Một nghiên cứu mới cho thấy một cồn cát hình sao độc đáo, cao tới 100 mét, ở sa mạc Sahara được hình thành chỉ trong vòng chưa đầy 1.000 năm trở lại đây, trái với dự đoán của các nhà khoa học.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Scientific Reports, là một trong số ít nghiên cứu về cái gọi là cồn cát hình sao, là những cồn cát cao nhất trên Trái đất. Theo Cơ quan Công viên Quốc gia của Hoa Kỳ, được đặt tên do hình dạng nhiều nhánh, những cồn cát này hình thành ở những nơi gió đổi hướng quanh năm.
Charles Bristow, giáo sư danh dự về trầm tích học tại Đại học College London, nói với Live Science: Mặc dù các cồn cát được tìm thấy trên khắp thế giới, nhưng chỉ có một cồn cát hình sao với niên đại 250 triệu năm ở Scotland được xác nhận trong hồ sơ đất đá. Ông nói: Điều đó có thể là do các nhà nghiên cứu không biết phải tìm kiếm những gì để xác định tuổi của một cồn cát hình sao cổ đại.
Những cồn cát này rất khó nghiên cứu vì chúng thường ở những địa điểm xa xôi, và việc di chuyển vài trăm mét trên cát trượt là một điều không dễ dàng.
Cồn cát nằm ở Maroc trên một cánh đồng cồn cát tên là Erg Chebbi. May mắn cho các nhà nghiên cứu, khu vực này đã trở thành điểm dừng chân du lịch nổi tiếng, nên xung quanh rìa cồn cát có những con đường và khách sạn vẫn còn tốt. Cồn cát này cao khoảng 100 mét. Nó được người dân địa phương gọi là Lala Lallia.
Để thu thập dữ liệu về cồn cát, Bristow, Geoff Duller - đồng tác giả nghiên cứu đến từ Đại học Aberystwyth - và các nghiên cứu viên đã sử dụng radar xuyên đất có thể phát hiện những khác biệt nhỏ về kích thước hạt cát và hàm lượng nước bên dưới bề mặt cồn cát. Kỹ thuật này cho phép các nhà nghiên cứu xây dựng một bức tranh về các lớp bên trong cồn cát.
Họ cũng đào rãnh để lấy mẫu cát bị chôn vùi từ lâu. Khi bị chôn vùi, thạch anh trong cát chịu bức xạ lâu dài từ các nguồn tự nhiên trong Trái đất. Do đó, bằng cách chiếu tia laser lên thạch anh, các nhà nghiên cứu có thể đo bức xạ này và xác định thời điểm cuối cùng cát trên bề mặt.
Và việc nhìn vào bên trong cồn cát này đã tiết lộ một lịch sử ngắn ngủi đáng ngạc nhiên. Bristow nói: “Điều nổi bật nhất là nó quá trẻ. Chúng tôi dự đoán rằng một cồn cát cao 100 mét sẽ khá già... hàng nghìn năm, thậm chí có thể là hàng chục nghìn năm. Và hóa ra cồn cát này mới chỉ 900 năm tuổi”.
Cát gần chân cồn cát bị chôn vùi cách đây khoảng 12.000 đến 13.000 năm; Bristow cho biết chúng đại diện cho những cồn cát cổ xưa trong khu vực. Sau những cồn cát cổ đại này, khu vực trải qua khoảng thời gian 8.000 năm không tích tụ cát. Phần đầu của giai đoạn yên tĩnh này trùng hợp với sự chuyển đổi sang khí hậu ấm áp, ẩm ướt ở Sahara khoảng 11.700 năm trước, đánh dấu sự kết thúc của kỷ băng hà cuối cùng và sự khởi đầu của Thế Toàn Tân (Holocen).
“Sahara trở nên xanh tươi”, Bristow nói. Thảm thực vật nảy mầm, làm cát không tích tụ và con người lang thang trong môi trường đầm lầy, có lẽ là đi săn tìm thức ăn. Những mảnh gốm và công cụ bằng đá đã được tìm thấy ở một bên cồn cát Lala Lallia.
Khoảng 4.000 năm trước, thời kỳ ẩm ướt này kết thúc và sa mạc Sahara lại khô hạn. Tuy nhiên, cồn cát không bắt đầu hình thành ngay lập tức, Bristow nói. Độ trễ này có thể do cát thổi qua nhưng không tích tụ hoặc do cồn cát bắt đầu tích tụ ở một vị trí khác.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy Lala Lallia đã dịch chuyển khoảng 0,5 mét mỗi năm. Họ cũng nhận thấy cồn cát hình sao này chỉ bắt đầu phát triển trong vòng 900 năm qua.
Bristow cho biết, những phát hiện này cho thấy rằng, mặc dù có thể có những cồn cát hình sao bị nhốt trong đá sa thạch trên khắp thế giới nhưng chúng rất khó phát hiện. Bởi vì các cồn cát rất lớn và thiếu một đặc điểm phân biệt duy nhất, các nhà nghiên cứu sẽ cần những lớp đá lớn lộ ra ngoài để có được tầm nhìn đủ rộng để xác định cồn cát hình sao. Tuy nhiên, ở một số nơi, việc nhận dạng đó có thể khả thi.
Bristow nói: “Nó là một tập hợp các đặc điểm thực sự trông giống như những cồn cát khác, nhưng nếu bạn gộp chúng lại với nhau, bạn có thể nói, 'À, đây có thể là một cồn cát hình sao’”.
Theo Livescience
