Cuộc sống hiện đại bận rộn và áp lực công việc khiến chế độ ăn uống bị thay đổi thất thường. Số người đến các phòng khám ngoại trú để điều trị những bệnh liên quan đến tỳ vị như đau dạ dày, đầy hơi, trào ngược axit dạ dày, ợ hơi ngày càng nhiều. Cả Đông và Tây y đều có thể nhanh chóng cải thiện các vấn đề về dạ dày này.
Tuy nhiên, nhiều người có triệu chứng bệnh tái phát sau phục hồi ban đầu. Nguyên nhân chính là do họ không duy trì được thói quen sinh hoạt và ăn uống điều độ, lành mạnh. Chính thói quen tích cực này có thể bệnh nhân khỏi bệnh hiệu quả mà không cần dùng thuốc.
Quan điểm của Trung Y về lá lách và dạ dày
Theo thuyết ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ) của Y học cổ truyền Trung Hoa (TCM), lá lách và dạ dày thuộc về thổ, có tác dụng “chỉ huy”, biến hóa vạn vật, là nền tảng của mọi thành phần cần thiết trong cơ thể người. Lá lách, trong Trung Y, dùng để chỉ hệ thống tiêu hóa và hấp thụ của cơ thể con người. Vậy nên, tỳ hư thực chất là tiêu hóa và hấp thu kém.
Theo Trung Y, lá lách có chức năng chuyển hóa nước và thức ăn thành những chất tinh hơn - hấp thụ và vận chuyển chúng tới các phủ tạng của toàn bộ cơ thể và ngược lại giúp duy trì các chức năng sinh lý của cơ thể.
Ngoài ra, lá lách còn có chức năng chi phối và kiểm soát dòng chảy bình thường của máu trong tĩnh mạch, tránh việc máu chảy ra ngoài tĩnh mạch. Dạ dày tiếp nhận và cung cấp nước cùng thức ăn, sau đó tiếp tục phân hủy chúng, và thông qua việc hấp thụ các chất vi tế thu được, chuyển chúng đến lá lách để nuôi dưỡng toàn bộ cơ thể.
Lá lách và dạ dày có đặc điểm sinh lý tương phản nhau. Đây chính là điểm chính cần đặc biệt chú ý khi điều trị bệnh và giữ gìn sức khỏe. Đó là, “tỳ khí chi phối thăng thượng, thích khô hơn ẩm”, còn “dạ dày chi phối hạ trệ, thích ẩm hơn khô”. Khi hai đặc điểm sinh lý của lá lách và dạ dày trở nên bất thường sẽ sinh ra bệnh tật.
Bổ khí tỳ có thể chữa nội tạng chảy xệ
Một ví dụ là nếu tỳ khí suy yếu, không thể thăng lên các chất dinh dưỡng, các bộ phận trên cơ thể sẽ không được “tinh khí nuôi dưỡng” và xuất hiện cảm giác chóng mặt, tinh thần mệt mỏi. Phần giữa cơ thể sẽ bị đục ứ đọng, dẫn đến cảm giác “bụng phình to” và đau nhẹ. Phần dưới cơ thể sẽ bị tinh khí di chuyển xuống dưới dẫn đến đi ngoài phân lỏng và tiêu chảy.
Chức năng nâng đỡ của khí lá lách cũng có thể ổn định vị trí của các cơ quan nội tạng và ngăn chúng rủ xuống. Do đó, nhiều bệnh nội tạng chảy xệ, chẳng hạn như dạ dày, tử cung, bàng quang chảy xệ, v.v., có thể được khôi phục về vị trí ban đầu bằng cách nuôi dưỡng lá lách và tránh đau đớn khi phẫu thuật.
Tác dụng đối với lá lách và dạ dày khi uống nước “bụng rỗng” vào sáng sớm
Từ lâu, người ta đã lưu truyền rộng rãi rằng uống nhiều nước đun sôi vào buổi sáng khi bụng đói có thể làm giảm cô đặc máu, ngăn ngừa huyết khối não, thúc đẩy nhu động ruột để đào thải phân, rất tốt cho sức khỏe. Nhưng nó có tác dụng tốt như vậy không? Tôi đã từng uống khoảng 250 ml (8,5 fl. ounce) nước ấm vào buổi sáng khi bụng đói trong hai tuần liên tiếp.
Vì tôi thường đi đại tiện dễ dàng mỗi ngày nên không cảm thấy có sự khác biệt về mặt này. Thay vào đó, tôi có cảm giác bị đầy hơi và nấc cụt cả ngày, điều này gây ra một chút khó chịu. Vì vậy, tôi chỉ đơn giản là từ bỏ việc uống nước khi bụng đói vào buổi sáng. Kết quả là sau ba ngày, các triệu chứng đầy hơi và nấc cụt đã biến mất.
