Mọi người thường xuyên bắt gặp những hình ảnh về chiến trường Ukraine lan truyền trên mạng xã hội, nơi binh sĩ hoảng loạn chạy trốn trước máy bay không người lái nhưng không thể làm gì. Đây là một ví dụ đơn giản cho đặc điểm lớn nhất của chiến tranh hiện đại ‘chiến trường trong suốt’, nơi hầu như không có chỗ nào để ẩn náu.
‘Chiến trường trong suốt’ cũng là một trong những khái niệm quan trọng nhất do Ukraine đưa ra. Đây là không gian thông tin chiến trường, cung cấp thông tin chiến thuật và hoạt động cho bộ binh, sĩ quan và nhà hoạch định chiến lược theo thời gian thực.
Cùng với sự phát triển và phổ biến nhanh chóng của công nghệ cảm biến, truyền thông, máy tính và trí tuệ nhân tạo, khả năng nhận thức tình hình chiến trường đang ngày càng vượt qua màn sương mù chiến tranh một cách chưa từng có. Điều này được thể hiện rõ nét nhất trong chiến trường Ukraine, nơi đây đã trở thành sân thử nghiệm cho các khái niệm và công nghệ quân sự mới.
‘Chiến trường trong suốt’ là gì?
‘Chiến trường trong suốt’ là khái niệm chỉ tình trạng một bên có thể quan sát được gần như tất cả các hoạt động chiến thuật của đối phương. Khả năng này phần lớn được thúc đẩy bởi sự phát triển của các công nghệ đa dạng như Chỉ huy, Kiểm soát, Thông tin liên lạc, Máy tính, Tình báo, Giám sát, Trinh sát và Nhắm mục tiêu (C4ISTAR). Việc sử dụng rộng rãi máy bay không người lái và cảm biến đã tạo ra tác động đặc biệt đáng kể đến Chiến tranh Ukraine và các cuộc xung đột khác.
Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế đã lưu ý trong một báo cáo năm ngoái rằng độ bão hòa của cảm biến tạo ra một chiến trường trong suốt giúp phát hiện và nhắm mục tiêu vào lực lượng kẻ thù dễ dàng hơn so với những thập kỷ trước. Khái niệm Chiến đấu trên bộ (LOpC) của Quân đội Anh, được công bố vào năm ngoái, cũng đưa ra kết luận tương tự.
Các UAV tiết kiệm chi phí và có rủi ro thấp thực hiện các nhiệm vụ tình báo, giám sát, trinh sát và thu thập mục tiêu, trong khi các UAV tấn công rút ngắn đáng kể thời gian phản ứng từ cảm biến đến mục tiêu và tăng tốc độ của chuỗi tiêu diệt. Cảm biến radar, hồng ngoại và quang điện cung cấp hình ảnh rõ ràng hơn về chiến trường và thậm chí có thể nhìn thấy mục tiêu qua thảm thực vật.
Vệ tinh quân sự và thương mại đã biến đổi các hệ thống thông tin trước đây chỉ dành riêng cho chính phủ và quân đội trở nên phổ biến cho người dân. Thông tin nguồn mở (OSINT) từ mạng xã hội và vệ tinh thương mại giúp người dân bình thường cũng có thể truy cập thông tin và hỗ trợ các hoạt động quân sự. Những nguồn thông tin chiến trường thời gian thực này trước đây chỉ dành cho các cơ quan tình báo và những người được đào tạo đặc biệt.
Tại Ukraine, người dân có thể cung cấp OSINT cho quân đội Ukraine, đóng vai trò như "bộ khuếch đại sức mạnh". Điện thoại thông minh cho phép người dân truyền thông tin về kẻ thù cho quân đội trong vài giây, điều này là không thể tưởng tượng trước đây.
Lợi thế của Ukraine trên ‘chiến trường trong suốt’
Trên ‘chiến trường trong suốt’, việc che giấu việc di chuyển quân đã khó, việc phát động các hoạt động tấn công quy mô lớn lại càng khó hơn. Như Khái niệm Chiến tranh trên bộ của Quân đội Anh đã chỉ ra, việc binh lính ẩn náu và sống sót ngày càng trở nên khó khăn hơn. Khi các hoạt động quân sự được giám sát và theo dõi theo thời gian thực nhiều hơn, việc duy trì tính bất ngờ, lừa dối và hợp pháp sẽ gặp nhiều thách thức hơn.
Nó cũng có thể làm cho các hoạt động tấn công khó tiến hành thành công hơn. Vì vậy, trong thế cân bằng tấn công và phòng thủ trên chiến trường Ukraine, bên phòng thủ đôi khi ở thế tương đối thuận lợi. Nga đã không thể đạt được đột phá về mặt chiến lược và chiến thuật trong cuộc xâm lược ban đầu vì quy trình tập trung quân của họ ở biên giới Ukraine trước chiến dịch được hiển thị rõ ràng trên Google Maps.
