Tết Hàn thực, diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 Âm lịch, là một nét đẹp văn hóa truyền thống của Việt Nam. Tết Hàn thực còn được gọi là Tết Bánh trôi, Tết Bánh chay, gắn liền với truyền thuyết về Giới Tử Thôi, một vị trung thần thời Xuân Thu.
1. Nguồn gốc ngày Tết Hàn thực 3/3 âm lịch
Truyền thuyết về Tết Hàn thực: Vào thời Xuân Thu, Điển Hiên cùng Giới Tử Thôi phò tá vua Trùng Nhĩ lưu vong. Sau khi vua Trùng Nhĩ lên ngôi, Điển Hiên được trọng dụng, nhưng Giới Tử Thôi lại không màng danh lợi, lui về ẩn cư. Khi Điển Hiên dâng bánh lên vua, vua nhớ đến Giới Tử Thôi, bèn sai người đi tìm. Giới Tử Thôi không muốn ra làm quan, trốn vào núi. Điển Hiên đốt núi để buộc Giới Tử Thôi ra, nhưng ông đã cùng mẹ hy sinh. Sau đó, vua Trùng Nhĩ lấy ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch để tưởng nhớ Giới Tử Thôi, cấm đốt lửa và ăn thức ăn nguội.
2. Ý nghĩa của bánh trôi bánh chay trong tết Hàn thực của người Việt
Bánh trôi bánh chay là hai món ăn truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết Hàn thực của người Việt. Mỗi loại bánh đều mang những ý nghĩa riêng biệt, thể hiện những giá trị văn hóa và tinh thần sâu sắc.
Bánh trôi được làm từ bột nếp nặn thành những viên tròn nhỏ, bên trong có nhân vừng đen hoặc đậu xanh. Bánh được luộc chín trong nước sôi và thường được ăn cùng với nước đường gừng.
2.1 Ý nghĩa: Hướng về cội nguồn
Bánh trôi
Hình dạng: Hình dạng tròn đầy của bánh trôi tượng trưng cho sự sung túc, viên mãn, sum vầy trong gia đình.
Màu sắc: Màu trắng của bánh tượng trưng cho sự thanh tao, tinh khiết.
Nhân bánh: Nhân vừng đen tượng trưng cho sự sung túc, may mắn, nhân đậu xanh tượng trưng cho sự thanh lọc, an yên.
Bánh chay
Hình thức: Bánh chay được làm từ bột nếp và nước, không có nhân. Bánh được nặn thành hình vuông hoặc hình trụ và được luộc chín trong nước sôi.
Ý nghĩa: Hình vuông tượng trưng cho sự vuông vắn, ngay thẳng, ý chỉ phẩm chất tốt đẹp của con người.
Màu sắc: Màu trắng của bánh tượng trưng cho sự thanh tịnh, hướng thiện.
Thành phần: Bánh chay không có nhân, thể hiện sự thanh đạm, giản dị.
Sự kết hợp: Bánh trôi và bánh chay thường được dâng cúng tổ tiên trong ngày Tết Hàn thực. Sự kết hợp này thể hiện sự cân bằng âm dương, hài hòa trong cuộc sống.
Ý nghĩa chung: Bánh trôi bánh chay thể hiện lòng thành kính, biết ơn đối với tổ tiên, ông bà. Đồng thời, đây cũng là lời cầu nguyện cho một năm mới an khang, thịnh vượng, sum vầy và hạnh phúc.
2.2 Truyền thống dân tộc
2.2.1 Ôn lại chuyện xưa:
Tục làm bánh trôi, bánh chay trong ngày Tết Hàn thực đã có từ rất lâu đời và được lưu truyền cho đến ngày nay. Tích xưa kể rằng, bánh trôi, bánh chay gắn liền với sự tích "bọc trăm trứng" của u Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển, 50 người con theo mẹ lên rừng. Hình ảnh bánh trôi, bánh chay như lời nhắc nhở về cội nguồn con Lạc cháu Hồng, về tinh thần đoàn kết, yêu thương của dân tộc.
Cứ đến ngày Tết Hàn thực, không khí gia đình lại trở nên ấm áp và sôi động hơn. Mọi người cùng nhau quây quần bên bếp lửa, chuẩn bị nguyên liệu và làm bánh. Bánh trôi được nặn tròn trịa, tượng trưng cho sự sung túc, viên mãn. Bánh chay được nặn thành hình vuông, thể hiện sự vuông vắn, ngay thẳng. Mùi thơm của gừng, của đỗ xanh hòa quyện cùng tiếng cười nói rộn rã tạo nên một bầu không khí ấm áp, hạnh phúc.
2.2.2 Ý nghĩa của bánh trôi, bánh chay theo ngũ hành
Tết Hàn thực, diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, là một nét đẹp văn hóa truyền thống mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Không chỉ là ngày để tưởng nhớ Giới Tử Thôi, Tết Hàn thực còn mang mong ước về một mùa hạ bớt oi bức, mát mẻ và an khang.
Theo quan niệm ngũ hành, ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch là ngày đánh dấu sự kết thúc của Mộc khí. Mộc khí đại diện cho mùa xuân, với những mầm non xanh tươi, sức sống căng tràn. Khi Mộc khí kết thúc, cũng là lúc mùa hạ bắt đầu.
Để cân bằng lại sự nóng nực của mùa hạ, người xưa sử dụng thức ăn "mát" theo ngũ hành, thuộc hành Kim. Bánh trôi, bánh chay với màu trắng tinh khiết, tượng trưng cho hành Kim, được xem là món ăn phù hợp cho ngày Tết Hàn thực.
