Là cơ quan nội tạng lớn nhất của cơ thể, gan có khả năng tự sửa chữa vượt trội. Trên thực tế, ngay cả sau khi cắt bỏ tới 90%, nó vẫn có thể phát triển trở lại với kích thước đầy đủ và tiếp tục hoạt động bình thường.
Giống như một con phượng hoàng trỗi dậy từ đống tro tàn, gan của con người có khả năng tự tái tạo đáng kinh ngạc - khiến cơ quan quan trọng này gần như không già đi.
Khả năng tự phục hồi đặc biệt
Là cơ quan nội tạng lớn nhất của cơ thể, gan có khả năng tự sửa chữa vượt trội. Ngay cả sau khi loại bỏ tới 90%, nó vẫn có thể phát triển lại kích thước đầy đủ và tiếp tục hoạt động bình thường. Hơn nữa, một phần gan được cấy ghép sẽ phát triển hoàn thiện trong vòng vài tuần.
Theo một nghiên cứu gần đây của Đức, gan luôn có tuổi thọ trung bình dưới ba tuổi, bất kể tuổi tác của một người. Quá trình đổi mới tế bào gan không bị lão hoá ảnh hưởng, khiến cơ quan này luôn trẻ trung. Do đó, người già có sức khỏe tốt thì lá gan cũng rất trẻ.
Khả năng tái tạo này rất quan trọng đối với nhiều vai trò quan trọng của gan, bao gồm sản xuất mật, tổng hợp protein và cholesterol trong huyết tương, điều hòa đường huyết, xử lý huyết sắc tố, giải độc máu, điều hòa đông máu và loại bỏ vi khuẩn khỏi máu.
Khả năng tái sinh của gan đến từ đâu?
Tiến sĩ Brian Kessler, chuyên về y học thể thao, kiểm soát cơn đau và y học phục hồi, nói với The Epoch Times: Khả năng tái tạo của gan bắt nguồn từ cấu trúc tế bào độc đáo và sự phân chia bên trong thành các thùy.
1. Các bộ phận của gan có thể tái sinh độc lập
Gan có bốn thùy: thùy phải, thùy trái, thùy vuông và thùy đuôi; mỗi thùy có thể tái sinh độc lập.
Nếu một hoặc nhiều thùy bị cắt bỏ, chúng sẽ không mọc lại. Khi các thùy còn lại trải qua quá trình tăng sản bù trừ, tăng sinh và mở rộng kích thước cho đến khi gan lấy lại khối lượng ban đầu, chúng sẽ đảm nhận chức năng của những thùy bị cắt bỏ. Hình dạng tổng thể của gan bị thay đổi vĩnh viễn sau khi tái tạo, nhưng chức năng của nó được phục hồi hoàn toàn.
2. Tế bào gan phân chia để tái tạo các mô bị tổn thương
Các tiểu thùy của gan, khối xây dựng của mô gan, tiết lộ một bí mật khác đằng sau khả năng tái tạo của cơ quan này. Các tiểu thùy bao gồm các tế bào gan sắp xếp theo hình lục giác xung quanh tĩnh mạch trung tâm. Mỗi thùy có ba vùng với vai trò riêng biệt.
Theo một nghiên cứu năm 2021, các tế bào gan vùng 1 và 3 sản xuất các enzyme chuyển hóa chịu trách nhiệm cho sự sống sót và cân bằng nội môi.
Các nhà nghiên cứu cũng nhận thấy có một đường truyền tín hiệu kích hoạt các tế bào vùng 2 để phục hồi mô bị tổn thương ở các vùng khác. Việc phân vùng này cho phép tái tạo một cách hiệu quả các vùng bị tổn thương, giúp tăng cường khả năng tái tạo của gan. Mặc dù giống nhau về loại nhưng sự phân vùng cho phép tế bào gan thay đổi chức năng của chúng dựa trên vị trí.
3. Các yếu tố kích thích tăng trưởng tế bào
Theo tiến sĩ Kessler, khả năng tái tạo của gan còn phụ thuộc vào các yếu tố tăng trưởng chuyên biệt được giải phóng khi cơ quan này bị tổn thương.
Yếu tố tăng trưởng tế bào gan (HGF) và thụ thể Met của nó là những nhân tố chính. HGF kích hoạt Met để thúc đẩy sự tăng sinh tế bào, di cư và hình thành các mạch máu mới trong các cơ quan, bao gồm cả gan. Con đường này tạo điều kiện cho sự phát triển, tái tạo và giảm sẹo mô.
4. Hệ thống hỗ trợ khác
Gan dựa vào một số hệ thống hỗ trợ khác để tự tái tạo.
Ví dụ, mạng lưới mạch máu rộng khắp của gan ảnh hưởng lớn đến khả năng tái tạo của nó, điều này phụ thuộc vào việc tạo ra các mạch máu mới. Tiểu cầu tích tụ trong gan sau chấn thương có chứa các yếu tố tăng trưởng. Protein đông máu fibrinogen báo hiệu tiểu cầu tích tụ và mức độ của nó có thể dự đoán sự tái tạo thành công.
Các tế bào miễn dịch trong gan, bao gồm tế bào T sát thủ, tế bào sát thủ tự nhiên và tế bào T điều hòa, làm giảm viêm để hỗ trợ quá trình lành mô.