Nhìn chung, các cuộc tấn công gần đây của Nga và Ukraine hầu như không có tác dụng. Vào năm 2023, trong thời kỳ đỉnh điểm phản công của Ukraine, quân đội Ukraine chỉ tiến trung bình 90 mét mỗi ngày. Vấn đề mấu chốt là lực lượng tấn công thường bị phát hiện nhanh chóng bởi vô số cảm biến trên chiến trường. Ít nhất, điều này có nghĩa là hành động này mất đi tính bất ngờ, và tệ hơn là nó mời gọi pháo binh, không kích hoặc tấn công bằng máy bay không người lái. Vì vậy, rất khó để một lực lượng tấn công đánh bại một lực lượng địch đã sẵn sàng tự vệ.
‘Chiến trường trong suốt’ không chỉ tăng cơ hội phát hiện mà còn tăng phạm vi tấn công chính xác. Ví dụ, máy bay không người lái có thể mở rộng phạm vi quan sát của các quan sát viên mặt đất ở tiền tuyến, từ đó tăng độ chính xác và tầm bắn của pháo binh và đạn dẫn đường chính xác để tấn công mục tiêu. Điều này có thể khiến quân hậu phương và các hoạt động hậu cần phải hứng chịu hỏa lực của kẻ thù, đồng thời các tuyến tiếp tế trước đây được coi là an toàn có thể gặp nguy hiểm lớn hơn. Cả hai đối thủ sẽ phải đối mặt với những thách thức giống nhau.
Quân đội Mỹ cũng cho rằng ‘chiến trường trong suốt’ là một trong những bài học lớn rút ra từ cuộc chiến Ukraine. Khả năng tiến hành các hoạt động quân sự như tấn công bất ngờ, bảo vệ hậu cần và che giấu quân đội mà không bị phát hiện liên tục bị biến mất. Khả năng sống sót của một số nền tảng chiến thuật có thể bị đe dọa lớn hơn bởi tính minh bạch của chiến trường. Ví dụ, quân đội Hoa Kỳ đã dựa chủ yếu vào trực thăng vận tải để cung cấp khả năng trinh sát, tiếp tế, tấn công và cứu hộ. Nhưng phải đối mặt với một loạt các cảm biến, máy bay không người lái và hệ thống phòng không. Khả năng tồn tại trong môi trường cường độ cao như vậy rất không chắc chắn.
Đặc biệt đối với các lực lượng tấn công, khả năng sống sót là vấn đề then chốt vì cơ hội bị phát hiện đã tăng lên đáng kể so với trước đây và các cuộc tấn công chính xác của kẻ thù từ khoảng cách xa đã trở nên phổ biến. Đây là lý do tại sao khái niệm chiến tranh trên bộ của Quân đội Anh nhấn mạnh đến sự thay đổi chiến thuật. Nghĩa là, lực lượng chiến đấu phải phân tán, đánh lừa, che giấu khi tấn công pháo binh, phương tiện giám sát, đường tiếp tế hậu cần và nút chỉ huy của địch.
Mặc dù tính minh bạch của chiến trường tạo ra những thách thức chết người về khả năng sống sót của lực lượng, nhưng điều này không có nghĩa là các lực lượng hoàn toàn bất lực trước các cảm biến và máy bay không người lái.
Công nghệ có thể làm cho chiến trường trở nên minh bạch, hoặc có thể làm cho chiến trường trở nên mờ ám hoặc được sử dụng để đánh lừa đối thủ. Cơ hội đánh lừa và che giấu vẫn tồn tại và có thể nảy sinh theo những cách đáng ngạc nhiên. Ví dụ, quân đội Ukraine đã sử dụng mô hình bơm hơi thực tế của hệ thống tên lửa HIMARS, có chức năng sưởi ấm, để đánh lừa các trinh sát Nga bằng cách sử dụng camera chụp ảnh nhiệt để tin rằng họ đang nhìn thấy hệ thống HIMARS thật, từ đó thu hút hỏa lực của đối phương, nhằm bảo vệ HIMARS khỏi các cuộc tấn công.
‘Chiến trường trong suốt’ tạo ra thách thức và cơ hội cho cả hai bên, nhưng xét về việc sở hữu nguồn lực tình báo chiến trường, Ukraine có thể có lợi thế so sánh trước Nga. Nói cách khác, người Ukraine có thể nhìn rõ quân đội Nga hơn người Nga có thể quan sát quân đội Ukraine. Nguyên nhân là do sự hỗ trợ tình báo của Hoa Kỳ và phương Tây, số lượng lớn máy bay không người lái trinh sát được cung cấp cho Ukraine thông qua viện trợ quân sự trước đây và việc sử dụng hệ thống Starlink. Điều này đặt quân đội Ukraine vào thế phòng thủ. Khi tình trạng thiếu đạn dược khiến tỷ lệ bắn pháo giữa quân Nga và quân Ukraine tăng lên 10:1, quân đội Ukraine đã không sụp đổ trong vài tuần như Tư lệnh Bộ chỉ huy châu Âu Cavalli dự đoán. Thay vào đó, họ tiếp tục gây thương vong nặng nề cho lực lượng Nga và thậm chí còn tăng cường tấn công vào các mục tiêu ở Crimea và Nga.
