Thế giới đang đói như thế nào?

Hơn 345 triệu người đang phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực ở mức độ cao vào năm 2023. Con số này cao hơn gấp đôi so với năm 2020.

Những cú sốc kinh tế, khí hậu cực đoan, xung đột và giá phân bón tăng vọt đang kết hợp lại để tạo ra một cuộc khủng hoảng lương thực với quy mô chưa từng có. Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) ước tính – từ 79 quốc gia nơi tổ chức này hoạt động (và nơi có dữ liệu) – rằng hơn 345 triệu người đang phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực ở mức độ cao vào năm 2023. Con số này cao hơn gấp đôi so với năm 2020. Một sự gia tăng đến 200 triệu người so với mức trước đại dịch COVID-19.

Báo cáo về tình trạng mất an ninh lương thực và dinh dưỡng trên thế giới năm 2023 của FAO nhấn mạnh tình trạng đói kém và mất an ninh lương thực toàn cầu. Nạn đói toàn cầu, được đo lường theo tỷ lệ suy dinh dưỡng, tương đối không thay đổi từ năm 2021 đến năm 2022 nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với trước đại dịch. Khoảng 9,2% dân số thế giới phải đối mặt với nạn đói vào năm 2022, so với 7,9% vào năm 2019.

Tình trạng mất an ninh lương thực ở mức độ trung bình hoặc nghiêm trọng đã ảnh hưởng đến 29,6% dân số toàn cầu (2,4 tỷ người) vào năm 2022, trong đó 11,3% dân số thế giới lâm vào tình trạng bị mất an ninh lương thực nghiêm trọng. Hơn 3,1 tỷ người trên toàn thế giới (42%) không đủ khả năng chi trả cho chế độ ăn uống lành mạnh vào năm 2021 (nhiều hơn 134 triệu người so với năm 2019).

WFP đang phải đối mặt với nhiều thách thức – số lượng người đói cực độ tiếp tục tăng với tốc độ khó có khả năng tài trợ kịp, trong khi chi phí cung cấp hỗ trợ lương thực đang ở mức cao nhất mọi thời đại do giá lương thực và nhiên liệu tăng cao.

Tại sao thế giới lại đói hơn bao giờ hết?

Xung đột buộc các gia đình phải rời bỏ nhà cửa, phá hủy nền kinh tế, hủy hoại cơ sở hạ tầng và khiến thực phẩm gần như không thể tìm thấy hoặc không thể mua được. Khi bạo lực nổ ra, nó sẽ tạo ra những làn sóng chấn động khắp khu vực. Cơ sở hạ tầng bị phá hủy, ngừng nhập khẩu, tỷ lệ lạm phát tăng, đồng tiền mất giá, đường sá bị cắt đứt và mất việc làm. Tất cả những điều này khiến nhiều người không thể tìm đủ thức ăn. Ở đâu có xung đột, ở đó có đói; và ở đâu có đói, ở đó thường có xung đột. Theo WFP, 70% người đói trên thế giới sống ở các khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và bạo lực.

Các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt và thường xuyên hơn đang phá hủy đất đai, gia súc và mùa màng khiến nạn đói toàn cầu gia tăng nhanh chóng. Nhiều quốc gia chịu tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu đã là nơi có số lượng lớn người tị nạn và di dời tăng nhanh. Những cú sốc khí hậu hủy hoại cuộc sống, mùa màng và sinh kế, đồng thời làm suy yếu khả năng tự nuôi sống bản thân của người dân.

FAO cho biết, chiến tranh ở Ukraine có thể khiến giá lương thực thế giới tăng 22% (Nguồn ảnh: Getty)

Giá phân bón toàn cầu thậm chí còn tăng nhanh hơn giá lương thực, vốn vẫn ở mức cao nhất trong 10 năm. Những tác động của cuộc chiến ở Ukraine, bao gồm giá khí đốt tự nhiên cao hơn, đã làm gián đoạn hơn nữa việc sản xuất và xuất khẩu phân bón toàn cầu – làm giảm nguồn cung, tăng giá và đe dọa giảm các vụ thu hoạch mùa màng. Giá phân bón cao có thể biến cuộc khủng hoảng lương thực tương đối hiện nay thành cuộc khủng hoảng lương thực sẵn có với sản lượng ngô, gạo, đậu tương và lúa mì đều giảm vào năm 2022.

