Ông Hạ Kiến Khuê (He Jiankui), nhà khoa học Trung Quốc từng gây xôn xao dư luận toàn cầu vì nghiên cứu "chỉnh sửa gene trẻ em", mới đây lại đưa ra một đề xuất mới về chỉnh sửa gene phôi thai người. Nghiên cứu mới này nhằm giải quyết căn bệnh Alzheimer (hay còn gọi là chứng sa sút trí tuệ ở tuổi già). Có chuyên gia chỉ trích rằng đây là hành vi "điên rồ", trong khi một số khác đặt câu hỏi liệu ông Hạ có rút được bài học nào từ nghiên cứu lần trước hay không.
Vào cuối năm 2018, ông Hạ Kiến Khuê bị toàn cầu lên án vì vụ việc "chỉnh sửa gene trẻ em". Vì hành vi này, ông đã bị kết án ba năm tù ở Trung Quốc vào năm 2019. Năm 2022, ông tái xuất hiện trước công chúng và thông báo trên mạng xã hội rằng sẽ mở một phòng thí nghiệm nghiên cứu ở Bắc Kinh. Thông báo này đã gây chấn động cộng đồng khoa học toàn cầu.
Theo CNN, kể từ đó, các thông điệp nghiên cứu được đăng trên tài khoản Twitter của ông Hạ Kiến Khuê chủ yếu tập trung vào việc vạch ra các kế hoạch nhằm nghiên cứu phát triển liệu pháp gene cho các bệnh hiếm gặp.
Đề xuất chỉnh sửa gene của phôi thai người để giải quyết căn bệnh Alzheimer
Hôm 29/6 vừa qua, ông Hạ đã đăng trên Twitter cá nhân một đề xuất mới về chỉnh sửa gene của phôi thai người. Ông tuyên bố rằng nghiên cứu này nhằm đối phó với bệnh Alzheimer. Đề xuất này một lần nữa làm dấy lên tranh cãi.
Các chuyên gia cho rằng, đề xuất này gợi nhớ đến công trình chỉnh sửa gene trẻ em trước đây của ông Hạ.
Trong bài đăng hôm 29/6 trên Twitter, ông Hạ Kiến Khuê cũng đính kèm một trang tài liệu liên quan đến công trình nghiên cứu lần này. Theo đó, đầu tiên ông sẽ chỉnh sửa gene của phôi thai chuột trước, sau đó mới chỉnh sửa gene của tế bào hợp tử hoặc hợp tử của con người để kiểm tra xem các đột biến “có thể ngăn ngừa bệnh Alzheimer” hay không (Hợp tử là trứng đã được thụ tinh).
CNN cho biết, không giống như nghiên cứu cách đây vài năm, thí nghiệm lần này liên quan đến một loại tế bào hợp tử bất thường. Thông thường, trứng được thụ tinh một cách bất thường sẽ bị coi là không phù hợp để cấy vào cơ thể phụ nữ.
Ông Hạ Kiến Khuê nói rằng sẽ không có phôi thai người nào được cấy ghép với mục đích mang thai; trước khi bắt đầu thí nghiệm sẽ “xin phép chính phủ và xin phê duyệt về mặt đạo đức".
Phản hồi từ các nhà khoa học và nhà đạo đức học
Hiện không rõ liệu nghiên cứu của ông Hạ Kiến Khuê có được chấp thuận ở Trung Quốc hay không. Các chuyên gia bên ngoài nói rằng, từ góc độ khoa học thì đề xuất hiện tại không hợp lý. Đề xuất mới này một lần nữa khiến các nhà khoa học cũng như các chuyên gia y đức lo lắng và hoang mang.
CNN đưa tin, ông Peter Dröge, Phó giáo sư về di truyền học phân tử và sinh hóa tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, cho biết: “Thành thật mà nói, toàn bộ điều này thật điên rồ”.
Ông nói, ngoài những cân nhắc về đạo đức, việc chỉnh sửa gene của phôi thai để giải quyết một căn bệnh phức tạp cũng "rất đáng phải nghi ngờ". Đây là căn bệnh ảnh hưởng đến người lớn tuổi nhưng lại không có nguyên nhân rõ ràng.
Vị phó giáo sư này cho hay: "Về cơ bản, ông ấy (Hạ Kiến Khuê) đang muốn biến đổi gene con người để họ không mắc bệnh Alzheimer. Tôi thực sự rất kinh ngạc khi ông ấy lại thực hiện loại thí nghiệm này".
Bà Trương Duyệt Duyệt (Yueyue Zhang), Giám đốc Trung tâm Khoa học Toàn cầu và Công bằng Nhận thức tại Đại học Kent ở Vương quốc Anh, cho biết đề án này dường như "giống một mánh khóe tuyên truyền hơn là một chương trình nghiên cứu đã được chứng thực".
Bà Trương nói: “Chúng ta thực sự cần cảnh giác với những tuyên bố công khai này, vì nó có thể khiến bệnh nhân và gia đình họ hiểu lầm, đồng thời không chỉ làm tổn hại đến danh tiếng của khoa học Trung Quốc mà còn ảnh hưởng tới danh tiếng của công tác nghiên cứu trong lĩnh vực này trên toàn cầu”.
