Các doanh nghiệp và các quỹ công quốc tế ngày càng bị thu hút bởi Đông Nam Á và Ấn Độ thay vì Trung Quốc. Ngay cả chính các công ty Trung Quốc cũng đang đầu tư vào Đông Nam Á.
Năm 2022, Đông Nam Á thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài ở mức cao kỷ lục, đạt 222 tỷ USD. Mỹ là nước đi đầu trong nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc; trong khi các công ty Trung Quốc cũng đang theo bước và chuyển hướng sang Đông Nam Á. Ngoài ra, các doanh nhân Đài Loan cũng đang đầu tư mạnh vào Đông Nam Á. Trong lúc đó, các quỹ công cũng đang dồn sự chú ý cho Ấn Độ thay vì Trung Quốc.
Dòng vốn đầu tư chảy vào Đông Nam Á
Theo dữ liệu từ Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển, trong giai đoạn từ 2017 đến 2022 khi xung đột thương mại Trung Quốc - Mỹ leo thang, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tới 11 nước Đông Nam Á đã tăng 40%, vượt mức tăng đầu tư nước ngoài vào các khu vực như Trung Quốc, Mỹ Latinh và châu Phi.
Mỹ là quốc gia dẫn đầu thế giới về các dự án đầu tư vốn ở Đông Nam Á, chi 74,3 tỷ USD để xây dựng nhà máy cũng như tài trợ các dự án khác từ năm 2018 đến năm 2022, theo Hệ thống theo dõi đầu tư trực tiếp nước ngoài xuyên biên giới của Financial Times.
Các công ty Mỹ ở Đông Nam Á chủ yếu tập trung đầu tư vào các ngành liên quan đến chất bán dẫn ở các quốc gia như Singapore và Malaysia.
Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết trong một tuyên bố sau chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Biden vào tháng 9: “Việt Nam dự kiến sẽ là đối tác trong việc đảm bảo tính đa dạng và khả năng vững bền của chuỗi cung ứng chất bán dẫn”.
Đáp lại, các công ty Mỹ như Marvell Technology và Synopsys đã bày tỏ sự háo hức đầu tư vào Việt Nam.
Amkor Technology đã khai trương nhà máy sản xuất chất bán dẫn tại tỉnh Bắc Ninh, miền Bắc Việt Nam vào tháng 10. Nhà máy trị giá 1,6 tỷ USD này được thiết kế để trở thành cơ sở sản xuất lớn nhất thế giới của công ty Hoa Kỳ này và tạo ra khoảng 10.000 việc làm.
-
- Các đại biểu tham dự cuộc họp của Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Nusa Dua trên đảo nghỉ dưỡng Bali của Indonesia, vào ngày 31/03/2023. (Ảnh: Sonny Tumbelaka/AFP qua Getty Images)
Mục đích chính của các công ty Mỹ khi tăng cường đầu tư vào Đông Nam Á là giảm sự phụ thuộc quá mức vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc và tìm kiếm sự đa dạng hóa chuỗi cung ứng.
Thứ 2 tuần trước (27/11), Tòa Bạch Ốc đã công bố gần 30 biện pháp mới nhằm tăng cường chuỗi cung ứng quan trọng, nhấn mạnh việc hợp tác với các đồng minh. Các lĩnh vực bao gồm là y học, chất bán dẫn, năng lượng và khoáng sản quan trọng.
Doanh nghiệp Trung Quốc hướng sang Đông Nam Á để né tránh căng thẳng
Đồng thời, đầu tư của Trung Quốc vào Đông Nam Á cũng ngày càng tăng. Từ năm 2018 đến năm 2022, đầu tư của Trung Quốc vào các nước Đông Nam Á đạt 68,5 tỷ USD, theo sát Mỹ. Các công ty Trung Quốc chủ yếu tham gia các dự án như xe điện ở Thái Lan và đầu tư khai thác mỏ ở Indonesia.
