Trong loạt bài ‘Nuôi dưỡng hệ vi sinh vật đường ruột", chúng tôi sẽ chia sẻ những hiểu biết mới nhất trong một lĩnh vực y tế mũi nhọn đang làm thay đổi cách tiếp cận của chúng ta đối với bệnh tật cũng như đưa ra các chiến lược mới để điều trị và phòng bệnh.
Có một số chiến lược chữa lành đường ruột đã được chứng minh là có giá trị. Điều đó thật đáng mừng, bởi vì các trục trặc của hệ vi sinh vật có thể ảnh hưởng tới mọi thứ từ nguy cơ mắc ung thư, trầm cảm, cho tới khả năng sống hàng ngày một cách bình thường, không bị đau đớn hay khó chịu.
Đứng đầu trong số các chiến lược này là Chế độ ăn loại trừ, cách thức tiến hành thì đúng như tên gọi, từng loại thực phẩm được loại bỏ khỏi chế độ ăn để xác định loại nào có thể gây ra các triệu chứng. Những gì chúng ta cho vào ruột, hoặc sẽ hỗ trợ các yếu tố quyết định sức khỏe — chẳng hạn như miễn dịch, trao đổi chất, sản xuất hormone và chất dẫn truyền thần kinh — hoặc ngược lại, thổi bùng ngọn lửa viêm nhiễm và bệnh tật.
Đơn giản, sẽ không có một chế độ ăn nào chữa lành được tất cả, vì cấu tạo hệ vi sinh vật của chúng ta, với hàng nghìn tỷ vi khuẩn, virus và nấm sống trong đường tiêu hóa, cũng mang tính cá thể như dấu vân tay vậy. Một loại thực phẩm không tốt đối với người này nhưng lại có thể tốt cho người khác. Ngay cả một số loại thực phẩm lành mạnh nhất cũng có thể gây ra các triệu chứng mất cân bằng hệ vi sinh vật (loạn khuẩn) cho ai đó.
Cần phải tìm ra loại thực phẩm thủ phạm để giải quyết tận gốc rễ các vấn đề đường ruột cũng như chữa lành một cách tự nhiên. Để thực hiện điều đó, có hai phương pháp, đó là Chế độ Ăn loại trừ và xét nghiệm Độ nhạy cảm với thực phẩm. Cách tiến hành có thể khác nhau đôi chút, nhưng chế độ ăn loại trừ có thể do chính bản thân bệnh nhân tự định hướng, cũng có thể do bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng am hiểu giám sát. Nếu vấn đề vẫn kéo dài thì nên tiến hành xét nghiệm và điều trị.
“Loại bỏ những món ăn yêu thích là một điều khó khăn. Nó đòi hỏi sự nỗ lực và nghiêm túc tuân thủ”, Amy Pieczarka, một chuyên gia về dinh dưỡng chức năng và tích hợp, giám đốc Dịch vụ Dinh dưỡng PreviMedica, nói với The Epoch Times. “Uống một viên thuốc thì dễ dàng hơn nhiều.” Xét về ngắn hạn, tuy sử dụng thuốc có thể dễ dàng hơn, nhưng Pieczarka và cả những người khác muốn chỉ ra cái giá phải trả khi sử dụng phương pháp này. Lấy ví dụ về thuốc ức chế bơm proton (PPI). Thuốc này thường được kê đơn cho chứng trào ngược axit và loét dạ dày. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra sự liên đới giữa việc sử dụng lâu dài PPI với các tác dụng phụ do loạn khuẩn gây ra như nhiễm Clostridium difficile, kém hấp thu vitamin và khoáng chất, mất trí nhớ, viêm phổi, v.v.
Thực tế, nhiều loại thuốc và kháng sinh đang được dùng để điều trị các vấn đề về đường ruột cũng như các bệnh khác cho thấy chúng có hại cho hệ vi sinh vật. Theo một bài đánh giá của Frontiers in Medicine năm 2022, gần 25% trong số 1.000 loại thuốc được thử nghiệm in vitro có tác dụng ức chế ít nhất một chủng vi khuẩn.
Chữa lành chậm và chắc
Các bệnh nhân bị loạn khuẩn hiếm khi than phiền vì một triệu chứng đơn độc. Thông thường, họ phải chịu đựng hàng loạt vấn đề liên quan tới tiêu hóa, đau, thần kinh, cân nặng, bệnh da, sức khỏe tâm thần và giấc ngủ.