Trả lời câu hỏi của CNN, ông Hạ Kiến Khuê cho biết ông "hiện đang thu thập phản hồi từ các nhà khoa học và nhà đạo đức sinh học", hiện ông cũng chưa có thời gian biểu cho nghiên cứu này. Ông còn nói rằng sẽ sửa đổi đề án này, và sẽ không có thí nghiệm nào được thực hiện cho đến khi được chính phủ Trung Quốc cấp phép cũng như được ủy ban đạo đức quốc tế phê duyệt. Ủy ban này sẽ bao gồm các nhà đạo đức sinh học người Mỹ và châu Âu.
Các chuyên gia cho biết, việc tác động gene trên phôi thai người – dù phôi thai đó có sống sót được hay không – thường bị kiểm soát nghiêm ngặt trên phạm vi toàn cầu; có một số quốc gia còn cấm tất cả các nghiên cứu như vậy.
Vậy trong tương lai, nghiên cứu của ông Hạ Kiến Khuê sẽ đi tới đâu? Bà Françoise Baylis, nhà đạo đức sinh học tại Đại học Dalhousie của Canada, cho biết có rất nhiều vấn đề cần được xem xét. Trong đó bao gồm việc liệu ông Hạ Kiến Khuê có chuyên môn khoa học thiết yếu để kiểm nghiệm giả thuyết trên hay không, hay liệu ông có tuân thủ các quy tắc khi tiến hành các nghiên cứu có liên quan đến con người hay không.
Bà Baylis nói: “Mọi người có thể học hỏi từ những sai lầm của họ và thay đổi hành vi của họ… Tuy nhiên, nhiều người lo ngại rằng ông Hạ Kiến Khuê có thể đã không học được từ những sai lầm của mình trong quá khứ”.
Sơ lược về sự kiện ‘chỉnh sửa gene em bé’ năm 2018
Ông Hạ Kiến Khuê từng công bố sự ra đời của những em bé chỉnh sửa gene đầu tiên trên thế giới (Lulu và Nana) vào tháng 11/2018. Khi đó, ông Hạ giới thiệu rằng họ đã sử dụng công nghệ CRISPR để chỉnh sửa gene CCR5 trong phôi thai, nhằm giúp đứa trẻ sau này có khả năng tự nhiên chống lại bệnh AIDS.
Các cơ quan ngôn luận của chế độ Bắc Kinh ngay lập tức ca ngợi nghiên cứu này. Tờ Nhân dân Nhật báo nói đây là một "bước đột phá lịch sử" trong lĩnh vực chỉnh sửa gene. Bản thân ông Hạ Kiến Khuê từ lâu đã là một ngôi sao trên Đài truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV). Vào ngày 23/9/2017, trong một chương trình đặc biệt do CCTV sản xuất để "Vui mừng nghênh đón Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 19 của Đảng Cộng sản Trung Quốc", ông Hạ Kiến Khuê được gọi là "anh hùng mới trong lĩnh vực gene của thế giới".
Tuy nhiên, điều mà Bắc Kinh và ông Hạ Kiến Khuê không ngờ tới là, khi thí nghiệm chỉnh sửa gene trẻ em được công bố trước công chúng, nó không nhận được lời khen mà là sự lên án từ khắp nơi trên thế giới. Các nhà phê bình chỉ ra rằng về mặt đạo đức, đây là "may đo con người"; về mặt kỹ thuật, nhiều năm sau có thể sẽ xuất hiện những vấn đề khó lường tới.
Các nhà khoa học và nhà đạo đức quốc tế cho rằng, hành động của ông Hạ Kiến Khuê là vô đạo đức và nguy hiểm, nó có thể ảnh hưởng đến ADN của vài thế hệ sau. Trước sự lên án của dư luận quốc tế, tờ Nhân dân Nhật báo đã khẩn trương xóa bài viết liên quan, CCTV cũng gỡ bỏ chương trình tháng 9/2017 khỏi trang web của mình.
Trong quá trình chỉnh sửa gene, có khả năng sẽ xảy ra “Hiệu ứng trượt mục tiêu” (off-target effects) và vô tình làm tổn thương các gene khác, dẫn đến đột biến gene, xóa gene, chuyển đoạn nhiễm sắc thể hoặc các hậu quả khác. Vào thời điểm đó, ông Trần Gia Lâm (Chen Yelin), một nhà nghiên cứu tại Trung tâm nghiên cứu liên ngành Sinh học và Hóa học thuộc Viện hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS), nói với BBC rằng, xác suất xảy ra hiệu ứng trên rất cao và không phải là sự tình hiếm thấy.
Việc sử dụng CRISPR để chỉnh sửa gene của phôi thai gây nhiều tranh cãi nhiều hơn việc chỉnh sửa gene của bệnh nhân mắc bệnh nan y. Bởi vì bất kỳ thay đổi nào trong phôi thai đều có thể được di truyền cho các thế hệ tương lai. Điều này có nghĩa là ngay cả một thay đổi nhỏ cũng có thể gây ra những tác động sâu rộng.
Các nhà khoa học Mỹ cảnh báo rằng, nhiều năm sau có thể sẽ xuất hiện những hậu quả không mong muốn, và nhấn mạnh rằng cần phải trường kỳ theo dõi đối tượng thí nghiệm.
Theo The Epoch Times tiếng Trung
Minh Lý biên dịch