Vào tháng 7, Malaysia cho biết nhà sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc Chiết Giang Geely Holding Group sẽ đầu tư 10 tỷ USD để xây dựng cơ sở sản xuất ô tô ở bang Perak phía tây Malaysia. Công ty cũng đang xem xét xây dựng một nhà máy sản xuất xe điện ở Thái Lan.
Các công ty Trung Quốc hy vọng sẽ tiếp tục duy trì xuất khẩu sang Mỹ và châu Âu thông qua các nhà máy ở các nước Đông Nam Á trong bối cảnh tình hình tiếp tục căng thẳng và xấu đi trong quan hệ Mỹ - Trung và châu Âu - Trung Quốc. [Các công ty Trung Quốc chuyển hoạt động sản xuất sang Đông Nam Á để né tránh căng thẳng trong mối quan hệ giữa các khu vực].
-
- Các container hàng chồng lên nhau tại cảng Tú Thiên ở phía đông tỉnh Giang Tô, Trung Quốc ngày 26/3/2023. (STR/AFP qua Getty Images)
Đầu tư từ Đài Loan chuyển hướng
Bộ trưởng Bộ Kinh tế Đài Loan Wang Meihua gần đây đã tham gia một cuộc phỏng vấn độc quyền với "Nikkei Asia" và chỉ ra rằng "Đầu tư của Đài Loan vào Đông Nam Á và Nam Á thực sự đã vượt quá đầu tư vào Trung Quốc lần đầu tiên vào năm 2022. Chúng tôi tin rằng do tác động từ căng thẳng trong quan hệ thương mại Mỹ-Trung, xu hướng này sẽ chỉ tiếp tục [trong tương lai]”.
Năm 2018, sau khi cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc leo thang, các nhà cung cấp công nghệ lớn của Đài Loan đã đẩy mạnh việc đa dạng hóa ra khỏi Trung Quốc. Và nhiều khách hàng Mỹ đang yêu cầu các nhà cung cấp của họ xây dựng năng lực sản xuất tại Đài Loan và các nước Đông Nam Á như Việt Nam hay Thái Lan và Ấn Độ.
Bà Wang Meihua cho rằng xu hướng này đã trở nên sắc nét hơn trong năm nay. Bà chỉ ra rằng trong 9 tháng đầu năm 2023, đầu tư của các công ty Đài Loan vào Đông Nam Á và Ấn Độ đạt 4,3 tỷ USD, trong khi đầu tư vào Trung Quốc trong cùng kỳ chỉ là 1,26 tỷ USD.
Việt Nam đã thu hút đầu tư từ các nhà sản xuất lớn như Hon Hai, Wistron, Quanta, Pegatron, Compal và Inventec và trở thành trung tâm lớn của ngành công nghiệp điện tử. Các quan chức của Bộ Kinh tế Đài Loan phân tích, chi phí lao động thấp của Việt Nam, lợi thế về địa lý khi nằm ngay cạnh Trung Quốc và nhiều hiệp định ưu đãi được ký kết với nhiều nước sẽ hỗ trợ đẩy nhanh tốc độ di dời cơ sở sản xuất của các nhà sản xuất linh kiện điện tử sang Việt Nam.
-
- Logo Foxconn (Hon Hai Technology Group) trên một tòa nhà Foxconn ở Đài Bắc vào ngày 31/01/2019. (Ảnh: SAM YEH / AFP qua Getty Images)
Gần đây, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã mở một cuộc điều tra về cái gọi là rào cản thương mại của Đài Loan và tuyên bố sẽ hoàn thành vụ điều tra trước cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan vào ngày 13/1 năm sau. Bà Wang Meihua chỉ ra rằng động thái này "rất có động cơ chính trị". Bà cảnh báo: "Chúng tôi dự đoán các biện pháp gây áp lực kinh tế của Trung Quốc (Đảng Cộng sản Trung Quốc) sẽ chỉ tăng chứ không giảm".