Doni Wilson, một bác sĩ liệu pháp tự nhiên và chuyên gia dinh dưỡng, nói với Epoch Times rằng việc cố gắng giải quyết mọi thứ cùng một lúc chẳng khác gì học lái máy bay mà muốn làm được luôn đồng thời có thể điều chỉnh cả tá đồng hồ hiển thị mà chẳng biết chúng tương tác với nhau như thế nào.
Bác sĩ Wilson, cũng là tác giả cuốn sách “Làm chủ sự căng thẳng để phục hồi sức khỏe”, nói tiếp “tôi không bao giờ coi đó chỉ là một câu chuyện. Cơ thể chúng ta gồm nhiều hệ thống được kết nối và giao tiếp với nhau. Điều chúng tôi muốn làm là sử dụng sự kết nối đó làm lợi thế. Tôi nghĩ, một trong những điều chúng ta đang bỏ qua là sự đồng cảm với cơ thể và quá trình này”
Sức mạnh của Nhật ký thức ăn
Có lẽ, chỉ cần bắt đầu biết chú ý tới sự phản ứng với thực phẩm là đủ. Một chút tự nhận thức này có thể mang lại nhiều lợi ích. Tiến sĩ William Li, bác sĩ, nhà khoa học nổi tiếng và là tác giả cuốn sách “Ăn để đánh bại chế độ ăn kiêng của bạn”, nói với The Epoch Times rằng ông khuyên bệnh nhân nên ghi nhật ký ăn uống.
Ông nói “Hầu hết mọi người đều ngạc nhiên, vì khi làm điều này họ biết được họ đã ăn bao nhiêu và chất lượng của thực phẩm họ đã ăn”.
Bác sĩ Wilson cho biết, cần nhớ rằng hệ vi sinh vật không phải là nguyên nhân gốc rễ của bệnh tật mà là sự phản ánh tình trạng sức khỏe. Học cách nhận biết các tín hiệu hoặc triệu chứng có thể giúp chúng ta xây dựng được thói quen ăn uống tốt nhằm nuôi dưỡng một cộng đồng vi sinh vật khỏe mạnh. Thói quen ăn uống là nguyên nhân gốc rễ thực sự của sự khỏe mạnh hay bệnh tật đối với nhiều người. Thực phẩm bổ dưỡng, chưa qua chế biến thúc đẩy sự cân bằng lành mạnh của các vi sinh vật, vi khuẩn có khả năng ức chế sự phát triển của vi sinh vật gây bệnh.
Cô nói: “Hãy coi hệ vi sinh vật giống như một khu vườn. Nếu bạn bón phân quá mức và không chăm sóc nó, thì không chỉ những cây bạn muốn trồng sẽ phát triển quá mức mà bạn cũng còn đang bón phân cho cả một đống cỏ dại phát triển”
Chế độ ăn loại trừ rất giống với việc xới đất và gieo hạt. Do đó, viết nhật ký là một công cụ để quan sát khu vườn đang phát triển trong ruột của bạn và xác định xem bạn cần trồng nhiều hay ít những cây gì cũng như những thói quen nào sẽ giúp nuôi dưỡng cộng đồng vi sinh vật mong muốn.
Loại trừ thức ăn để hỗ trợ cho nghiên cứu
Chế độ ăn loại trừ có nhiều hình thức khác nhau, thường được các bác sĩ, tác giả của chính các phương pháp đó, đặt tên.
Pieczarka đang giảng dạy phương pháp 5R framework của Viện Y học Chức năng:
- Loại bỏ (Remove) các thực phẩm không lành mạnh, gây viêm, cũng như đường, thực phẩm đóng gói và chế biến sẵn.
- Thay thế (Replace) những thực phẩm đó bằng protein không gây phản ứng và thực phẩm không chế biến như trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt, cũng như thực phẩm có khả năng kháng khuẩn và kháng nấm tự nhiên.
- Tái tạo (Reinoculate) có nghĩa là xây dựng lại hệ vi sinh vật đường ruột bằng cách đưa vi sinh vật vào ruột và nuôi dưỡng, thực hiện bằng chế độ ăn có chất xơ (prebiotics) và thực phẩm lên men, men vi sinh (probiotics) để tạo ra một cộng đồng vi sinh vật thịnh vượng.
