Cách đây vài tuần, khi thế giới dồn sự chú ý vào thảm kịch ở Trung Đông, thì một bước đi nhanh gọn tại một quốc gia nhỏ bé ở Tây Phi đã khiến thế giới trở thành một nơi nguy hiểm hơn.
Nga - Burkina Faso ký thỏa thuận xây dựng nhà máy điện hạt nhân
Ông Simon-Pierre Boussim - Bộ trưởng Năng lượng của đất nước Burkina Faso - và ông Nikolay Spasskiy - Phó tổng giám đốc tập đoàn năng lượng hạt nhân nhà nước Nga Rosatom - đã ký thỏa thuận xây dựng một nhà máy điện hạt nhân ở vùng đất khô cằn không giáp biển có tên Sahel.
Theo nghiên cứu của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (Carnegie Endowment for International Peace), cơ quan an ninh quốc gia của Nga coi xuất khẩu điện hạt nhân dân sự là “công cụ quan trọng để tăng cường ảnh hưởng ra nước ngoài, đồng thời tạo ra dòng doanh thu nhằm duy trì sức mạnh trí tuệ và kỹ thuật cũng như các chương trình quan trọng bên trong nước Nga”, tuy nhiên, sự hợp tác như vậy thường là con dao hai lưỡi.
“Một mặt, các dự án tốn kém… thường ít có ý nghĩa về kinh tế đối với quốc gia mua hàng [Burkina Faso], đặt ra những câu hỏi khó chịu về việc ai là bên được hưởng lợi”.
“Mặt khác, các dự án được [nhà nước] trợ cấp nhiều - chủ yếu vì lý do địa chính trị - tạo ra rủi ro rằng công ty độc quyền năng lượng hạt nhân Rosatom của Nga phải chịu những gánh nặng mà công ty này khó có thể gánh nổi".
Tại buổi lễ công bố thỏa thuận, Bộ trưởng Năng lượng Boussim cảm ơn Moscow vì “sẵn sàng cung cấp cho Burkina Faso đủ năng lượng mà nước này cần đến trong tương lai”.
Nhưng Nga sẽ nhận lại được gì cho “lòng từ thiện” của họ?
Đây là manh mối: Ông Boussim cũng là Bộ trưởng Mỏ của Burkina Faso. Tài nguyên khoáng sản chính của đất nước này là vàng. Theo thống kê chính thức, Burkina Faso là nhà sản xuất vàng lớn thứ 4 châu Phi và lớn thứ 14 thế giới, với sản lượng gần 60 tấn vào năm 2022.
Công ty khai thác mỏ Nordgold của Nga, cùng với Trung Quốc, sở hữu một vài mỏ vàng lớn của quốc gia này.
Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) của chính phủ Hoa Kỳ đã ban hành các biện pháp trừng phạt đối với Nordgold và chủ sở hữu của nó là ông Alexei Mordashov vào tháng 6/2022.
Bộ Lao động Hoa Kỳ cho biết tình trạng sử dụng lao động trẻ em và lao động cưỡng bức diễn ra phổ biến ở các khu mỏ tại Burkina Faso.
Nga trong nhiều năm qua đã sử dụng lính đánh thuê thuộc Tập đoàn Wagner để giành quyền kiểm soát các mỏ vàng và mỏ dầu ở Trung, Tây và Bắc Phi.
Moscow bắt đầu tăng cường đáng kể sự hiện diện an ninh ở châu Phi vào năm 2019, ngay sau khi trùm Wagner vào thời điểm đó là ông Yevgeny Prigozhin đăng một bản ghi nhớ nội bộ có nội dung: “Châu Phi là một khu vực trên thế giới hội tụ lợi ích của tất cả các cường quốc toàn cầu”. “Vị thế của một quốc gia trên trường quốc tế phụ thuộc trực tiếp vào ảnh hưởng của quốc gia đó đối với lục địa châu Phi".
-
- Toàn cảnh công trường xây dựng mỏ vàng Essakane ở Essakane, Burkina Faso. Đây là một trong bốn mỏ đang hoạt động của công ty khai thác vàng Iamgold của Canada. (Ảnh: Issouf Sanogo/AFP/Getty Images)
Vào tháng 12/2022, Tổng thống Ghana Nana Akufo-Addo cho biết chính quyền quân sự Burkina Faso, vốn giành quyền lực thông qua cuộc đảo chính vào tháng 9 năm đó, đã thuê Wagner giúp họ chống lại “các thực thể phi nhà nước có vũ trang”.