Hình dáng của bánh trôi, bánh chay cũng mang nhiều ý nghĩa. Bánh trôi với hình tròn đầy, bên trong là nhân vuông, thể hiện mong ước về sự sung túc, viên mãn ("mẹ tròn con vuông"). Bánh chay với vỏ trắng (tính dương) và nhân đậu xanh vàng tươi (tính âm) tượng trưng cho sự cân bằng âm dương, hòa hợp trong cuộc sống.
Việc sử dụng bánh trôi, bánh chay trong Tết Hàn thực thể hiện mong muốn của con người về một mùa hạ ôn hòa, mát mẻ, không quá oi bức. Đây là một nét đẹp văn hóa truyền thống cần được gìn giữ và phát huy, thể hiện sự tinh tế trong quan niệm và lối sống của người Việt Nam.
Tóm lại, bánh trôi bánh chay là hai món ăn không chỉ mang hương vị thơm ngon mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa văn hóa và tinh thần sâu sắc. Đây là một phần không thể thiếu trong ngày Tết Hàn thực của người Việt, thể hiện lòng thành kính, biết ơn và những ước vọng tốt đẹp cho cuộc sống.
3. Tết Hàn thực là của người Việt hay người Trung Quốc?
Tết Hàn thực ở Việt Nam và Trung Quốc có những điểm khác biệt sau:
Thời gian:
Việt Nam: Tết Hàn thực diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch.
Trung Quốc: Tết Hàn thực diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hoặc ngày 5 tháng 4 Dương lịch.
Phong tục tập quán:
Kiêng đốt lửa:
Việt Nam: Người Việt kiêng đốt lửa trong ngày Tết Hàn thực để tưởng nhớ Giới Tử Thôi.
Trung Quốc: Phong tục kiêng đốt lửa không còn phổ biến ở Trung Quốc.
Ăn thức ăn nguội:
Việt Nam: Người Việt thường ăn thức ăn nguội hoặc đồ chay trong ngày Tết Hàn thực.
Trung Quốc: Người Trung Quốc không còn kiêng khem việc ăn uống trong ngày Tết Hàn thực.
Làm bánh:
Việt Nam: Người Việt làm bánh trôi và bánh chay để cúng tổ tiên và ăn trong ngày Tết Hàn thực.
Trung Quốc: Người Trung Quốc chủ yếu làm bánh trôi (元宵) trong ngày Tết Hàn thực.
Hoạt động khác:
Việt Nam: Tết Hàn thực ở Việt Nam không có nhiều hoạt động đặc biệt.
Trung Quốc: Ở một số vùng của Trung Quốc, người dân tổ chức các hoạt động như chọi gà, đánh đu, đua thuyền trong ngày Tết Hàn thực.
4. Mâm cúng ngày Tết Hàn Thực
Cách làm bánh trôi - bánh chay cho Tết Hàn thực
4.1 Nguyên liệu làm bánh trôi - bánh chay
Nguyên liệu làm bánh trôi - bánh chay
Bánh trôi:
Vỏ bánh:
- 200g bột nếp
- 100ml nước ấm
- 1/4 muỗng cà phê muối
Nhân bánh:
- 100g đậu xanh cà vỏ
- 50g đường
- 1 ít muối
- 1 ít vani
Bánh chay:
Vỏ bánh:
- 200g bột nếp
- 100ml nước ấm
- 1/4 muỗng cà phê muối
Nước đường gừng:
- 200g đường
- 200ml nước
- 1 củ gừng
Dụng cụ:
- Nồi luộc
- Tô
- Muỗng
- Bát
4.2 Hướng dẫn làm bánh trôi - bánh chay
Bánh trôi:
Làm nhân bánh:
Ngâm đậu xanh trong 3-4 tiếng cho nở mềm.
Hấp chín đậu xanh.
Cho đậu xanh vào chảo, thêm đường, muối, vani và sên cho đến khi đậu xanh dẻo mịn.
Viên đậu xanh thành những viên nhỏ.
Làm vỏ bánh:
Trộn đều bột nếp, nước ấm và muối.
Nhào bột nếp cho đến khi mịn và dẻo.
Chia bột thành những viên nhỏ.
Nặn vỏ bánh bao quanh nhân bánh.
Luộc bánh:
Đun sôi nước.
Cho bánh trôi vào luộc cho đến khi bánh nổi lên.
Vớt bánh ra và cho vào nước đường gừng.
Bánh chay:
Làm vỏ bánh:
Trộn đều bột nếp, nước ấm và muối.
Nhào bột nếp cho đến khi mịn và dẻo.
Nặn bột thành những viên nhỏ.
Luộc bánh:
Đun sôi nước.
Cho bánh chay vào luộc cho đến khi bánh nổi lên.
Vớt bánh ra và để ráo nước.
Nấu nước đường gừng:
Gọt vỏ gừng và thái sợi.
Cho đường, nước và gừng vào nồi.
Đun sôi cho đến khi đường tan chảy.
Thưởng thức:
Bánh trôi và bánh chay có thể ăn kèm với nước đường gừng.
Bánh trôi có thể ăn kèm với dừa bào sợi.
Lưu ý: Khi nhào bột nếp, nên nhào kỹ để bột mịn và dẻo.
Khi luộc bánh, nên luộc với lửa nhỏ để bánh chín đều.
Nước đường gừng có thể nấu theo khẩu vị của bạn.
