Ngày 13/1, máy bay cảnh báo sớm mạnh nhất của Nga là A50 đã bị bắn hạ trên chiến trường Ukraine, đây có thể là máy bay cảnh báo sớm đầu tiên bị bắn rơi trong lịch sử loài người. Công việc chính của máy bay cảnh báo sớm là tiến hành giám sát toàn diện máy bay tên lửa trên chiến trường, khi địch phóng tên lửa tới, nó có thể đóng vai trò cảnh báo sớm và được gọi là máy bay cảnh báo sớm.
Về mặt lý thuyết, máy bay cảnh báo sớm ở rất xa mặt trận và khó bị địch bắn hạ. Ngay cả khi Nga mất Su-35 và Su-34, tại sao lần này ngay cả máy bay cảnh báo sớm A50 cũng bị Ukraine bắn hạ?
Ukraine dàn dựng bẫy Nga
Ngày 13/1, Ukraine phát động cuộc tấn công được lên kế hoạch kỹ càng, Không quân Ukraine điều động máy bay ném bom Su-24 ném bom căn cứ Không quân Nga trên bán đảo Crimea, nhiều radar phòng không bị phá hủy.
Nếu Ukraine điều động Su-24, nhiều khả năng nước này sẽ phóng tên lửa hành trình Storm Shadow của Anh. Cho đến nay, tên lửa hành trình Storm Shadow chưa thể phóng từ mặt đất mà chỉ có thể phóng từ trên không bằng máy bay, tuy nhiên MiG-29 của Ukraine không thể phóng tên lửa hành trình vì tải trọng mang bom quá nhỏ, vì vậy, máy bay ném bom Su-24 đã trở thành tàu sân bay duy nhất có khả năng phóng tên lửa hành trình Storm Shadow.
Vì vậy, dựa trên tin tức này, chúng ta có thể xác nhận rằng Ukraine lần đầu tiên sử dụng tên lửa hành trình Storm Shadow do Anh hỗ trợ. Tên lửa hành trình Storm Shadow đã tỏa sáng nhiều lần trong các cuộc chiến trước đây, chẳng hạn như khi tấn công cảng Sevastopol ở Crimea năm ngoái, tên lửa Storm Shadow đã bắn trúng một tàu ngầm lớp Kilo đang được sửa chữa, và vài tuần sau Ukraine dùng tên lửa Storm Shadow tấn công trụ sở Hạm đội Biển Đen trong khi đang diễn ra cuộc họp.
Nói cách khác, các hệ thống phòng không hiện tại của Nga, cho dù là hệ thống phòng không S-300, S-400, Tor hay Buk thời Liên Xô, đều không thể đánh chặn hiệu quả tên lửa hành trình Storm Shadow. Làn sóng tấn công đầu tiên của Ukraine đã thành công do một số lượng lớn radar phòng không tiền tuyến bị phá hủy, khiến lực lượng phòng không Nga tại khu vực Crimea rơi vào khoảng trống, điều này đối với Nga là một đòn chí mạng. Trong tình hình này, Không quân Nga đã đưa ra một quyết định quan trọng bằng cách triệu tập máy báo động A50 để bay lên, nhằm bù đắp sự thiếu hụt của radar phòng không trên mặt đất.
Ở đây chúng tôi muốn giải thích một chút lý do tại sao những người đứng đầu Lực lượng Không quân Nga lại coi trọng vấn đề này đến vậy. Nguyên nhân là do đợt tấn công đầu tiên của Ukraine nhắm vào các radar phòng không của Nga, trước khi tấn công các radar phòng không của Nga phải có bước tiếp theo, nếu không chỉ cần tấn công trực tiếp vào các căn cứ hoặc trụ sở không quân của Nga. Vì vậy có thể hiểu rằng Không quân Nga lúc đó hẳn đã rất lo lắng.
Một máy bay cảnh báo sớm A50U cất cánh và một máy bay chỉ huy trên không Il-22 cất cánh cùng lúc. Ngoài ra, còn có ít nhất 2 chiếc Su-30SM hộ tống máy bay. Tất cả những điều này đều nằm trong kế hoạch của Ukraine và Ukraine đã gài bẫy máy bay cảnh báo sớm của Nga.
Ngày 14/1, một chiếc Su-34 trong chiến trường báo cáo rằng hệ thống tác chiến điện tử của nó đã ghi lại tín hiệu truyền radar từ hệ thống S-300 của Ukraine.
Ukraine đã triển khai hỗn hợp tên lửa phòng không Patriot và tên lửa phòng không S-300 ở tiền tuyến. Ukraina đã kích hoạt radar của hệ thống S-300 trước tiên và sau khi phát hiện hướng của máy báo động Nga, S-300 cung cấp hướng và khoảng cách của mục tiêu cho tên lửa Patriot. Thời gian kích hoạt radar của tên lửa Patriot chỉ là vài giây vì đã có hướng và khoảng cách chính xác, giúp radar Patriot có thể bắt được dữ liệu của mục tiêu và phóng tên lửa.
