Bức thư bị thất lạc của Albert Einstein gửi cho kỹ sư Glyn Davys vào năm 1949 cho thấy nhà bác học đã dự đoán về khả năng của động vật có siêu giác quan trước cả khi chúng ta biết rằng chim có thể "nhìn thấy" trường từ trường của Trái Đất.
Bức thư này chứa một dự đoán rất chính xác trong lĩnh vực sinh học và vật lý. Ban đầu, Davys đã hỏi Einstein một câu hỏi liên quan đến khả năng cảm nhận của động vật và những gì chúng có thể cho chúng ta biết về thế giới vật lý. Tuy nhiên, thư của Davys hiện đã bị mất, chỉ còn lại thư trả lời của Einstein.
Einstein viết trong thư trả lời: “Có thể tưởng tượng được rằng việc điều tra hành vi của các loài chim di cư và chim bồ câu đưa thư một ngày nào đó có thể dẫn đến những hiểu biết về một số quá trình vật lý chưa được biết đến”.
Giờ đây sau hơn 70 năm, chúng ta đã biết rằng linh cảm của Einstein đã đúng. Bằng chứng hiện tại cho thấy các loài chim có thể cảm nhận được từ trường của Trái đất bằng cách sử dụng các tế bào cảm quang đặc biệt trong mắt của chúng, những tế bào này nhạy cảm với những thay đổi rất nhỏ trong từ trường của hành tinh. Đây chính là thứ cho phép chúng di cư hàng nghìn km mà không bị lạc.
Các loài động vật khác, như rùa biển, chó và ong, cũng cho thấy khả năng phi thường trong việc cảm nhận từ trường của hành tinh chúng ta, mặc dù không nhất thiết phải thông qua mắt.
Vào năm 2021, các nhà nghiên cứu tại Đại học Do Thái ở Jerusalem, nơi bức thư được tặng, viết: “Đáng ngạc nhiên là [Einstein] đã nghĩ ra khả năng này, nhiều thập kỷ trước khi bằng chứng thực nghiệm tiết lộ rằng một số loài động vật thực sự có thể cảm nhận được từ trường và sử dụng thông tin đó để điều hướng”.
Tuy nhiên, nhà khoa học đoạt giải Nobel đã có một số manh mối để định hướng tư duy của ông. Vào thời điểm bức thư được viết, khoa học sinh học và khoa học vật lý đang bắt đầu có sự hợp nhất chưa từng thấy. Các nhà khoa học đã phát hiện ra khả năng định vị bằng tiếng vang của dơi và bắt đầu phát triển công nghệ radar.
Trên thực tế, bản thân Davys cũng là một nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này, đó có lẽ là lý do tại sao ông quan tâm đến các giác quan kỳ lạ của động vật. Với Einstein, ông tìm thấy một tâm hồn đồng điệu. Có vẻ như nhà vật lý nổi tiếng cũng bị cuốn hút bởi khoa học sinh học như một cánh cửa dẫn đến việc tìm hiểu các lực vật lý vô hình.
Cho đến khi Davys qua đời vào năm 2011, bức thư hồi âm của Einstein vẫn chưa được phát hiện. Tuy ngắn nhưng nó khẳng định nhà khoa học nổi tiếng cũng bị thu hút bởi hành vi của loài ong.
Trong ghi chú được đánh máy, Einstein thừa nhận rằng mình có quen biết Karl von Frisch, người đã phát hiện ra loài ong điều hướng bằng cách sử dụng các kiểu phân cực của ánh sáng.
Einstein được biết là đã đến nghe một trong những bài giảng của von Frisch tại Đại học Princeton sáu tháng trước khi bức thư được gửi đi. Ông thậm chí đã có một cuộc gặp riêng với nhà nghiên cứu, và điều này rõ ràng đã để lại ấn tượng cho ông.
Trong khi Davys dường như quan tâm nhất đến việc làm thế nào kiến thức sinh học mới này có thể giúp phát triển công nghệ tương lai, thì Einstein cho rằng chúng ta cần nghiên cứu bộ môn sinh học nhiều hơn.
Einstein trả lời Davys: "Tôi không thấy khả năng sử dụng những kết quả đó trong các cuộc điều tra về cơ sở vật lý”.
"Điều đó chỉ có thể xảy ra nếu một loại nhận thức giác quan mới, với các kích thích tương ứng, sẽ được bộc lộ thông qua hành vi của những con ong".
-
- Nội dung bức thư thất lạc của Einstein. (Ảnh: Dyer et al., J Comp Physiol A, 2021)
Kể từ thời điểm bức thư của Einstein được gửi, chúng ta đã học được rất nhiều điều về hành vi của loài ong và cách loài côn trùng này nhận thức thế giới. Và kiến thức đó đã giúp chúng ta cải tiến công nghệ, chẳng hạn như máy ảnh trên iPhone.
Tuy nhiên, bất chấp hàng thập kỷ nghiên cứu, vẫn còn rất nhiều điều bí ẩn xung quanh các giác quan của động vật. Các cơ chế chính xác mà chúng cảm nhận được ánh sáng hoặc từ trường của Trái đất vẫn đang được tìm hiểu, và nó có thể khác nhau đối với mỗi loài.
Chẳng hạn, ong dường như cảm nhận được từ trường bằng bụng, trong khi chim và chó dường như làm như vậy chủ yếu thông qua các tế bào cảm quang đặc biệt trong mắt được gọi là cryptochrome.
Ngay cả các tế bào của con người cũng có thể sản xuất ra cryptochrome, và nghiên cứu gần đây cho thấy các tế bào này phản ứng linh hoạt với những thay đổi trong từ trường.
Để một tế bào cảm quang cảm nhận được từ trường, nó sẽ yêu cầu các electron trong tế bào bị vướng vào nhau và Einstein vào thời điểm đó đã bác bỏ ý kiến này, gọi đó là "hành động ma quái ở khoảng cách xa".
Rõ ràng, Einstein không phải lúc nào cũng đúng, nhưng ngay cả khi nói đến những lĩnh vực khoa học nằm ngoài chuyên môn của mình, ông vẫn thể hiện là một người có trí tuệ khác thường.
Nghiên cứu được công bố trên Journal of Comparative Physiology A.
Theo Science Alert
Văn Thiện biên dịch