Ấn Độ lấn át Trung Quốc trong mắt quỹ công
Các nhà đầu tư chưa bao giờ ngần ngại trước thị trường Trung Quốc đến thế. Báo cáo mới nhất cho thấy 40% các quỹ công lớn sẽ tập trung đầu tư vào Ấn Độ vào năm 2024 thay vì Trung Quốc.
Cuộc khảo sát nhà đầu tư công toàn cầu năm 2023 do Diễn đàn tổ chức tài chính và tiền tệ chính thức (OMFIF) công bố vào thứ Sáu (1/11) cho thấy Ấn Độ vượt xa Trung Quốc trong việc thu hút đầu tư.
Báo cáo cho biết các quỹ hưu trí và quỹ quốc gia từ nhiều đất nước khác nhau đang ngày càng quan tâm đến Ấn Độ, với gần 40% (39%) số quỹ lớn đánh giá Ấn Độ là thị trường mới nổi hấp dẫn nhất. Trong khi chưa đến một phần tư đối tượng khảo sát chọn Trung Quốc (23%). Brazil cũng phổ biến như Trung Quốc (23%), tiếp theo là Mexico (15%).
Theo báo cáo, sức hấp dẫn của Ấn Độ gắn liền với tốc độ tăng trưởng kinh tế và nhân khẩu học tương đối mạnh mẽ, trong khi nước này đang bắt đầu trở nên cởi mở hơn với các nhà đầu tư nước ngoài.
-
- Các thành viên của Ủy ban Ganesh Utsav đứng cạnh tấm áp phích tuyên bố 'Tẩy chay Sản phẩm Trung Quốc' ở Hyderabad, Ấn Độ, vào ngày 03/11/2016. (Ảnh: Noah Seelam/AFP/Getty Images)
Ngược lại, các nhà đầu tư chưa bao giờ ngần ngại đầu tư vào Trung Quốc đến như vậy.
Báo cáo cho biết: “Không có quỹ nào được khảo sát lạc quan về triển vọng kinh tế của Trung Quốc và không ai kỳ vọng rằng lợi nhuận tương đối từ việc đầu tư vào tài sản của Trung Quốc sẽ cao hơn”. Nó tiếp tục: “Phần lớn đối tượng được hỏi (73%) nhấn mạnh vào các vấn đề về quy định và địa chính trị. Chính trị là yếu tố cản trở chính”.
Phản hồi từ một quỹ hưu trí ở châu Á - Thái Bình Dương cho biết: “Chúng tôi có quan điểm tiêu cực về triển vọng của Trung Quốc nhưng không có câu hỏi lớn nào về thứ hạng của các nền kinh tế thị trường mới nổi khác”.
Ông Craig Thorburn, giám đốc nghiên cứu của Quỹ Tương lai Úc, cũng xác nhận rằng họ đã giảm đầu tư vào Trung Quốc do ĐCSTQ ngày càng can thiệp vào các lĩnh vực thị trường cũng như sự đe dọa từ các thách thức vẫn đang tiếp diễn đối với mô hình tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc.
Gần 30% số người được hỏi kỳ vọng sẽ tăng phân bổ sang châu Âu và Bắc Mỹ, trong khi sự chú ý đối với các khu vực thị trường mới nổi như châu Mỹ Latinh, Trung Đông và Bắc Phi hoặc châu Phi hạ Sahara lại rất ít.
Các công ty sản xuất Mỹ rời đi
Intel cho biết họ đang dự tính chuyển một số hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Mỹ để tuân thủ các quy định của chính phủ Mỹ. Tương tự, Microsoft đang khám phá khả năng chuyển một số cơ sở sản xuất của mình từ Trung Quốc sang nhiều địa điểm khác nhau ở châu Âu, nhằm giảm thiểu rủi ro trong chuỗi cung ứng. Dell công bố sẽ chuyển một số hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam và Mexico để giảm chi phí và nâng cao hiệu quả tổng thể.
