ma sáng lập đã tiết lộ trong các hồ sơ nộp lên Mỹ và Hong Kong vào cuối tuần qua rằng hơn 12 công ty con của họ có một phần cổ phần được nắm giữ bởi các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hoặc quỹ tài sản có chủ quyền nước ngoài. Điều này đã thu hút sự chú ý một lần nữa đến ‘cổ phiếu vàng’ mà chính quyền Trung Quốc sử dụng để kiểm soát các công ty công nghệ.
Các chuyên gia cho rằng việc chính quyền Trung Quốc mua lại ‘cổ phiếu vàng’ để tăng cường giám sát doanh nghiệp tư nhân là một tâm lý xã hội nhưng sẽ dẫn đến lợi bất cập hại. Doanh nhân như Jack Ma, dù không bỏ trốn, giờ đây phải ‘diễn tuồng’ với xiềng xích, buộc phải hợp tác với chính quyền.
Sự tham gia sâu rộng của nhà nước thông qua ‘cổ phiếu vàng’
Theo Bloomberg đưa tin vào ngày 26 tháng này, Alibaba đã tiết lộ trong các hồ sơ nộp lên Mỹ và Hong Kong vào cuối tuần qua rằng hơn 12 công ty con của họ có một phần cổ phần được nắm giữ bởi các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hoặc quỹ tài sản có chủ quyền nước ngoài. Phạm vi này rộng hơn so với những gì được biết trước đây.
Alibaba cho biết trong thông báo rằng những tiết lộ này là để đáp ứng một số nhận xét từ nhân viên Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) và là sửa đổi cho hồ sơ mà họ đã nộp vào đầu tháng 7/2023.
Việc nộp hồ sơ này diễn ra trong bối cảnh Tập Cận Bình, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), phát biểu tại một cuộc họp của Ủy ban Cải cách và Phát triển Trung ương về việc ‘cần phải hoàn thiện hệ thống lãnh đạo tập trung, thống nhất của ĐCSTQ đối với công tác khoa học kỹ thuật và hoàn thiện hệ thống quốc gia mới’.
Theo báo cáo, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc nắm giữ cổ phần trong 6 doanh nghiệp bán hàng trực tiếp của Alibaba, chiếm chưa đến 6% tổng doanh thu của Alibaba trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3/2023. Năm người trong số họ có tỷ lệ sở hữu cổ phần dưới 10% và một người khác có tỷ lệ sở hữu cổ phần dưới 30%.
Các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc có cổ phần sở hữu trong nhiều đơn vị kinh doanh bao gồm thể thao, y tế, hậu cần và dịch vụ tiêu dùng địa phương. Alibaba không tiết lộ các thực thể cụ thể trong hồ sơ của mình.
Cái gọi là ‘cổ phiếu vàng’ mà chính quyền Trung Quốc mua lại từ các công ty công nghệ hàng đầu thường có tỷ lệ cổ phiếu danh nghĩa là 1%. Cơ cấu cổ phần này cho phép chính phủ bổ nhiệm giám đốc hoặc gây ảnh hưởng đến các quyết định quan trọng của công ty.
Nhiều phương tiện truyền thông nước ngoài đưa tin vào tháng 1 năm ngoái rằng chính quyền Trung Quốc đã mua ‘1% cổ phiếu vàng’ của hai công ty thuộc Tập đoàn Alibaba thông qua các công ty có tài sản nhà nước. Trong số đó, công ty đầu tư trực thuộc Tập đoàn Phát thanh và Truyền hình Chiết Giang đã mua lại ‘1% cổ phiếu vàng’ của nền tảng nghe nhìn Youku của Alibaba, và Tập đoàn Phát thanh và Truyền hình Chiết Giang có được ghế giám đốc.
Một công ty con khác của Alibaba tại Quảng Châu, Công nghệ thông tin Lujiao Quảng Châu, có ‘cổ phiếu vàng 1%’ được đầu tư vào Tuệ Thành (Bắc Kinh), một công ty đầu tư liên kết với Quỹ đầu tư Internet Trung Quốc (CIIF) do Cục Quản lý Không gian mạng Trung Quốc và Bộ Tài chính mua lại.