Sau kinh nghiệm cá nhân này, tôi bắt đầu khảo sát các bệnh nhân trong phòng khám của mình và hỏi những người thường bị đầy hơi và khó tiêu xem họ có uống nhiều nước đun sôi vào buổi sáng hay không. Hóa ra, trên thực tế, nhiều người có thói quen này (tất cả đều uống ít nhất 200-500ml (6,8-17 fl. ounce). Câu trả lời chung của họ là phương pháp này tốt cho sức khỏe! Vì vậy, tôi yêu cầu họ không uống nước khi bụng đói trong vòng một tuần để so sánh - và không kê bất kỳ loại thuốc nào cho họ. Kết quả là, hầu hết bệnh nhân cho biết tình trạng đầy hơi và nấc cụt của họ đã được cải thiện.
Tại sao uống nước đun sôi khi bụng đói vào buổi sáng làm tổn thương lá lách và dạ dày có thể được giải thích bằng cách xem xét các đặc điểm sinh lý cơ bản của lá lách theo quan điểm Đông y.
-
- Uống nước đun sôi khi bụng đói vào buổi sáng làm tổn thương lá lách và dạ dày. (Ảnh: Pexels)
Bản chất của khí lá lách là “ưa khô hơn ẩm”. Một trong những điều kiện để tỳ khí đạt được công năng thăng thiên là nó phải khô ráo, không bị đờm và nước đọng lại. Nếu tỳ hư thì chức năng vận chuyển và chuyển hóa của nước sẽ bị suy giảm, đờm và nước sẽ phát triển bên trong gọi là “tỳ ẩm”. Độ ẩm tăng trở lại ám cả tỳ khí và tỳ dương, dẫn đến suy giảm, từ đó gây ra tỳ hư.
Khi dương của lá lách vừa thức dậy vào buổi sáng, nó giống như một mặt trời mới sinh. Lúc này uống nhiều nước (hoặc nước rau sống, lạnh) khi bụng đói sẽ làm mất dương của tỳ, dẫn đến dương không đủ, khí không đầy đủ. Mức khí thấp có thể gây đầy hơi, khó tiêu, phù nề, mệt mỏi, chóng mặt, đánh trống ngực, mờ mắt và nhiều bệnh khác. Khi tỳ vị hư nhược, nhu động ruột yếu gây táo bón.
Vì vậy, theo điều tra lâm sàng cá nhân, vẫn có rất nhiều người buổi sáng lúc bụng đói uống nhiều nước đun sôi mà tình trạng táo bón không được cải thiện nhiều - thậm chí có một số ít còn bị táo bón. Yếu tố then chốt là dương khí của tỳ có bị tổn hại hay không.
Bảy cảm xúc gây hại từ bên trong, dẫn đến bệnh đường tiêu hóa
Ngoài chế độ ăn uống không phù hợp dẫn đến các bệnh về đường tiêu hóa, Trung Y cho rằng sự dao động bên trong của bảy cảm xúc (tức giận, vui mừng, lo lắng, suy nghĩ quá nhiều, đau buồn, sợ hãi và kinh hoàng) có thể dẫn đến các bệnh về đường tiêu hóa. Nó tuân theo các tiên đề, “lo lắng và suy nghĩ nhiều làm tổn thương lá lách”, “gan suy xâm nhập dạ dày”, “gan khí ảnh hưởng đến lá lách”, “gan (mộc) khắc tỳ (đất)”, v.v. Do đó, hiệu quả của thuốc và chế độ ăn trong điều trị bệnh đường tiêu hóa chỉ đóng một phần nhỏ.
Rối loạn tâm lý cần được chính người bệnh điều chỉnh để cải thiện tình trạng bệnh. Nếu bạn dễ lo lắng, buồn bã, tức giận hoặc căng thẳng như một phần tính cách của mình và nếu những yếu tố tâm lý này không được điều chỉnh - ngay cả khi tình trạng được cải thiện sau khi dùng thuốc - thì bệnh rất dễ tái phát và không bao giờ dễ dàng loại bỏ . Vì vậy, “tu tâm dưỡng tính” để cải thiện các bệnh về đường tiêu hóa càng quan trọng hơn rất nhiều. Điều này chúng ta không bao giờ nên bỏ qua.
Làm thế nào để nuôi dưỡng lá lách và dạ dày
Có một số cách để nuôi dưỡng lá lách và dạ dày. Dưới đây là một số gợi ý để bạn đọc dễ tham khảo:
- Nhai kỹ và nuốt chậm. Giảm thời gian dành cho việc ăn uống của bạn xuống mức tối thiểu là 20 phút. Nhiều người bị đầy hơi và đau dạ dày dường như có một hành vi chung là ăn quá nhanh. Khi ăn nên nhai trên 50 lần/miếng để nước bọt trong miệng tiết ra nhiều hơn, thức ăn được nghiền mịn, đủ ẩm để hỗ trợ tiêu hóa.