-
- Công nhân xưởng may đang may vest nam trong một nhà máy ở Hà Nội, Việt Nam, vào ngày 24/05/2019. (Ảnh: Manan Vatsyayana / AFP via Getty Images)
Bà Lucia Dunn, giáo sư kinh tế tại Đại học bang Ohio, cho rằng tình hình ở Trung Quốc có nhiều điểm tương đồng với những gì đã xảy ra với Liên Xô cũ.
“Khi nó [Liên Xô] sụp đổ vào cuối thế kỷ 20, nhiều công ty phương Tây đổ xô mở nhà máy và cơ sở ở đó vì họ luôn tìm kiếm thị trường mới để mở rộng. Tuy nhiên, khi quan hệ với Nga trở nên xấu đi, nhiều bên thấy rằng ở đó không có tương lai cho họ và rút lui dù họ mất rất nhiều tiền khi làm việc đó”.
“Trong những ngày đầu Trung Quốc mở cửa, các công ty phương Tây đổ xô đến kinh doanh và đặt nhà máy ở đó. Họ bị thu hút bởi hy vọng khó nắm bắt về quyền tiếp cận thị trường tiêu dùng với dân số trên 1 tỷ người ở đó cũng như chi phí sản xuất rẻ. Cả hai yếu tố đó đang bắt đầu mờ nhạt”, bà nói.
Tệ hơn nữa, ĐCSTQ đã thắt chặt kiểm soát, đặc biệt là đối với khu vực tài chính và tư nhân.
“Một số tuyên bố mà ông Tập đưa ra dường như chỉ ra rằng trong tương lai ông ấy muốn mọi thứ đều mang 'đặc sắc Trung Quốc'. Ông ấy không đưa ra nhiều chi tiết về những tuyên bố này, nhưng nhiều người cho rằng điều đó có nghĩa là các doanh nghiệp phương Tây không thể dựa vào Trung Quốc như một nguồn hoạt động mang lại lợi nhuận”, bà Dunn nói.
Cuộc di cư của các công ty nước ngoài có thể dẫn đến việc đóng cửa các nhà máy và doanh nghiệp cũng như cắt giảm hàng loạt.
Theo ước tính chính thức, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc đã thu hút hơn 45 triệu người làm việc trực tiếp. Cùng với các nhà cung cấp và các doanh nghiệp thượng nguồn và hạ nguồn dựa vào đầu tư nước ngoài để tồn tại, hàng trăm triệu người dân Trung Quốc đã được hưởng lợi từ các công ty nước ngoài.
Nhà đầu tư ngoại e ngại trước Trung Quốc
Đầu tư vào Trung Quốc chưa bao giờ bất trắc và nguy hiểm như hiện nay.
Vào ngày 1/12, The Wall Street Journal đưa tin, trong 10 năm qua, các nhà đầu tư toàn cầu đổ xô đến Trung Quốc trong thời kỳ kinh tế của nước này bùng nổ. Rủi ro địa chính trị trước đây không gây ra nhiều mối đe dọa nhưng hiện tại nó là yếu tố đầu tiên được các nhà đầu tư cân nhắc, khiến nhiều người không muốn đầu tư vào Trung Quốc.
Gần đây, chính quyền Trung Quốc đã nhắm mục tiêu tới một số công ty tư vấn và thẩm định nước ngoài có vai trò quan trọng trong việc giúp các nhà đầu tư tiềm năng và các công ty nước ngoài hiểu rõ rủi ro cũng như các yếu tố chính sách và doanh nghiệp khác để đưa ra quyết định đầu tư.
Các cơ quan liên quan của Bắc Kinh đã đột kích văn phòng Trung Quốc của nhiều công ty Mỹ, bao gồm Mintz Group và Bain & Co., đồng thời bắt giữ một số nhân viên địa phương.
-
- Văn phòng đóng cửa của Tập đoàn Mintz được nhìn thấy trong một tòa nhà văn phòng ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 24/03/2023. (Ảnh: GREG BAKER/AFP qua Getty Images)
Các nhà đầu tư mạo hiểm quốc tế và cổ phần tư nhân cũng đang phải hết sức cẩn thận khi đánh giá các công ty Trung Quốc.