Khoảng thời gian này là đủ đối với Ukraine, nhưng lại quá ngắn đối với Nga, chỉ vài giây mà radar Patriot cần để bật khiến Nga không thể phát hiện một cách đáng tin cậy vị trí của tên lửa Patriot hoặc thậm chí đánh giá nó là một mối đe dọa.
Ukraine đã nhanh chóng phóng tên lửa và đánh trúng mục tiêu, sau đó hệ thống S-300 và Patriot ngừng phóng và nhanh chóng chuyển hệ thống để tránh khả năng bị Nga trả đũa.
Máy bay cảnh báo sớm A50 và máy bay chỉ huy không quân IL-22 của Nga bị tên lửa Patriot bắn trúng ở khoảng cách 90 đến 120 km sau khi cất cánh. Một chiếc máy bay cảnh báo sớm A50 bốc cháy và lao xuống đầm lầy phía nam Berdyansk, Ukraine khiến toàn bộ phi hành đoàn thiệt mạng. Tên lửa nhắm vào máy bay chỉ huy không quân IL-22 phát nổ ở cự ly ngắn gần mục tiêu, mảnh đạn lấp đầy toàn bộ máy bay, khiến 2 trong số 4 thành viên phi hành đoàn thiệt mạng và 2 người bị thương. IL-22 đã thực hiện cuộc gọi khẩn cấp để hạ cánh và hai thành viên còn lại của phi hành đoàn đã nỗ lực đưa chiếc máy bay hư hỏng trở về sân bay ở Crimea.
Đây là toàn bộ kế hoạch do Ukraine dàn dựng để bắn hạ máy bay AWACS của Nga.
Chúng tôi sẽ giải thích chi tiết sự tinh tế của toàn bộ kế hoạch này. Việc sử dụng tên lửa hành trình Storm Shadow ban đầu để tấn công radar của Crimea đã gây ra khoảng trống trong cảnh báo phòng không tiền tuyến của Nga, buộc Nga phải điều động máy bay cảnh báo sớm của riêng mình. Nhưng sau đó có một vấn đề rất mấu chốt, đó là khả năng hoạt động của máy bay cảnh báo sớm A50 của Nga có lẽ không tốt như những gì Nga tuyên truyền, Điều này đòi hỏi máy bay cảnh báo sớm A50 phải bay sát tiền tuyến, xét từ vị trí nó bị rơi gần Bilsk ở miền nam Ukraine, khoảng cách giữa máy bay cảnh báo sớm A50 này và tiền tuyến chỉ khoảng 100 km.
Và khoảng cách như vậy trong tầm bắn của Patriot nên việc bắn hạ chiếc máy bay cảnh báo sớm này cũng không phải là vấn đề.
Nếu đọc báo chí Trung Quốc trước đây, nhiều người khoe rằng tầm phát hiện của máy bay cảnh báo sớm A50 của Nga có thể lên tới hơn 400 km. Nhưng nếu hiệu suất của máy bay cảnh báo sớm A50 tốt như vậy thì tại sao nó lại thực hiện nhiệm vụ ở vùng nguy hiểm cách tiền tuyến 100 km? Rõ ràng, hiệu suất thực tế của máy bay cảnh báo sớm Nga có lẽ không bằng một nửa so với con số được tuyên truyền, và phạm vi phát hiện thực tế của nó có lẽ chỉ từ 100 đến 200 km.
Máy báo động A50 của Nga được phát triển dựa trên máy bay vận tải Il-76, bắt đầu từ thập kỷ 80, tổng cộng đã sản xuất hơn 40 chiếc A50. Tuy nhiên, đến năm 2022, chỉ còn khoảng 16 chiếc máy báo động, và trong số đó, có khoảng 9 đến 11 chiếc có thể bay được. Từ cuối năm 2022, có báo cáo cho thấy trong số ít máy bay còn lại, chỉ có 3 chiếc có khả năng thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ. Các máy bay còn lại, hoặc có vấn đề kỹ thuật, hoặc gặp sự cố.
Để làm tê liệt Nga và bảo vệ hệ thống Patriot, Ukraine sử dụng radar S-300 để phát hiện.
Nếu không sử dụng được radar Patriot sẽ có hai hậu quả:
Thứ nhất, không quân Nga trở nên cảnh giác hơn vì chính Nga cũng biết rằng tên lửa Patriot là một hệ thống phòng không đáng sợ hơn so với S-300, và S-300 có tầm bắn ngắn hơn. Ngay cả khi bị radar phát hiện, tên lửa S-300 mà Ukraina sử dụng có tầm bắn quá ngắn, không thể đe dọa được không quân Nga.