- Tập trung nhai khi ăn. Tránh các hoạt động khác như xem TV, đọc sách, sử dụng điện thoại di động, nói chuyện và suy nghĩ về những thứ khác trong bữa ăn, vì những điều mất tập trung như vậy có thể gây khó tiêu ở lá lách và dạ dày.
- Giảm chất lỏng và ăn ít thức ăn có nước. Uống nhiều canh hoặc ăn quá nhiều nước sẽ làm loãng dịch vị và gây khó tiêu. Nếu bạn muốn uống súp, nên uống một ít trước bữa ăn.
- Tránh nằm và ngủ ngay sau khi ăn. Nói chung, phải mất khoảng hai giờ để dạ dày tiêu hóa và làm rỗng thức ăn. Không nên nằm ngay sau khi ăn, và nên đi ngủ ít nhất hai đến ba giờ sau khi ăn để tránh trào ngược axit dạ dày và gây khó chịu cho dạ dày.
- Di chuyển sau khi ăn. Hãy thử đi bộ chậm trong 10-15 phút sau khi ăn. Dạ dày chi phối dòng chảy đi xuống và nó thích dòng chảy theo hướng đi xuống. Ngồi sau bữa ăn có thể dễ dàng chặn khí dạ dày, trong khi đi bộ chậm sau bữa ăn có thể giúp khí dạ dày chạy theo hướng ưa thích và giúp tiêu hóa.
- Giảm ăn những thực phẩm có thể gây khó tiêu. Ăn ít mì ướt, bánh mì, đồ ngọt, đồ cay, rượu và đồ chua, thô. Thực phẩm “thô” ở đây là gạo lứt, gạo ngũ cốc và các loại thực phẩm khó tiêu hóa khác. Gạo lứt và gạo ngũ cốc tuy có giá trị dinh dưỡng cao nhưng rất khó tiêu hóa. Những người có vấn đề về dạ dày và ruột có thể làm bệnh trầm trọng hơn khi ăn những thực phẩm như vậy, vì vậy nên tránh.
- Tránh thức ăn sống và lạnh, chỉ ăn trái cây sau bữa ăn. Rau sống, thịt sống, đồ ăn đồ uống lạnh có thể làm tổn thương tỳ vị và tỳ dương. Hầu hết các loại trái cây đều có tính chất lạnh và cũng được ăn sống. Ăn chúng khi bụng đói có thể làm tổn thương lá lách và dạ dày, vì vậy cũng nên tránh chúng.
Nếu muốn ăn trái cây, nên ăn sau bữa ăn từ 30 phút đến 1 giờ. Ngoài ra, cơ thể đầy dương vào ban ngày và âm vào ban đêm nên không nên ăn trái cây vào bữa tối, cơ thể dễ bị lạnh ẩm, ảnh hưởng đến sức khỏe.
- Ăn uống đều đặn và đúng số lượng. Sự tiết dịch vị có tính quy luật sinh lý. Ngay cả khi bạn không ăn trong giờ bình thường hoặc để quá đói, dịch vị vẫn sẽ tiết ra và sẽ làm hỏng niêm mạc thành dạ dày trong những tình huống như vậy. Do đó, điều rất quan trọng là phải ăn uống đều đặn. Ngoài ra, hãy cẩn thận, ăn quá nhiều sẽ làm tổn thương lá lách và dạ dày, nên tránh.
- Kê - Thức ăn thần thánh để bồi bổ lá lách và dạ dày. Kê tính mát, vị ngọt mặn, có tác dụng bồi bổ tỳ vị, ích thận. Khi dạ dày có cảm giác “ồn ào”, đau, đầy hơi hoặc viêm dạ dày ruột tiêu chảy, nấu hạt kê thành cháo đặc có tác dụng chữa bệnh tốt hơn bất kỳ loại thuốc nào mà không có tác dụng phụ.
(Bài đăng trên The Epoch Times - Epoch Health của tác giả: Tiến sĩ Ngô Quốc Bình
Tiến sĩ, Bác sĩ Ngô Quốc Bình: Là giám đốc Phòng khám Trung y “Hành trình mới" - Đài Loan. Năm 2008, ông bắt đầu học y học cổ truyền Trung Quốc và lấy bằng cử nhân tại Đại học Y khoa Trung Quốc ở Đài Loan).
Theo The Epoch Times - Epoch Health tiếng Anh
Thuỳ Minh biên dịch