Tại Diễn đàn vốn cổ phần tư nhân và đầu tư mạo hiểm AVCJ được tổ chức vào tháng 11, ông Alvin Lam, đối tác điều hành tại Hong Kong của công ty đầu tư cổ phần tư nhân châu Âu CVC Capital Partners, cho biết: “Bây giờ chúng tôi phải xem xét rủi ro địa chính trị và rủi ro pháp lý cho mọi thương vụ, thậm chí trước cả khi chúng tôi bắt đầu đánh giá đúng mức độ hấp dẫn của doanh nghiệp và mô hình kinh doanh".
Ông David Vaughn, giám đốc đầu tư phụ trách chiến lược toàn cầu và ngoài Mỹ tại ClariVest Asset Management có trụ sở tại San Diego, cho biết ông dự đoán các nhà đầu tư quốc tế sẽ giảm thêm lượng nắm giữ chứng khoán Trung Quốc nếu căng thẳng địa chính trị không cải thiện.
Gần đây, nguồn vốn nước ngoài đang tích cực rút khỏi thị trường chứng khoán Trung Quốc đại lục. Kể từ tháng 8 năm nay, các nhà đầu tư quốc tế đã rút số vốn tương đương hơn 24 tỷ USD khỏi thị trường cổ phiếu hạng A của Trung Quốc thông qua cơ chế kết nối với Hong Kong. Cổ phiếu A là các cổ phiếu được niêm yết ở Thượng Hải hoặc Thâm Quyến của các công ty Trung Quốc. Dữ liệu từ Wind Information cho thấy đây là dòng vốn chảy ra lớn nhất và lâu dài nhất xảy ra thông qua cơ chế liên thông này kể từ khi nó được thiết lập vào năm 2016.
Dòng vốn chảy ra trùng hợp với làn sóng dữ liệu kinh tế yếu kém của Trung Quốc. Chỉ số MSCI Trung Quốc đã giảm 10% trong năm nay và có thể có mức giảm theo năm trong năm thứ ba liên tiếp.
Các chiến lược gia thị trường tại một số ngân hàng lớn ở Phố Wall cho biết hầu hết các quỹ phòng hộ và nhà quản lý quỹ tích cực đã bán tháo cổ phiếu Trung Quốc sẽ khó có thể quay trở lại với cổ phiếu Trung Quốc cho đến khi triển vọng tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc và quan hệ Mỹ - Trung cải thiện đáng kể.
Các chiến lược gia tại Morgan Stanley đã cảnh báo các nhà đầu tư về khả năng của “sự phức tạp tiếp tục về địa chính trị” vào năm 2024, năm bầu cử ở Mỹ và Đài Loan.
Goldman Sachs cho biết trong một báo cáo ngày 12/11 rằng các nhà đầu tư có thể bán tháo thêm 170 tỷ USD cổ phiếu Trung Quốc theo cái mà họ gọi là một kịch bản rất nghiêm trọng. Trong kịch bản này, quỹ hưu trí Mỹ có thể thanh lý hoàn toàn số cổ phiếu Trung Quốc mà họ nắm giữ vì lý do chính sách và địa chính trị. Hơn nữa, lượng phân bổ dành cho cổ phiếu Trung Quốc của các quỹ tương hỗ tích cực và quỹ phòng hộ có thể giảm xuống mức thấp nhất do lượng cổ phiếu Trung Quốc họ nắm giữ bị thanh lý.
Ngoài ra, những động thái “xa lánh” Trung Quốc gần đây của những gã khổng lồ phố Wall cũng phản ánh một cách rõ nét những góc nhìn tiêu cực về môi trường đầu tư và kinh tế của Trung Quốc. Cần biết rằng, phố Wall vốn có một quá khứ dành nhiều ưu ái cho đất nước này.
Bảo Nguyên tổng hợp