Ông Nana Akufo-Addo nói với các phóng viên tại hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ - châu Phi: “Tôi tin rằng một mỏ ở miền nam Burkina [Faso] đã được giao cho họ [Wagner] như một hình thức thanh toán cho sự phục vụ của họ”.
Chính phủ Burkina Faso đã bác bỏ điều này nhưng chưa xác nhận hay phủ nhận việc họ đã đạt được thỏa thuận nào đó với Wagner.
Theo các nhà phân tích an ninh, nếu lính đánh thuê - vốn nổi lên trong chiến tranh Ukraine - theo chân các chuyên gia hạt nhân Nga tới Burkina Faso, thì quốc gia 20 triệu dân này sẽ phải đối mặt với thách thức gay gắt hơn.
Các chuyên gia nói với The Epoch Times rằng hơn 40% đất nước hiện đang bị kiểm soát bởi Jama'a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM) - một nhánh của al-Qaeda - với sự giúp đỡ của một nhóm địa phương có liên kết với ISIS.
Tổ chức “Dự án Dữ liệu Sự kiện và Vị trí Xung đột Vũ trang” (ACLED) cho biết hơn 6.000 người Burkina Faso đã thiệt mạng trong các vụ bạo lực khủng bố tính đến tháng 9 năm nay. ACLED đánh giá rằng số người chết đang đạt đến “tỷ lệ giống như nội chiến”.
Ông Babacar Ndiaye - nhà phân tích độc lập về an ninh Tây Phi, sống tại Dakar (Sénégal) - nói: “Tôi không nghĩ việc xây dựng một nhà máy hạt nhân cần mức độ an toàn cao ở nơi mà các chiến binh thánh chiến Hồi giáo đang hoạt động điên cuồng là một ý tưởng hay”.
Nhưng Đại úy Ibrahim Traore - Tổng thống của chính quyền quân sự mới của Burkina Faso - không hề nản lòng. Trên thực tế, trong hội nghị thượng đỉnh Nga - châu Phi ở St Petersburg (Nga) vào tháng 7 năm nay, ông Traore đã đưa ra lời đề nghị cá nhân với Tổng thống Nga Vladimir Putin về việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân.
Trước đó, sau khi lên nắm quyền, ông Traore đã ngay lập tức có những động thái nhằm thay thế đồng minh phương Tây thân cận nhất của Burkina Faso là Pháp bằng Nga.
Nga nhắm mục tiêu vào nhiều lợi ích khác tại châu Phi
Các nước láng giềng - giàu khoáng sản không kém - của Burkina Faso là Mali và Niger cũng đang tăng cường mối quan hệ với Nga, đặc biệt là về hợp tác quân sự. Các nước này đang vất vả ngăn chặn các cuộc nổi dậy có liên quan đến al-Qaeda và ISIS. Nhóm chiến binh Wagner đang có mặt ở cả Mali và Niger.
Mali là nước sản xuất vàng lớn thứ 3 châu Phi.
Vào ngày 23/11, chính phủ quân sự Mali đã ký một thỏa thuận với Nga, trong đó có một dự án luyện vàng ở thủ đô Bamako. Bộ trưởng Tài chính Alousseni Sanou của Mali cho biết dự án này sẽ xử lý khoảng 200 tấn vàng mỗi năm.
Cùng ngày, chính phủ Burkina Faso khởi công xây dựng nhà máy luyện vàng đầu tiên của nước này. Marena Gold - công ty đồng quản lý nhà máy - dự kiến rằng năng lực sản xuất của nhà máy sẽ đạt khoảng 880 pound vàng mỗi ngày. Tổng thống Traore cho biết số vàng sẽ nằm dưới “toàn quyền kiểm soát” của đất nước Burkina Faso.
Tại lễ khởi công ở Ouagadougou (thủ đô của Burkina Faso), ông Traore nói: “Từ lâu, vàng đã là sản phẩm xuất khẩu hàng đầu [của Burkina]. Nhưng chúng ta chưa từng kiểm soát được vàng… hôm nay chúng ta quyết định sẽ làm điều đó".