Theo ông Vương Quốc Thần, trợ lý nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu thứ nhất thuộc Viện Kinh tế Trung Hoa, từ năm 2018, tỷ lệ cổ phần nhà nước trong nhiều doanh nghiệp tư nhân đã tăng lên đáng kể do chính sách ‘đội quân nhà nước’ cứu thị trường. Ngoài ra, ĐCSTQ còn thúc đẩy ‘hệ thống quốc gia mới’ lấy doanh nghiệp nhà nước làm trung tâm, với các doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò là nhà cung cấp vệ tinh trong chuỗi cung ứng. Cùng với chiến dịch chống độc quyền nhắm vào các nền tảng trực tuyến hai năm trước, ĐCSTQ đã tăng cường kiểm soát đối với nền kinh tế nền tảng.
Ông Ngô Gia Long, một nhà kinh tế ở Đài Loan, nói với The Epoch Times vào ngày 28/2 rằng, tỷ lệ cổ phần mà các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc nắm giữ trong Alibaba chỉ chiếm khoảng 6% doanh thu của công ty. Tuy nhiên, điều quan trọng là chính quyền Trung Quốc sử dụng ‘cổ phiếu vàng’ (1%) để có quyền đề cử giám đốc, từ đó có thể can thiệp hoặc tham gia vào các quyết định quan trọng của công ty. Điều này có thể được gọi là ‘hợp tác công tư mới’.
Ông Ngô Gia Long cho biết: “Trong tương lai, chính quyền Trung Quốc có thể áp dụng mô hình ‘cổ phiếu vàng’ 1% cho các doanh nghiệp khác trong tương lai. Lấy Alibaba làm ví dụ, nếu Alibaba chấp nhận thì các công ty khác chắc chắn cũng sẽ phải chấp nhận, và nhà nước có thể không cần phải trả 1% này”. Việc áp dụng mô hình này sẽ giúp ĐCSTQ kiểm soát các doanh nghiệp tư nhân mà không cần phải đầu tư tài chính.
Tập Cận Bình muốn kiểm soát ‘cổ phiếu vàng’ nhưng lợi bất cập hại
Trong năm qua, để cứu nền kinh tế đang suy thoái, chính quyền Tập Cận Bình liên tục thúc đẩy việc hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân và chào đón đầu tư nước ngoài, nhưng thế giới bên ngoài tỏ ra hoài nghi về điều này. Việc ĐCSTQ thực thi luật phản gián sửa đổi đã bị cáo buộc là làm nổi bật quan điểm kinh tế của Tập Cận Bình, đặt an ninh của chế độ lên hàng đầu. Trong những năm gần đây, chính quyền Trung Quốc ngày càng thắt chặt kiểm soát các công ty công nghệ, điều này cũng khiến các nhà đầu tư lo ngại và có thể khiến họ bị giám sát chặt chẽ hơn so với ở Hoa Kỳ.
Ông Vương Quốc Thần cho rằng mặc dù chính phủ nói rằng họ hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân, nhưng trên thực tế, họ đề cao các doanh nghiệp nhà nước và hạ cấp các doanh nghiệp tư nhân. Chủ yếu là do các doanh nghiệp nhà nước kiểm soát nhiều vốn hơn nên các nhà chức trách hy vọng sẽ hình thành một mô hình phát triển kinh tế do nhà nước dẫn dắt với các doanh nghiệp nhà nước làm trung tâm và các doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò bổ sung. Bởi vì hầu hết các doanh nghiệp tư nhân chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ, nhưng Tập Cận Bình hy vọng sẽ tập trung vào sản xuất hoặc các ngành liên quan nên khó tránh khỏi tình trạng “nhà nước tiến, tư nhân rút lui”.
Ông Vương cũng nói rằng, sự tham gia của chính quyền Trung Quốc vào việc kiểm soát các doanh nghiệp tư nhân bằng cách mua lại “cổ phiếu vàng” thực sự sẽ làm tăng thêm mối lo ngại của các doanh nghiệp có vốn nước ngoài hoặc doanh nghiệp tư nhân. Các doanh nghiệp có vốn nước ngoài có thể càng miễn cưỡng hơn khi vào Trung Quốc, tất nhiên, các doanh nghiệp tư nhân ở Trung Quốc sẽ tiếp tục hoạt động nếu có thể, những doanh nghiệp không thể sẽ không tăng cường đầu tư bổ sung để tránh bị thu lợi.