Lạm phát cao ở hầu hết các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, với mức lạm phát cao hơn 5% ở 63,2% quốc gia có thu nhập thấp, 79,5% của các quốc gia có thu nhập trung bình thấp và 67% các quốc gia có thu nhập trung bình cao, trong đó nhiều quốc gia đang trải qua lạm phát hai con số. Ngoài ra, 78,9% các quốc gia có thu nhập cao đang trải qua lạm phát giá lương thực cao. Các quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất là ở Châu Phi, Bắc Mỹ, Châu Mỹ Latinh, Nam Á, Châu Âu và Trung Á. Trên thực tế, lạm phát giá lương thực vượt quá lạm phát chung ở 80,1% trong số 166 quốc gia có dữ liệu.

Chỉ số giá lương thực của FAO tăng lần đầu tiên sau ba tháng từ mức 122,4 được điều chỉnh tăng vào tháng 6, mức thấp nhất kể từ tháng 04/2021 lên 123,9 vào tháng 07/2023. Giá dầu thực vật tăng 12,1%, mức tăng đầu tiên trong 8 tháng do dầu hướng dương, dầu cọ, dầu đậu nành và hạt cải dầu có giá cao hơn trên thế giới.

Đô thị hóa đang thúc đẩy những thay đổi trong hệ thống thực phẩm nông nghiệp, mang đến những thách thức và cơ hội. Những thách thức bao gồm sự sẵn có của thực phẩm rẻ, giàu năng lượng, không tốt cho sức khỏe; hạn chế về trái cây và rau quả; loại trừ nông dân nhỏ khỏi chuỗi giá trị chính thức; và mất đất và vốn tự nhiên do mở rộng đô thị. Đô thị hóa cũng là cơ hội tạo thu nhập, mở rộng chuỗi giá trị thực phẩm và tiếp cận với thực phẩm bổ dưỡng cho nông dân.

Cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu đã trở nên tồi tệ hơn một phần do ngày càng nhiều quốc gia áp đặt các biện pháp hạn chế thương mại lương thực với mục tiêu tăng nguồn cung trong nước và giảm giá. Tính đến ngày 05/06/2023, 20 quốc gia đã thực hiện 27 lệnh cấm xuất khẩu thực phẩm và 10 quốc gia đã thực hiện 14 biện pháp hạn chế xuất khẩu.

Nga đang sử dụng thực phẩm như một vũ khí đẩy giá toàn cầu lên cao

Ngày 17/07, gần một năm sau khi thỏa thuận được ký kết tại Istanbul, Nga đã quyết định không gia hạn sáng kiến ​​ngũ cốc Biển Đen (BSGI) cho phép Ukraine tiếp tục xuất khẩu hàng nông sản ra thị trường toàn cầu trong thời kỳ chiến tranh.

Trước cuộc chiến tranh xâm lược của Nga, Ukraine là nước cung cấp lương thực quan trọng toàn cầu: 1/5 lượng lúa mạch của thế giới cũng như 1/6 ngô và 1/8 lúa mì đến từ Ukraine. Sau khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm ngoái, tấn công các cánh đồng ngũ cốc và hầm chứa cũng như phong tỏa các cảng của Ukraine, giá lương thực toàn cầu tăng vọt lên mức kỷ lục và gây nguy hiểm cho nguồn cung lương thực rất cần thiết cho nhiều nước nhập khẩu. BSGI nhằm mục đích thiết lập lại một tuyến đường quan trọng cho xuất khẩu nông sản từ Ukraine và giảm giá lương thực toàn cầu.

Mặc dù có nhiều thách thức, họ đã đạt được mục đích chính. Kể từ tháng 08/2022, việc xuất khẩu gần 33 triệu tấn ngũ cốc và thực phẩm từ Ukraine sang 45 quốc gia đã đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm 25% giá lương thực toàn cầu kể từ mức cao kỷ lục đạt được ngay sau cuộc tấn công của Nga. Trong đó, hơn một nửa số ngũ cốc, bao gồm 2/3 lúa mì, được chuyển đến các nước đang phát triển.