Theo Mining Technology - trang web theo dõi sản xuất vàng toàn cầu, Trung Quốc sở hữu một lượng lớn các mỏ vàng ở Burkina Faso, tiếp theo là Úc, Nga và Canada.
Niger - một đồng minh thân cận khác của Nga - là một trong những nước sản xuất uranium hàng đầu thế giới.
Theo chính phủ Hoa Kỳ, kim loại này có thể được “làm giàu” thành dạng cô đặc để sử dụng như nhiên liệu cho các nhà máy điện hạt nhân, hay cho các lò phản ứng hạt nhân dùng trong tàu hải quân và tàu ngầm. Uranium cũng có thể được sử dụng trong các loại vũ khí hạt nhân, trong khi uranium nghèo có thể được sử dụng để che chắn bức xạ hoặc làm đạn trong vũ khí xuyên giáp.
Trong bài phát biểu gần đây tại Viện vì Hòa bình Hoa Kỳ (USIP) ở Washington, Tổng thống Akufo-Addo của đất nước Ghana cho rằng Hoa Kỳ chưa quan tâm đầy đủ đến khu vực mà ông gọi là “hành lang Burkina”.
Ông Akufo-Addo tin rằng việc chính quyền quân sự ở Ouagadougou không kiểm soát được lãnh thổ của họ đã tạo ra “một cánh cửa mở” cho những kẻ khủng bố di chuyển vào 4 quốc gia phía nam: Benin, Ghana, Bờ Biển Ngà và Togo.
Nhà phân tích Ndiaye cho hay, các nhóm phiến quân đã tiến hành “nhiều cuộc tấn công nghiêm trọng” ở Bénin và Togo. Đáp lại, 4 quốc gia đã đưa ra Sáng kiến Accra - một cơ chế an ninh mang tính hợp tác.
Ông Ndiaye nói, Sáng kiến Accra có 3 trụ cột: chia sẻ thông tin và tin tức tình báo; đào tạo nhân viên an ninh và nhân viên tình báo; và tiến hành các hoạt động quân sự chung xuyên biên giới để duy trì an ninh biên giới.
Tại USIP, Tổng thống Akufo-Addo nói rằng ông đến Washington để đề nghị Hoa Kỳ hỗ trợ cho sứ mệnh cốt lõi của sáng kiến, đó là “đóng cửa hành lang Burkina”, mặc dù không có sự trợ giúp từ lực lượng mặt đất của Hoa Kỳ.
“Các nhóm khủng bố đang phát triển từng ngày khi chúng tranh giành quyền kiểm soát nhiều vùng lãnh thổ và tài nguyên thiên nhiên hơn [ở châu Phi] sau những thất bại phải gánh chịu ở những nơi khác trên thế giới”, ông Akufo-Addo cảnh báo.
Theo ông, các chiến binh thánh chiến đã cung cấp cho các thủ lĩnh cuộc đảo chính một “lý do hoàn hảo” để giành và nắm giữ quyền lực.
Ông Akufo-Addo cho biết lính đánh thuê Wagner đang giúp dân quân địa phương chống lại các nhóm khủng bố, nhưng không phải vì hòa bình, mà là để giành lại quyền kiểm soát các mỏ.
Ông tiết lộ rằng Hoa Kỳ, Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu đã viện trợ 188 tỷ USD cho Ukraine kể từ tháng 2/2022, trong khi tổng hỗ trợ an ninh cho vùng ven biển Tây Phi trong cùng thời kỳ chỉ là 29,6 triệu USD.
Ông Akufo-Addo nói: “Nếu chúng ta không làm mới các cam kết để xây dựng, duy trì và củng cố hòa bình và dân chủ trên toàn thế giới, chúng ta sẽ phải chuẩn bị tinh thần sống trong một thế giới mới nguy hiểm hơn".
Nhà phân tích Ndiaye thì lưu ý rằng Tổng thống Biden đã “không đề cập đến châu Phi” trong bài phát biểu tại Phòng Bầu dục vào ngày 20/10, khi ông tuyên bố sẽ yêu cầu Quốc hội Mỹ chi 61 tỷ USD cho Ukraine, 14 tỷ USD cho Israel và 2 tỷ USD cho Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
“Khi ở Washington, Tổng thống Akufo-Addo đã đưa ra quan điểm rằng các nền dân chủ ở Tây Phi là một phần của cuộc đấu tranh toàn cầu chống lại nạn khủng bố và chế độ độc tài mà Tổng thống Joe Biden đã nhắc đến khi đề cập đến Israel và Ukraine”, ông Ndiaye nói.
