Làm thế nào để gây dựng một xã hội thiện lương?

Khổng Tử nói: "Đức người quân tử (quan chức) như gió, đức tiểu nhân (người dân) như cỏ, gió thổi lên cỏ thì cỏ ắt sẽ nghiêng theo". Làm thế nào để xây dựng một xã hội thiện lương, chúng ta hãy tìm những bài học trong lịch sử.

Plato từng nói: “Hành động thiện mang đến cho chúng ta sức mạnh và truyền cảm hứng cho người khác hành thiện.

Mạnh Tử nói: “Người quân tử thì không có việc gì lớn bằng làm việc thiện cho người khác”.

Dù là nền văn hóa nào, giữ thiện tâm, làm việc thiện đều là những đức hạnh tốt được xã hội khẳng định. Nhưng không phải xã hội nào cũng toàn là việc thiện, thậm chí có xã hội mà người người coi nhau như địch. Vậy làm thế nào để hình thành một bầu không khí xã hội thiện lương?

Quan chức lấy mình làm gương

“Tống sử” có ghi chép về một quan viên thời nhà Tống tên là Trần Nghiêu Tá. Ông có tính tình lương thiện, sinh hoạt tiết kiệm. Mặc dù điều kiện kinh tế khá tốt, nhưng khi đồ vật, quần áo của ông bị hỏng thì ông đem sửa, chứ không tùy tiện vứt đi. Khi đi tuần nhìn thấy động vật hoang dã, thì ông nhất định căn dặn những người tùy tùng của mình là không được tùy ý làm hại chúng.

Trần Nghiêu Tá trong thời gian nhậm chức ở Thọ Châu, có lần xảy ra mất mùa, nhiều người dân đói chết. Vì không đành lòng nhìn người dân chịu khổ, ông đã tiên phong hiến gạo và sai người nấu cháo để cứu đói dân. Việc thiện của ông nhanh chóng được truyền đi, các quan lại và người có điều kiện kinh tế khá giả ở Thọ Châu, sau khi biết chuyện, đều noi theo việc thiện của ông, đua nhau đi quyên góp gạo. Nhờ sự quyên góp hăng hái nên đã cứu được sinh mệnh của mấy vạn người dân gặp nạn.

Trước khi tể tướng nổi tiếng triều Tống là Lã Di Giản về hưu, Tống Nhân Tông nhờ ông tiến cử người kế nhiệm. Lã Di Giản lấy việc “hiểu rõ cái khổ niềm vui của bách tính thiên hạ” làm lý do để tiến cử Trần Nghiêu Tá cho Nhân Tông. Sau này, Trần Nghiêu Tá được làm quan đến chức tể tướng.

Quan chức làm thay đổi phong tục

“Tùy Thư” có ghi chép về một vị quan viên tên là Tân Công Nghĩa thời nhà Tùy. Ông là người hiếu học, cần mẫn, khắc khổ, làm quan yêu dân như con. Khi Tân Công Nghĩa đảm nhiệm chức Thứ sử Mân Châu, địa phương này có phong tục là sợ tiếp xúc với người bệnh, nếu trong nhà có người sinh bệnh thì cả nhà đều tránh xa. Cho cha con, vợ chồng không sẵn lòng chăm sóc lẫn nhau, không còn thiện tâm và hiếu nghĩa nữa, khiến nhiều người bệnh cũng vì đó mà qua đời.

Tân Công Nghĩa rất lo lắng, muốn thay đổi phong tục không tốt này. Vì vậy, ông phái quan viên đi tuần tra khắp nơi, và đưa tất cả bệnh nhân về quan phủ của mình, thu xếp cho họ ở sảnh đường. Tân Công Nghĩa đặt một cái giường nhỏ ở sảnh đường, từ sớm đến khuya ông ở cùng với bệnh nhân, vừa xử lý công việc vừa chăm sóc người bệnh. Ông dùng lương bổng của mình để mua thuốc, và mời các thầy thuốc chữa trị cho những bệnh nhân này. Ông còn đích thân động viên họ ăn uống. Nhiều bệnh nhân nhờ sự chăm sóc của ông mà đã khỏi bệnh.

Sau đó, Tân Công Nghĩa mời người nhà bệnh nhân đến, dạy bảo họ rằng: “Trước đây vì mọi người bỏ mặc người nhà mắc bệnh, vì lẽ đó họ mới phát bệnh nặng mà chết. Bây giờ tôi đưa bệnh nhân tập trung ở sảnh đường của tôi, ngày nào cũng ở cùng họ. Nếu như nói ở gần bệnh nhân sẽ lây bệnh mà chết, vậy tôi chẳng phải đã chết vì bệnh từ lâu rồi sao? Hơn nữa, các bệnh nhân còn bình phục rồi! Mọi người đừng tin theo tập tục sai lầm đó nữa”.

Người nhà bệnh nhân đều rất hổ thẹn, đồng thời cảm tạ rồi ra về. Từ đó, phong tục không tốt kia đã bị xóa bỏ, mọi người bắt đầu quan tâm lẫn nhau.

***

Một xã hội chỉ khi đa số người đều có thiện tâm thiện hạnh, thì mới có thể đạt được chuẩn tắc làm người như Khổng Tử dạy: “Không được chỉ kính trọng cha mẹ mình, không được chỉ yêu thương con cái mình”.

Nhưng có thiện thì có ác, xã hội thiện lương không tự động hình thành, ngoài việc người dân tích cực coi trọng cái thiện ra, điều quan trọng nhất là quan chức - những người ở vị trí cao, phải lấy mình làm gương, còn phải khuyến khích và xây dựng những phong tục thiện lương, lưu truyền cái thiện, ngăn chặn cái ác lan tràn. Mà điểm khởi đầu quan trọng nhất là những người đứng đầu ắt phải làm gương.

Khởi Tuệ - Minh Huệ
Trung Hòa biên tập từ "Làm sao để gây dựng một xã hội thiện lương?