Một số nhà khí tượng học cho rằng, việc nhiệt độ toàn cầu tăng lên chính là một trong những nguyên nhân gây ra những đợt rét dữ dội này.
Theo chuyên gia Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, hiện tượng thời tiết chuyển lạnh đột ngột do ảnh hưởng của El Nino. Đây là hiện tượng diễn ra trong các năm El Nino với xu hướng nhiệt độ nóng hơn bình thường. Năm 2024 được dự báo xu hướng nhiệt độ nóng hơn trung bình chung của nhiều năm cùng thời kỳ từ 1,5 - 2 độ C. Vào mùa đông, các năm El Nino xuất hiện các đợt lạnh đột ngột khi nhiệt độ xuống thấp, lạnh hơn cùng thời kỳ của trung bình chung các năm trước đó.
Cụ thể, thời tiết bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi “dòng tia”, một “dòng” không khí uốn lượn, di chuyển nhanh, ở khá cao trong bầu khí quyển. Khi dòng tia lượn về phía Nam, nó sẽ đẩy không khí lạnh của Bắc Cực về những nơi như châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ.
Còn một yếu tố nữa là xoáy cực. Đó là một vành đai gió mạnh ở rất cao trong tầng bình lưu - cao hơn cả mức của dòng tia - quanh Bắc Cực. Xoáy cực giống như một con quay, hay một cái mũ xoay tít ở phía trên Bắc Cực. Bình thường, nó quay rất nhanh, giữ không khí lạnh buốt ở Bắc Cực. Nhưng xoáy cực có thể bị biến dạng và kéo căng, khiến không khí lạnh “thoát ra” và ảnh hưởng đến dòng tia.
-
- Xoáy cực (xoáy tròn màu xanh ở phía trên cùng) lúc bình thường (trái) và lúc bị gián đoạn (phải) khiến không khí lạnh bị đẩy nhiều hơn xuống phía Nam (Ảnh: NOAA Climate.gov)
Mà nhiều nhà khoa học cho rằng sự gián đoạn của xoáy cực và sự thay đổi của dòng tia là do Bắc Cực ấm lên - việc này tất nhiên là do Trái Đất nóng lên và/ hoặc sau một khoảng thời gian thế giới có nhiệt độ rất cao.
GS Adam Scaife của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), cho biết những năm El Nino có xu hướng bắt đầu với mùa đông ôn hòa và ẩm ướt (tháng 11 đến tháng 12). Sau đó vào cuối mùa đông (tháng 1 đến tháng 3), thời tiết sẽ trở nên lạnh hơn và khô hơn. "El Nino sẽ làm thay đổi xác suất ngẫu nhiên cho những kết quả này", GS Scaife cho biết trên SMCP.
Theo WMO, một chu trình El Nino thường đi kèm với những giá trị cực đoan thuộc loại kỷ lục ở cả nhiệt độ cao nhất và nhiệt độ thấp nhất, kéo dài suốt năm, thậm chí là nhiều năm.
Thời tiết bất thường và cực đoan đang thể hiện rõ những đợt lạnh sâu vào mùa đông và mùa hè cũng nhiệt độ cũng khắc nghiệt hơn. Thống kê của Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (IPCC) cho thấy, nhiệt độ trung bình toàn cầu đang gia tăng. Việt Nam chung xu hướng này, nhưng tốc độ tăng nhanh hơn 38%, theo số liệu về mức chênh nhiệt độ giai đoạn 2006-2015 so với 20 năm trước đó.
Dự án GEMMES Việt Nam đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, được thực hiện bởi hơn 60 nhà nghiên cứu đến từ hai quốc gia Việt Nam và Pháp trước đó cũng chỉ ra thời tiết ngày càng cực đoan hơn. Nghiên cứu cảnh báo, nếu lượng phát thải khí nhà kính tiếp tục tăng cao, nhiệt độ tại Việt Nam có thể đạt tới 4,18±1,57°C.
Các nhà khoa học cảnh báo, mức nhiệt tăng cực đoan có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng nông nghiệp, khiến nhiều khu vực đứng trước nguy cơ phải hứng chịu thảm họa thiên nhiên ngày một tăng về cả số lượng và mức độ nghiêm trọng.
Giới khoa học cũng cho rằng vấn đề này cần nhiều nghiên cứu nữa, nhưng trong lịch sử, quả thật đã có nhiều lần mùa Đông rất lạnh ở Bắc Bàn Cầu trùng với sự ấm lên ở Bắc Cực.
Nhưng dù sao, xu hướng chung vẫn là mùa Đông ở cả thế giới vẫn ấm dần lên, nếu dựa trên dữ liệu trong một thời gian dài, và các đợt rét đậm sẽ ngày càng ít đi.