- Sửa chữa (Repair) niêm mạc ruột bằng vi chất dinh dưỡng để bảo vệ cơ thể khỏi viêm nhiễm.
- Tái cân bằng cơ thể (Rebalance) bằng các lựa chọn lối sống tốt hơn và các hoạt động chống căng thẳng.
Pieczarka cho biết, mục tiêu cuối cùng là đưa trở lại chế độ ăn loại thực phẩm trước đây bị phản ứng (chữ R thứ sáu).
“Chúng tôi không bao giờ muốn họ quay trở lại với đường, thực phẩm đóng gói và chế biến sẵn cũng như đồ ăn vặt, nhưng giả sử họ phản ứng với hạt chia, loại hạt thường có tác dụng tăng cường sức khỏe. Hãy đưa loại thức ăn đó trở lại,” cô nói. “Chúng ta hãy ăn lại một cách có hệ thống từng loại thức ăn một. Nếu các triệu chứng không xuất hiện trở lại trong khoảng thời gian bốn ngày, bạn có thể tiếp tục ăn”.
Khi nào và tại sao làm xét nghiệm
Các xét nghiệm xác định độ nhạy cảm với thực phẩm, nhiễm trùng mãn tính và tình trạng vi chất dinh dưỡng luôn sẵn có để sử dụng. Nhiều xét nghiệm đã được xác nhận lâm sàng, chẳng hạn như Xét nghiệm Alcat, có thể kiểm tra hơn 450 chất ở cấp độ tế bào để tìm bằng chứng kích hoạt hệ thống miễn dịch mãn tính.
Pieczarka cho biết việc kết hợp với xét nghiệm độ nhạy cảm thực phẩm giúp chế độ ăn loại trừ trở nên thiết thực hơn cho những bệnh nhân gặp khó khăn khi chỉ được ăn một vài loại thực phẩm trong giai đoạn đầu. Nó cũng giúp họ biết liệu nấm phát triển quá mức có thể ảnh hưởng đến niêm mạc ruột hay không và cách duy trì tình trạng niêm mạc ruột.
Wilson sử dụng thông tin từ các xét nghiệm để xây dựng chế độ ăn và bổ sung thảo dược có tính cá thể cho mỗi bệnh nhân.
Để duy trì cấu trúc tự nhiên của khu vườn, cô ấy muốn tránh phải “thay đổi toàn bộ khu vườn”. Bởi vì “Đó không phải là chiến lược tốt nhất. Chúng tôi muốn tỉa gọn những cây chúng tôi cần và nhổ bỏ những cây chúng tôi không mong muốn”.
Bác sĩ chuyên khoa tích hợp, Tiến sĩ Akil Palanisamy nói với The Epoch Times rằng cơ thể thường tự chữa lành được những điều chỉnh nhỏ. Ông sử dụng Giao thức The T.I.G.E.R., một chương trình gồm năm bước vốn đã được trình bày chi tiết trong cuốn sách mới cùng tên của ông.
Đôi khi, các trục trặc ở đường ruột có liên quan đến một nhiễm trùng nguy cơ, chẳng hạn như virus Epstein-Barr, hoặc thậm chí các bệnh ở trẻ em như enterovirus, có thể gây ra các triệu chứng về đường tiêu hóa.
Những yếu tố gây bệnh ngoại lai này thường là những kẻ cơ hội. Có nghĩa là chúng không phải là nguyên nhân gốc của vấn đề, mà thường là do môi trường vi sinh phù hợp nên chúng sinh sôi nảy nở. Hoặc cũng có thể là do chúng ta thiếu các vi khuẩn tốt có chức năng tự nhiên ngăn chặn các vi sinh vật gây hại.
Nhưng, xét nghiệm để kiểm tra những kẻ xâm lược này không hề dễ dàng, Palanisamy lưu ý. Vấn đề là không có một xét nghiệm máu nào có thể phát hiện ra cả danh sách rất dài những vi sinh vật gây hại đó.
Ông nói “Tôi không thích làm [xét nghiệm nhiễm khuẩn ngay từ đầu. Tôi luôn muốn tiến hành những việc khác trước. Trọng tâm của chúng tôi là làm cho cơ thể trở nên không thích hợp để bị nhiễm khuẩn, đồng thời để cho cơ thể tự xử lý các nhiễm khuẩn đó”.