Đêm 16/4, quân đội Ukraine một lần nữa tấn công căn cứ không quân Nga ở Dzhankoy, phía bắc Crimea, khiến bệ phóng tên lửa, radar và sở chỉ huy phòng không của 4 hệ thống phòng không S-400 của Nga bị phá hủy hoặc hư hỏng nặng. Vài giờ sau khi phá hủy hệ thống phòng không, đợt tấn công thứ hai đã phá hủy trung tâm bảo trì của căn cứ. Hệ thống quản lý tài nguyên thông tin hỏa hoạn (FIRMS), sử dụng cảm biến hồng ngoại quỹ đạo, đã quan sát thấy ít nhất sáu đám cháy xung quanh căn cứ trong thời gian gần như thực. Theo các thông tin trên mạng xã hội, khoảng 30 người Nga đã thiệt mạng và số người thương vong có thể vượt quá 100 người. Blog quân sự Nga cho biết, quân đội Ukraine đã sử dụng Hệ thống tên lửa chiến thuật quân đội MGM-140 (ATACMS) do Mỹ cung cấp.
Dù được sự hỗ trợ của các nguồn lực tình báo phương Tây nhưng Ukraine đã đạt được lợi thế ‘chiến trường trong suốt’ trước Nga ở một mức độ nhất định, đồng thời giúp Ukraine kéo dài cuộc đối đầu với quân đội Nga dù đang thiếu đạn dược trầm trọng. Tuy nhiên, ‘chiến trường trong suốt’ không đại diện cho tất cả các cuộc chiến tranh. Vì vậy, lợi thế ‘chiến trường trong suốt’ không thể bù đắp được tác động tai hại của tỷ lệ hỏa lực ngày càng mở rộng đối với quân đội Ukraine. Nếu không có sự hỗ trợ quân sự tiếp theo, Ukraine sẽ không thể duy trì khả năng phòng thủ chứ đừng nói đến việc tấn công. Vấn đề bây giờ là liệu giai đoạn viện trợ quân sự tiếp theo của Mỹ sẽ đến sớm hay không và lực lượng Ukraine có thể cầm cự được bao lâu cho đến khi viện trợ mới được chuyển đến.
Ngày 18/4, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Johnson tuyên bố sẵn sàng “chấp nhận rủi ro cá nhân" để thúc đẩy Hạ viện bỏ phiếu về vấn đề hỗ trợ quân sự cho Ukraine, Israel và Đài Loan. Hạ viện dự kiến sẽ bỏ phiếu trong thời gian tới để cung cấp khoảng 95 tỷ USD viện trợ quân sự bổ sung cho Ukraine và Israel. Trong số đó, dự luật tài trợ bổ sung cho Ukraine đề xuất phân bổ 61 tỷ USD và cung cấp Tên lửa chiến thuật quân đội tầm xa (ATACMS) cho Ukraine càng sớm càng tốt.
Tin tức mới nhất cho thấy, không có gì đáng lo ngại về việc Hạ viện Mỹ thông qua dự luật viện trợ cho Ukraine. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Austin nhấn mạnh sự chậm trễ đã gây ra hậu quả nghiêm trọng trên chiến trường. Thời gian là điều cốt yếu. Tình thế trên chiến trường bắt đầu thay đổi có lợi cho Nga.
Người phát ngôn Lầu Năm Góc Pat Ryder cho biết, hy vọng rằng hỗ trợ an ninh có thể được cung cấp khẩn cấp với số lượng cần thiết để giúp Ukraine thành công, điều này có thể đạt được trong vài ngày.
Hoa Kỳ có hai cách để đẩy nhanh việc cung cấp vũ khí và đạn dược. Một là Ủy quyền rút vốn của Tổng thống (PDA), cho phép rút vũ khí và đạn dược trực tiếp từ kho vũ khí hiện có của quân đội Hoa Kỳ. Thông thường, việc rút quân của tổng thống cho phép chuyển giao vũ khí, việc này sẽ đến trong vòng vài ngày. Phương án còn lại là lấy từ kho vũ khí dự trữ của châu Âu, điều này sẽ cho phép giao hàng gần như ngay lập tức cho Ukraine, bao gồm đạn pháo 155mm và đạn phòng không.
Giám đốc tình báo chính của Ukraine Budanov cho biết, Nga có thể tiến hành cuộc tấn công tiếp theo vào cuối tháng 5 hoặc đầu tháng 6.
Dù có hay không có sự hỗ trợ vũ khí của phương Tây, Ukraine sẽ phải đối mặt với những thách thức rất lớn. Thách thức là Nga sẽ ngày càng sử dụng các lực lượng có tính cơ động cao và nhanh nhẹn để xâm nhập vào hậu phương Ukraine theo cách phân tán hơn nhằm giảm thiểu khả năng bị tổn thương của lực lượng trên một chiến trường minh bạch.
Vì vậy, ngay cả khi có được viện trợ quân sự, con đường tương lai của Ukraine cũng sẽ không bằng phẳng.
Theo Shishi Junshi
Lý Ngọc biên dịch