Ông Ngô Gia Long cho rằng, từ giám sát công nghiệp đến giám sát xã hội, chính quyền Trung Quốc luôn muốn tăng cường kiểm soát, đây là tâm lý cướp điển hình. “Họ không vận hành hay làm cho chiếc bánh lớn hơn, họ chỉ muốn chia chiếc bánh ra nên họ nghĩ cách kiểm soát nó, trong khi nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa lại nghĩ đến cạnh tranh thông qua đổi mới, đó là một hướng đi khác”.
Ông Ngô cũng cho rằng việc mua lại cổ phiếu vàng phản ánh mong muốn gián tiếp của chính quyền Tập Cận Bình trong việc kiểm soát các doanh nghiệp tư nhân, điều này sẽ gây tổn hại đến sự nhiệt tình và năng động của các doanh nghiệp tư nhân. “Trong tương lai, chính quyền Trung Quốc có thể phát hiện ra rằng nó thực sự đang làm một việc ‘lợi nhỏ nhưng lỗ lớn’. Nó cho rằng mình đã kiểm soát được điều gì đó, nhưng nó có thể gây ra những tác dụng phụ và tác động tiêu cực còn lớn hơn”.
Jack Ma phải ‘diễn kịch’ trong xiềng xích
Jack Ma đã trải qua những cuộc thanh trừng trong vài năm qua và trở thành hình ảnh thu nhỏ về số phận của các doanh nhân tư nhân Trung Quốc.
Jack Ma đã chỉ trích hệ thống quản lý tài chính của Trung Quốc tại Hội nghị Thượng đỉnh Tài chính Thượng Hải tổ chức ở Thượng Hải vào ngày 24/10/2020, so sánh nó với “tâm lý tiệm cầm đồ”. Vài ngày sau, Jack Ma bị ngân hàng trung ương và các tổ chức khác triệu tập để thẩm vấn. Kế hoạch phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng của Tập đoàn Ant của Alibaba đã bị tạm dừng. Sau đó, Jack Ma đã từ bỏ quyền kiểm soát Ant Group và chính thức rút lui khỏi việc ra quyết định cho Alipay.
Jack Ma từng là người giàu nhất Trung Quốc vào năm 2020 và 2019. Tuy nhiên, ông đã mất đi vị trí này vào năm 2021. Alibaba từng được ca ngợi là công ty giá trị nhất châu Á nhưng giá trị thị trường của nó đã bị đối thủ Pinduoduo vượt qua lần đầu tiên vào tháng 11. Cổ phiếu của công ty trong tháng 1 đã giảm 75% so với mức đỉnh ba năm trước.
Bản thân Jack Ma đã biến mất một thời gian và được cho là đang ở nước ngoài cho đến khi trở về Trung Quốc vào tháng 3 năm ngoái và tổ chức lại hoạt động kinh doanh của các công ty của mình. Bây giờ ông thỉnh thoảng xuất hiện ở nước ngoài và mọi hành động của anh ấy đều thu hút sự chú ý.
Ông Vương Quốc Thần cho rằng, những doanh nhân như Jack Ma hiện đang làm việc theo dây chuyền ở một mức độ nhất định và ‘truyền máu’ cho chính quyền Trung Quốc.
“Có lẽ họ sẽ không có nhiều quyền kiểm soát các quyết định kinh doanh trong tương lai và phải phù hợp với các quyết định của Trung ương Đảng. Nhưng không chỉ riêng doanh nghiệp tư nhân, ví dụ như Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, điều đầu tiên trong báo cáo công tác năm là tuân theo chỉ đạo của Đảng, do đó, không chỉ doanh nghiệp tư nhân bị xiềng xích mà ngay cả doanh nghiệp nhà nước cũng bị xiềng xích. Các cơ quan chính phủ cũng làm việc dưới xiềng xích”.
Ông Ngô Gia Long cũng cho rằng vì Jack Ma phải tính đến gia đình nên nếu ông ấy thực sự bỏ chạy, chính quyền Trung Quốc sẽ đe dọa ông và gia đình ông.
Ông cho rằng Jack Ma chủ yếu chỉ hợp tác biểu diễn mà thôi. "Tập Cận Bình hiện đang lấy Jack Ma và Alibaba làm ví dụ để thể hiện nắm đấm sắt của mình và cho người khác thấy. Từ nay, các doanh nhân tư nhân của Trung Quốc nếu có thể sẽ bỏ chạy và nếu không thể sẽ nằm im”.
Theo The Epoch Times
Lý Ngọc biên dịch