“Nga đang bắt đầu thống trị khu vực Sahel. Cho dù toàn bộ Tây Phi rơi vào tay Nga, hay các nhóm khủng bố, hay cả hai, thì điều đó cũng tồi tệ như nhau đối với toàn thế giới, vì cả hai nhóm sẽ nắm quyền kiểm soát khối tài sản khổng lồ mà họ sẽ sử dụng để truyền bá cái ác của họ, và cuối cùng họ sẽ sử dụng cái ác đó để chống lại Mỹ và các đồng minh của Mỹ".
Ông Ndiaye cho biết, việc Moscow tiến vào Burkina Faso không phải là nỗ lực đầu tiên của Nga nhằm giành được chỗ đứng về hạt nhân ở châu Phi và cũng sẽ không phải là nỗ lực cuối cùng.
Nam Phi hiện là quốc gia châu Phi duy nhất sản xuất điện hạt nhân cho mục đích thương mại, nhưng nhiều nước trên lục địa đen - những nước mà ít điện khí hóa nhất toàn cầu - cũng đang đi theo hướng tương tự.
Năm 2017, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sisi và nhà lãnh đạo Nga Vladimir Putin đã ký một thỏa thuận, theo đó, Rosatom xây dựng nhà máy điện hạt nhân trị giá 30 tỷ USD tại El Dabaa, cách thủ đô Cairo của Ai Cập khoảng 450 km về phía tây bắc. Nhà máy dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất điện vào năm 2026.
Cùng năm đó, Nga cũng ký thỏa thuận xây dựng một số nhà máy điện hạt nhân ở Nigeria, nhưng các dự án này vẫn chưa được khởi công.
Kenya cũng đã công bố kế hoạch xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên vào năm 2027 nhưng chưa chọn được đối tác quốc tế.
Vào tháng 9 năm nay, Rwanda – một đồng minh của phương Tây ở châu Phi – đã thông báo rằng công ty Dual Fluid Energy của Canada - Đức sẽ xây dựng một lò phản ứng hạt nhân ở nước này vào năm 2028.
Ông Chris Yelland - nhà phân tích năng lượng sống tại Johannesburg (Nam Phi) - nhận xét: “Tất cả các dự án hạt nhân này ở châu Phi đều là điều rất tốt cho Nga, nhưng có một viên ngọc quý mà ông Putin thực sự muốn có trên vương miện hạt nhân của mình”, đó là Nam Phi - quốc gia công nghiệp hóa và giàu công nghệ nhất châu Phi.
Không phải là nhà lãnh đạo Nga chưa từng cố gắng làm điều đó.
Vào năm 2014, Tổng thống Nam Phi khi đó là Jacob Zuma - cựu giám đốc tình báo của Đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC), có mối quan hệ rộng rãi từ thời Liên Xô - đã ký một thỏa thuận bí mật với Rosatom để công ty này xây dựng các lò phản ứng hạt nhân trên đất nước của ông.
Nếu thành công, thỏa thuận trị giá 76 tỷ USD này sẽ là hợp đồng mua sắm lớn nhất từng được ký kết ở Nam Phi. Các nhà kinh tế cho rằng nó sẽ khiến đất nước phụ thuộc vào Nga về kinh tế và năng lượng trong nhiều thập kỷ.
Bộ Tài chính và Kho bạc, các phương tiện truyền thông, các nhóm xã hội dân sự và các phán quyết của tòa án ở cơ quan tư pháp Nam Phi - vốn phần lớn giữ được tính khách quan, nằm ngoài tác động của chính trị - đã ngăn cản thỏa thuận này “đơm hoa kết trái”.
Nhưng các thành viên hàng đầu của ANC, bao gồm ông Gwede Mantashe - Bộ trưởng Năng lượng và Mỏ - và Tổng thống đương nhiệm của Nam Phi Cyril Ramaphosa vẫn đang tận tâm trong công tác xây dựng các cơ sở hạt nhân trong tương lai ở Nam Phi, với ý định rằng Rosatom của Nga sẽ là đối tác của họ.
Theo The Epoch Times
Xuân Hoa biên dịch