Năm 2023, 80% lượng lúa mì bán ra bởi Ukraine đã được dùng để hỗ trợ các hoạt động nhân đạo ở các quốc gia mất an ninh lương thực nhất như Afghanistan, Djibouti, Ethiopia, Kenya, Somalia, Sudan và Yemen thông qua WFP.

Quyết định của Nga được đưa ra bất chấp các đề xuất mới của tổng thư ký Liên Hợp Quốc nhằm giải quyết các mối quan ngại của nước này. Ông Putin đã sử dụng thực phẩm làm vũ khí và gây nguy hiểm cho nguồn cung cấp lương thực toàn cầu. Vài giờ sau khi rút quân, Nga bắt đầu phá hủy các cơ sở lưu trữ ngũ cốc và cơ sở hạ tầng cảng của Ukraine bằng các cuộc tấn công có mục tiêu hàng ngày, không chỉ ở Biển Đen mà còn ở sông Danube.

Chiến tranh Nga - Ukraine sẽ khiến khủng hoảng lương thực xảy ra ở Ukraine và lan ra toàn cầu; cấp độ đói nghèo đang tăng vọt ở tầng lớp nghèo khó và lao động. (Ảnh: Ntdvn tổng hợp)

Khi thế giới đối phó với nguồn cung bị gián đoạn và giá cao hơn, Nga hiện đang tiếp cận các quốc gia dễ bị tổn thương, đặc biệt là ở Châu Phi, với các đề nghị song phương về các lô hàng ngũ cốc hạn chế. Đây là một chính sách yếm thế nhằm cố tình sử dụng lương thực như một vũ khí.

Các thị trường đã đoán trước được động thái của Nga do căng thẳng địa chính trị đang diễn ra, vì vậy thị trường ngũ cốc thể hiện phản ứng tức thời tối thiểu đối với việc rút ra của Nga. Giá tương lai đối với các loại ngũ cốc và hạt có dầu chủ chốt tăng nhẹ. Giá lúa mì kỳ hạn tăng 3% vào ngày 17/07 nhưng vẫn ở dưới mức cao nhất của năm trước. Tương tự, giá ngô và đậu tương kỳ hạn cũng tăng mạnh.

Sự biến động giá lương thực gia tăng có thể sẽ kéo dài chừng nào Nga còn đặt nguồn cung lương thực toàn cầu vào tình trạng căng thẳng có chủ ý, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt toàn cầu - đặc biệt là đối với những người không có lương thực ở các nước phụ thuộc vào nhập khẩu.

Liên Hợp Quốc buộc phải cắt giảm tài trợ do khủng hoảng tài chính

Liên Hợp Quốc nói rằng một cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng đang buộc tổ chức này phải cắt giảm lương thực và viện trợ cho hàng triệu người trên toàn thế giới. Tổ chức toàn cầu này chỉ nhận được 5 tỷ USD trong số 20 tỷ USD cần thiết, ít nhất 38 trong số 86 quốc gia nơi WFP hoạt động đã bị cắt giảm hoặc có kế hoạch sớm cắt giảm viện trợ - bao gồm Afghanistan, Syria, Yemen và Tây Phi.

Ông Carl Skau, phó giám đốc điều hành của WFP cho biết nhu cầu nhân đạo đã “tăng vọt” vào năm 2021 và 2022 do đại dịch COVID-19 và cuộc chiến ở Ukraine cũng như những tác động toàn cầu của nó. Ông nói: “Những nhu cầu đó tiếp tục tăng lên, những động lực đó vẫn còn đó, nhưng nguồn tài trợ đang cạn kiệt. Vì vậy, chúng tôi đang thấy năm 2024 thậm chí còn tồi tệ hơn”.

Khi được hỏi tại sao nguồn tài trợ đang cạn kiệt, ông Skau nói hãy hỏi các nhà tài trợ.

“Nhưng rõ ràng là ngân sách viện trợ, ngân sách nhân đạo, ở cả Châu Âu và Hoa Kỳ, [không] như hiện tại vào năm 2021-2022”, ông nói.