Ngoài ra, ma trận ngoại bào (ECM), một giàn giáo năng động xung quanh tế bào gan, trải qua quá trình tu sửa liên tục, đặc biệt là trong quá trình sửa chữa chấn thương. ECM có cấu trúc hỗ trợ các tế bào gan và bao gồm nước, protein và proteoglycan.
Gan tự tái tạo như thế nào?
Tái tạo gan xảy ra trong hai kịch bản.
1. Cắt bỏ một phần gan
Đối với trường hợp phẫu thuật cắt bỏ một phần lá gan để điều trị khối u, ung thư hoặc để cấy ghép, mục tiêu là tái tạo lại tổng số lượng và khối lượng tế bào gan thông qua sự tăng sinh và mở rộng tế bào.
Trong ca ghép gan từ người hiến tặng còn sống, gan của bệnh nhân được thay thế bằng một phần gan khỏe mạnh của người hiến tặng.
Sau phẫu thuật, cả gan của người cho và người nhận sẽ tái tạo lại kích thước đầy đủ trong vòng vài tuần.
2. Kích hoạt tế bào gan để sửa chữa mô
Tổn thương gan do độc tố, virus hoặc các cuộc tấn công miễn dịch sẽ gây viêm và kích hoạt các tế bào miễn dịch giải phóng các cytokine và các yếu tố tăng trưởng, bắt đầu quá trình tái tạo của gan. Gần vết thương, tế bào gan phân chia nhanh chóng để thay thế các tế bào đã mất.
Gan cũng tạo ra các tế bào biểu mô nhỏ có khả năng biệt hóa để tái tạo các mô bị tổn thương.
Trong trường hợp nghiêm trọng, nếu tế bào gan không đủ, các tế bào tiền thân của gan sẽ kích hoạt và biệt hóa để sửa chữa gan.
Gan biết khi nào cần phát triển và thu nhỏ
Gan có thể kiểm soát chính xác sự phát triển và kích thước của nó, thậm chí co lại khi cần thiết.
Ví dụ, một nghiên cứu của Anh cho thấy gan chuột giảm trọng lượng khi nhịn ăn xen kẽ trong một tuần, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất. Nhưng khi tiếp tục ăn uống bình thường, sự tăng sinh tăng lên và gan lấy lại kích thước ban đầu.
Tương tự, chế độ ăn ít đường làm cạn kiệt glycogen, gây co rút gan tạm thời.
Khi nào thì gan bị tổn thương và không thể khắc phục được?
Một số bệnh và chất độc có thể lấn át cơ chế sửa chữa và gây ra tổn thương vĩnh viễn bất chấp khả năng tái tạo của gan.
Mặc dù gan chuyển hóa thuốc và chất độc, một số loại thuốc dùng quá mức hoặc dùng chung với rượu có thể gây hại cho gan và vượt quá khả năng chữa lành của nó. Chúng bao gồm các NSAID như ibuprofen, amiodarone (điều trị các vấn đề về nhịp tim), thuốc tránh thai, statin, thuốc chống động kinh và niacin liều cao (vitamin B3).
Chấn thương nặng lặp đi lặp lại gây ra mô sẹo tích tụ, gọi là xơ hóa, có thể tiến triển thành xơ gan - tổn thương vĩnh viễn làm suy giảm chức năng gan.
Duy trì sức khỏe gan thông qua sinh hoạt điều độ và nhận thức là rất quan trọng trong việc bảo tồn tiềm năng tái tạo suốt đời của cơ quan này.
Cách giúp gan tái tạo
Tiến sĩ Kessler cho biết: “Để tăng tốc độ tái tạo gan của bạn, bất kể nguyên nhân gây ra tổn thương là gì, trước tiên bạn cần phải ngừng làm tổn thương nó”. Áp dụng lối sống lành mạnh theo những cách sau sẽ giúp:
- Tránh uống rượu: Tiến sĩ Saurabh Sethi, bác sĩ chuyên khoa gan được đào tạo tại Harvard và Stanford, nói với The Epoch Times: “Hạn chế uống rượu là rất quan trọng, vì uống quá nhiều rượu có thể dẫn đến tổn thương gan và làm giảm khả năng tái tạo của gan”.
- Tránh hút thuốc: Hút thuốc làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ, tình trạng gan mãn tính phổ biến nhất.
- Tránh các chất bất hợp pháp: Sử dụng các chất như amphetamine, cocaine và khat (một loại thảo dược kích thích) có thể gây rối loạn chức năng gan từ rối loạn chức năng nhẹ đến suy gan đột ngột.
- Kiểm soát cân nặng: Cân nặng quá mức làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ, ảnh hưởng đến 90% những người mắc bệnh béo phì nặng.
- Ăn uống lành mạnh: Tiến sĩ Sethi cho biết việc áp dụng một lối sống lành mạnh là điều cần thiết để duy trì lá gan trẻ trung. "Điều này bao gồm việc áp dụng một chế độ ăn uống cân bằng, giàu trái cây, rau và ngũ cốc". Tỏi cũng có các hợp chất cải thiện sức khỏe gan.
Theo Mercura Wang - The Epoch Times
Chấn Hưng biên dịch
Mercura Wang là phóng viên y tế của The Epoch Times.