Thứ hai, hậu quả có thể xảy ra là nếu thời gian kích hoạt radar của tên lửa Patriot kéo dài, có thể bị máy báo động phát hiện, tiết lộ vị trí của nó, và trở thành mục tiêu của Nga trước khi tấn công máy báo động của Nga, điều này sẽ là một tổn thất không đáng có.
Và đến giai đoạn hiện tại của cuộc chiến, nhiều tên lửa trong hệ thống S-300 của Ukraina đã gần như hết, nhưng thiết bị radar vẫn có thể sử dụng. Vì vậy, lần này Ukraine đã rất khéo léo khi sử dụng radar của S-300 để thực hiện giám sát, sau khi xác định hướng và khoảng cách, dữ liệu được chuyển giao cho tên lửa Patriot. Điều này giúp tên lửa Patriot có thể khóa máy báo động trong thời gian ngắn chỉ trong vài giây. Kế hoạch này có thể nói là rất tinh vi.
Tại sao Patriot II lại bắn rơi A50?
Còn một câu hỏi cuối cùng về toàn bộ sự việc: Máy bay cảnh báo sớm A50 và máy bay chỉ huy không quân Ilyushin-22 của Nga đã bắn trúng loại tên lửa nào? Tôi có thể chắc chắn 95% rằng đó là Patriot II, không phải Patriot III, cũng không phải S- 300.
Hiện tại, Ukraina đang sử dụng các phiên bản cũ của hệ thống S-300, tất cả là sản phẩm của thời kỳ Liên Xô, như tên lửa 5K55 có tầm bắn khoảng chỉ có 50 km, hoàn toàn không thể đánh trúng máy cảnh báo sớm.
Dựa vào hình ảnh thương tích của máy bay chỉ huy trên không Il-22, có thể thấy rằng tên lửa tấn công có thể đã sử dụng chế độ gần hậu cảnh để làm tổn thương, nói một cách đơn giản là khi tên lửa phòng không tới gần mục tiêu, nó sẽ phát nổ và sử dụng mảnh vỡ của chính mình để tác động vào cơ thể máy bay đối phương, gây ra nhiều hỏng hóc nặng trên thân và đuôi của máy bay Il-22.
Vào lúc này, tên lửa Patriot II được sử dụng theo mô hình này. Tên lửa Patriot III, phiên bản mới nhất của Mỹ, đã thay đổi chế độ tác động, sử dụng phương thức tác động năng lượng. Điều này có nghĩa là, thay vì nổ gần, Patriot III sẽ đâm trực tiếp để phá hủy hoàn toàn.
Tại sao tên lửa Patriot của Mỹ có sự biến đổi như vậy? Điều này là do trong giai đoạn phát triển ban đầu của hệ thống phòng không, việc kiểm soát độ chính xác của tên lửa khó khăn. Nếu chọn mô hình tên lửa có tác động năng lượng, bạn phải đánh chính xác vào mục tiêu của đối phương, trong khi máy bay và tên lửa di chuyển với tốc độ cao, có thể bỏ lỡ mục tiêu trong chớp nhoáng. Lúc này, chọn cách phát nổ gần mục tiêu để tăng diện tích tác động, từ đó tăng cơ hội ngăn chặn máy bay đối phương. Công nghệ của tên lửa Patriot III của Mỹ đã đủ chín muồi, đủ tiên tiến, Mỹ có đủ tự tin rằng, sử dụng tác động năng lượng có thể xác định chính xác mục tiêu di chuyển với tốc độ cao và đâm thủng nó.
Chúng ta cũng có thể thấy rõ ưu và nhược điểm của phương thức phát nổ gần và tác động năng lượng thông qua sự kiện này. Nếu Ukraine sử dụng Patriot III, dựa vào độ chính xác và chế độ tác động năng lượng của Patriot III, máy bay chỉ huy trên không Il-22 sẽ không bao giờ có thể quay trở lại căn cứ sống. Phát nổ gần mặc dù tạo ra diện tích tác động lớn, nhưng có thể không tức thì gây chết người.
Qua sự kiện này, chúng ta có thể nhìn thấy vai trò quan trọng của vũ khí phương Tây trong chiến tranh Ukraine hiện nay. Bước đầu tiên của Ukraine, dụ dỗ máy báo động ra khỏi căn cứ, sử dụng tên lửa hành trình Storm Shadow do Anh cung cấp, và cuối cùng hoàn thành cú đánh chết người là nhờ vào tên lửa phòng không Patriot do Mỹ cung cấp. Những thành tích chiến đấu trên chiến trường Ukraine liên tục chứng minh rằng, vũ khí của phương Tây có lợi thế áp đảo hoàn toàn so với vũ khí của Nga.
Theo Tansuo Shifen
Lý Ngọc biên dịch