Lực lượng an ninh Afghanistan tham gia một chiến dịch chống lại những kẻ khủng bố ISIS ở quận Achin, tỉnh Nangarhar, Afghanistan, ngày 05/11/2019. (Ảnh: Noorullah Shirzada/AFP qua Getty Images)

Ông Skau cho biết vào tháng 3, WFP buộc phải cắt giảm khẩu phần ăn từ 75% xuống 50% cho các cộng đồng ở Afghanistan đang đối mặt với nạn đói ở mức độ khẩn cấp, và vào tháng 5, WFP buộc phải cắt giảm lương thực cho 8 triệu người - 66% dân số đang được hỗ trợ. Bây giờ, tổ chức này chỉ giúp được 5 triệu người, ông nói. Ông Skau cho biết, ở Syria, 5,5 triệu người sống dựa vào WFP để có lương thực đã cung cấp cho 50% khẩu phần ăn. Vào tháng 7, cơ quan này đã cắt giảm tất cả khẩu phần ăn cho 2,5 triệu người. Tại các vùng lãnh thổ của Palestine, WFP đã cắt giảm 20% hỗ trợ tiền mặt trong tháng 5 và tháng 6. Tổ chức đã cắt giảm 60% số ca bệnh, tương đương 200.000 người. Và tại Yemen, ông nói, thâm hụt tài trợ khổng lồ sẽ buộc WFP phải cắt viện trợ cho 7 triệu người vào đầu tháng 8.

Ông Skau cho biết, ở Tây Phi, nơi nạn đói trầm trọng đang gia tăng, hầu hết các quốc gia đang phải đối mặt với việc cắt giảm khẩu phần ăn trên diện rộng, đặc biệt là bảy nước có khủng hoảng lương thực lớn nhất của WFP: Burkina Faso, Mali, Chad, Cộng hòa Trung Phi, Nigeria, Niger và Cameroon.

Những điểm nóng của nạn đói

FAO và WFP cảnh báo rằng tình trạng mất an ninh lương thực cấp tính có khả năng xấu đi hơn nữa ở 18 điểm nóng về nạn đói - bao gồm tổng cộng 22 quốc gia - trong thời gian từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2023.

Afghanistan, Nigeria, Somalia, Nam Sudan và Yemen vẫn ở mức quan ngại cao nhất. Haiti, Sahel (Burkina Faso và Mali) và Sudan đã được nâng lên mức quan ngại cao nhất; điều này là do di chuyển về người và hàng hóa bị hạn chế nghiêm trọng ở Haiti, cũng như ở Burkina Faso và Mali, và sự bùng nổ xung đột gần đây ở Sudan.

Pakistan, Cộng hòa Trung Phi, Ethiopia, Kenya, Cộng hòa Dân chủ Congo và Cộng hòa Ả Rập Syria là những điểm nóng rất đáng lo ngại và cảnh báo cũng được mở rộng tới Myanmar trong phiên bản này. Tất cả các điểm nóng này đều có nhiều người phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực cấp tính nghiêm trọng khiến tính mạng của người dân bị đe dọa trong những tháng tới.

Lebanon, El Salvador và Nicaragua đã được thêm vào danh sách các quốc gia có điểm nóng về nạn đói kể từ ấn bản tháng 09/2022 của FAO và WFP. Malawi, Guatemala và Honduras vẫn là các quốc gia có nạn đói nghiêm trọng.

Những người bị ảnh hưởng nhiều nhất trong nạn đói

Những người nghèo: Những người sống trong các cộng đồng nghèo thường không được tiếp cận với thực phẩm bổ dưỡng và sống trong môi trường không an toàn với nước bị ô nhiễm, vệ sinh kém và không được tiếp cận đầy đủ với các dịch vụ y tế và giáo dục - tất cả những điều này đều góp phần gây ra nạn đói và suy dinh dưỡng.

Trẻ em: Trong khi nhiều người sống trong cảnh nghèo đói phải đối mặt với nạn đói thì trẻ em dưới 5 tuổi đặc biệt dễ bị đói và dễ gây đến hậu quả thảm khốc. Khi trẻ đói, chúng sẽ khó phát triển, học hỏi và thậm chí là không khỏe mạnh.

