Tiêm phòng vaccine COVID-19 tại Đà Nẵng. (Ảnh: danang.gov.vn)

Hai triệu chứng cảnh báo hiện tượng đông máu sau tiêm vaccine COVID-19

Bình luận Đổng Vũ Hồng • 14:12, 04/05/21

Giúp NTDVN sửa lỗi

Đâu là nguyên nhân gây đông máu sau khi tiêm vaccine Covid-19 và có những triệu chứng cảnh báo nào?

Gần đây hai loại vaccine Johnson & Johnson và AstraZeneca (AZ) lần lượt gây ra các trường hợp đông máu sau tiêm khiến cộng đồng lo ngại. Đặc biệt những ca bệnh tử vong đã xuất hiện trên thế giới.

Cục máu đông là gì?

Bình thường máu lưu thông thông suốt trong hệ tuần hoàn, đưa chất dinh dưỡng và oxy đi nuôi khắp cơ thể, đồng thời dẫn các chất thải bỏ ra ngoài. Khi cục máu đông hay huyết khối xuất hiện có thể làm tắc nghẽn tuần hoàn máu cục bộ.

Nếu cục máu đông hay còn gọi là huyết khối xuất hiện ở não sẽ gây đột quỵ, nếu xuất hiện ở tim sẽ gây nhồi máu cơ tim, nếu xuất hiện ở chân sẽ gây thiếu máu chi dưới.

Tuy nhiên cục máu đông xuất hiện sau tiêm hai loại vaccine là AZ và Johnson & Johnson không giống như loại thông thường. Hơn thế nữa có sự tương đồng đáng kinh ngạc giữa cả hai loại vaccine này.

: Việc nhiều bệnh nhân bị tác dụng phụ cục máu đông sau khi tiêm vaccine COVID-19 của AstraZeneca đã thúc đẩy một cuộc xem xét của cơ quan quản lý y tế của Liên minh Châu u vào đầu tháng 4. (Ảnh minh họa: Scott Eisen / Getty Images)

Đau đầu là triệu chứng chính sau tiêm vaccine Johnson & Johnson

Ngày 13/4, hai cơ quan của Mỹ là Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) cùng với Cục quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) khuyến nghị đình chỉ vaccine Johnson & Johnson, đồng thời điều tra mối liên hệ giữa vaccine này và huyết khối.

Trong số những người được tiêm vaccine Johnson&Johnson, có 6 người đã gặp triệu chứng huyết khối nặng, bao gồm huyết khối xoang tĩnh mạch đi kèm với giảm tiểu cầu. 6 bệnh nhân này đều là phụ nữ, độ tuổi từ 18-48 tuổi. Triệu chứng xuất hiện từ 6-13 ngày sau tiêm vaccine. Trong đó, một người đã tử vong, 2 người đang được điều trị tích cực.

Bác sĩ Tom Shimabukuro, trưởng nhóm an toàn vaccine của đội phản ứng thuộc CDC Hoa Kỳ chỉ ra cả 6 người đều có một triệu chứng chính là đau đầu.

Ngoài ra có thể tồn tại một trường hợp thứ 7 nữa. Đó là một ca tử vong do huyết khối, bệnh nhân lúc đó đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng vaccine Johnson&Johnson.

: Vaccine COVID-19 Johnson & Johnson (Ảnh Scott Olson / Getty)

Các triệu chứng của huyết khối do vaccine AZ

Mới đây, Cơ quan Y học Châu Âu tuyên bố xác nhận mối liên hệ giữa vaccine AZ và huyết khối. Đồng thời họ liệt “giảm tiểu cầu có liên quan và huyết khối bất thường” là một tác dụng phụ hiếm gặp của vaccine AZ.

Đến ngày 9/4, tạp chí New England Journal of Medicine đồng loạt đăng tải hai nghiên cứu tại Đức và Na Uy. Nghiên cứu cho biết các cục máu đông bất thường và hiếm gặp ở 11 và 5 bệnh nhân sau khi tiêm liều vaccine AZ đầu tiên.

Tại Việt Nam đến nay chưa phát hiện hiện tượng đông máu sau khi triển khai tiêm vaccine AZ cho khoảng 80.000 người. Do vậy Bộ Y tế vẫn tiếp tục tiêm vaccine AZ cho người dân.