Vi sinh vật và thuốc
Tất nhiên, nếu bạn tuyệt vọng tới mức cần phải làm gì đó ngay, thì có một lựa chọn điều trị khác, gần đây đã được nhắc đến rất nhiều, đó là phương pháp Cấy ghép hệ vi sinh vật trong phân (FMT). Thủ thuật này bao gồm việc lấy phân của một người hiến tặng khỏe mạnh và đưa nó vào ruột của bệnh nhân bị bệnh qua đường trực tràng hoặc đường uống. Viên thuốc đầu tiên điều trị FMT gần đây đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ phê duyệt. Hiện tại, thuốc chỉ được phê duyệt để điều trị nhiễm Clostridium difficile (C. diff), loại nhiễm trùng đường ruột nặng nhất, và có khả năng được bảo hiểm chi trả. Nhưng còn có những nghiên cứu về hơn 200 tình trạng bệnh khác và rất nhiều chuyên gia tin rằng sử vi trùng làm thuốc là tương lai của y học.
FMT hiện là phương pháp tiêu chuẩn vàng để điều trị tình trạng quá phát tái diễn của C. diff gây tiêu chảy kéo dài. C. diff có thể gây tử vong ở người lớn tuổi, và nhiễm trùng thường tái phát sau đợt điều trị kháng sinh. Những bệnh nhân được cấy ghép phân dường như có thể duy trì được sự đa dạng các quần thể vi sinh vật trong ruột, có tiềm năm duy trì được trong nhiều năm.
“Thực sự C. diff là bằng chứng về khái niệm Loạn khuẩn. Chúng ta mắc một căn bệnh do loạn khuẩn mà chúng ta có thể chữa khỏi bằng cách cấy ghép phân của người khỏe mạnh một cách đáng tin cậy, và tôi nghĩ điều đó thật phi thường,” Tiến sĩ Neil Stollman, chủ tịch khoa tiêu hóa tại Trung tâm Y tế Alta Bates Summit, cho biết tại Hội nghị về Hệ vi sinh vật tại Malibu.
“Hiện đã có dữ liệu đặc biệt tốt về FMT. Nhìn chung, 85% - 95% mọi người đều cải thiện tốt hơn”
Hồ sơ của một loại vi khuẩn hàng đầu
Một số loại vi khuẩn, ví dụ như C. diff, gây hại, nhưng cũng có những vi khuẩn khác lại rất thiết yếu.
Lactobacillus có thể là một trong những vi khuẩn đường ruột khá quen thuộc, vì chúng thường có mặt trong probiotics, mặc dù chúng chỉ chiếm không quá 1% hệ vi sinh vật đường ruột.
Có khả năng lên men tinh bột thành axit lactic, lactobacilli rất dễ phát triển và dễ nuôi cấy. Chúng có nhiều lợi ích về mặt sức khỏe, bao gồm bảo vệ hệ vi sinh vật chống lại mầm bệnh, thúc đẩy sự phát triển của tế bào T điều hòa trong hệ thống miễn dịch, sản xuất axit béo chuỗi ngắn, sản xuất một số chất dẫn truyền thần kinh và biến đổi polyphenol để vi khuẩn đường ruột hấp thụ hoặc sử dụng. Lactobacillus cũng đóng một vai trò trong tính toàn vẹn của hàng rào ruột.
Lượng Lactobacillus trong cơ thể thấp hơn đáng kể có liên quan tới bệnh tiểu đường loại 1 ở trẻ em. Các nghiên cứu trên bệnh nhân viêm khớp dạng thấp cho thấy dùng nhiều loại Lactobacillus khác nhau có thể làm giảm viêm và đau.
Lactobacilli là loài chiếm ưu thế nhất trong hệ vi sinh vật âm đạo, nơi nếu ít đa dạng hơn—ngược lại với ruột—lại là dấu hiệu của sức khỏe tốt.
Thông tin phỏng theo cuốn sách “The T.I.G.E.R. Protocol” của Akil Palanisamy, M.D. Bản quyền 2023. Với sự cho phép của Balance, một chi nhánh của Grand Central Publishing. Đã đăng ký Bản quyền.
Phần tiếp: Chỉ riêng Căng thẳng đã có thể loại trừ hệ vi sinh vật đường ruột, nhưng việc tận dụng trục ruột-não cũng có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc chữa lành.
Theo The Epoch Times
Quân Dương biên dịch
Tác giả: Amy Denney