Vào đầu năm 2016, bức ảnh một cậu bé Nigeria da bọc xương vì suy dinh dưỡng nặng, trên người không mảnh áo che thân, đang được một người phụ nữ cho uống nước đã gây chấn động thế giới. (Ảnh: Facebook)

Trẻ hay mắc các bệnh như sốt rét, dịch tả hoặc viêm phổi dễ bị suy dinh dưỡng hơn. Sự kết hợp của bệnh tật và suy dinh dưỡng làm suy yếu hệ thống miễn dịch. Trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính có nguy cơ tử vong vì các bệnh nhiễm trùng thông thường cao gấp 9 lần so với trẻ cùng lứa tuổi được nuôi dưỡng tốt hơn.

Phụ nữ: ở gần 2/3 các quốc gia trên thế giới, phụ nữ dễ bị đói và mất an ninh lương thực hơn nam giới. Ở nhiều nơi, phụ nữ ăn ít nhất và ăn cuối cùng, mặc dù thực tế là 90% thời gian họ chịu trách nhiệm chuẩn bị và mua thực phẩm cho gia đình. Dữ liệu gần đây cho thấy có số lượng phụ nữ bị đói nhiều hơn nam giới là 150 triệu người năm 2021.

Những người bị thiệt thòi nhất trong một cộng đồng – chẳng hạn như người già, phụ nữ, người di tản và người tị nạn, và những người khuyết tật – có nhiều khả năng phải đối mặt với các rào cản đối với các dịch vụ, công việc, thu nhập và nguồn lực thiết yếu. Họ cũng có nhiều khả năng phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực và bệnh tật, bao gồm cả suy dinh dưỡng.

Những người sống trong các cuộc xung đột: Ước tính có khoảng 60% người đói trên thế giới sống ở các quốc gia đang có xung đột mạnh. Xung đột làm gián đoạn mùa màng, cản trở việc cung cấp viện trợ nhân đạo và buộc các gia đình phải rời bỏ nhà cửa .

Người tị nạn & Người tản cư: Số người buộc phải rời bỏ nhà cửa do xung đột, đói kém, ngược đãi và vi phạm nhân quyền đã đạt mức cao kỷ lục mới. Những người phải di tản, bao gồm cả người tị nạn, người xin tị nạn, người di tản trong nước (những người chạy trốn khỏi nhà của họ nhưng vẫn ở lại quê hương của họ), phải đối mặt với nguy cơ đói cao hơn.

Những người đứng đầu FAO, IMF, Nhóm Ngân hàng Thế giới, WFP và WTO đã đưa ra Tuyên bố chung thứ ba vào ngày 08/02/2023. Tuyên bố kêu gọi ngăn chặn sự trầm trọng của cuộc khủng hoảng an ninh lương thực và dinh dưỡng, cần có thêm các hành động khẩn cấp để (i ) giải cứu các điểm nóng về nạn đói, (ii) tạo thuận lợi cho thương mại, cải thiện hoạt động của thị trường và nâng cao vai trò của khu vực tư nhân, và (iii) cải cách và tái sử dụng các khoản trợ cấp có hại với mục tiêu và hiệu quả thận trọng. Các quốc gia nên cân bằng các biện pháp can thiệp khẩn cấp ngắn hạn với các nỗ lực phục hồi lâu dài hơn khi họ đối phó với khủng hoảng.

Thuỷ Tiên (tổng hợp)

NGUỒN TIN THAM KHẢO

1. https://www.csmonitor.com/World/2023/0731/UN-forced-to-cut-funding-as-global-humanitarian-needs-skyrocket
2. https://www.actionagainsthunger.org/the-hunger-crisis/world-hunger-facts/who-does-hunger-affect/
3. https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/aug/03/russia-food-vladimir-putin-black-sea-grain-initiative-eu-aid
4. https://www.worldbank.org/en/topic/agriculture/brief/food-security-update
5. https://www.wfp.org/publications/hunger-hotspots-fao-wfp-early-warnings-acute-food-insecurity-june-november-2023https://www.wfp.org/global-hunger-crisis