Từ hai nghiên cứu trên về vaccine AZ, chúng ta có thể thấy những ca mắc huyết khối đều có các đặc điểm đặc biệt sau:

Xuất hiện nhiều hơn rõ rệt ở nữ giới
Độ tuổi trung bình dưới 40
Diễn ra trong vòng 1-2 tuần sau liều vắc-xin đầu tiên, có mối liên hệ về thời gian đáng kể với việc tiêm vắc-xin.

Hầu hết bệnh nhân đều có triệu chứng đau đầu
Trong số 16 ca được báo cáo, có 9 bệnh nhân tử vong.

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện huyết khối liên quan đến vaccine AZ có các đặc điểm đặc biệt: Hầu hết huyết khối xuất hiện ở tĩnh mạch não, bệnh nhân có giảm tiểu cầu nhanh và nhiều.

Tiểu cầu trong máu đóng vai trò quan trọng đối với quá trình đông máu. Chúng thường được xét nghiệm thường quy trong các xét nghiệm máu. Dù kích cỡ nhỏ nhưng vai trò của chúng không hề nhỏ. Giá trị bình thường của tiểu cầu dao động từ 100.000 đến 300.000/mm3. Tuy nhiên tiểu cầu của những bệnh nhân này giảm xuống dưới ⅓ giá trị bình thường, một con số khá thấp và là dấu hiệu lâm sàng rất nguy hiểm. Số tiểu cầu càng thấp thì càng có nguy cơ đe dọa tính mạng người bệnh.

Như vậy chúng ta có thể thấy những bệnh nhân xuất hiện huyết khối sau tiêm vaccine Johnson&Johnson và AZ đều có các đặc điểm tương đồng.

Đâu là nguyên nhân gây đông máu sau tiêm vaccine?

Tại sao xảy ra tác dụng phụ đông máu và giảm tiểu cầu sau tiêm vaccine AZ? Vì các trường hợp này xuất hiện cách đây không lâu nên nguyên nhân vẫn còn chưa rõ ràng. Tuy nhiên nhóm nghiên cứu đã phát hiện trên những bệnh nhân này xuất hiện các tự kháng thể chống tại bản thân tiểu cầu người bệnh và các thành phần liên quan. Các kháng thể vây quanh và tiêu diệt tiểu cầu, làm lượng tiểu cầu giảm nhanh, kèm theo đó là hiện tượng đông máu bất thường.

Các nhà nghiên cứu gọi đây là hiện tượng “giảm tiều cầu đông máu miễn dịch do vaccine”.

Tại sao vaccine AZ khiến cơ thể tự sản sinh ra kháng thể chống lại chính tiểu cầu của bản thân. Câu trả lời vẫn còn bỏ ngỏ, tuy nhiên theo ông Đổng Vũ Hồng, chuyên gia về virus tại Châu Âu có thể có hai nguyên nhân sau:

1. Vấn đề với vector adenovirus

Các chuyên gia y tế trước đó đã biết rằng sự kết hợp giữa adenovirus và tiểu cầu có thể gây hoạt hóa tiểu cầu, làm giảm số lượng tiểu cầu.

Cả hai loại vaccine này đều có vector là adenovirus. Khi tác dụng phụ gây đông máu của vaccine AZ xuấy hiện, CDC và FDA của Hoa Kỳ đã ngay lập tức hoãn tiêm vaccine Johnson & Johnson. Điều này cho thấy cộng đồng y học đã có lo ngại về vaccine có vector là adenovirus. Đến nay chúng ta không thể loại trừ khả năng này.

2. Nguyên nhân do bản thân virus corona mới

Mặt khác, virus corona mới chỉ xuất hiện được hơn một năm. Bởi dịch bệnh quá nghiêm trọng, con người dành nhiều công sức vào phát triển vaccine, sự hiểu biết đối với bản thân cơ chế bệnh học của virus vẫn còn nông cạn. Trong khi đó vaccine lại gần giống virus corona mới. Các tác dụng phụ không mong muốn của vaccine cho thấy các cơ chế bệnh học nhất định của virus corona mới trong cơ thể người vẫn còn nhiều bí ẩn.

Chẳng hạn, chúng ta tin rằng virus corona chỉ xâm nhập vào tế bào thông qua thụ thể ACE2. Tuy nhiên một nghiên cứu đăng tải trên tạp chí y học hàng đầu CELL vào tháng 11/2020 lại cho rằng,cần một đồng thụ thể khác là acetylheparin sulfate để virus có thể xâm nhập tế bào. Nói cách khác ACE2 chỉ là một phần của câu chuyện, không phải toàn bộ câu chuyện.

Sự việc này nhắc nhở nhân loại cần nên trầm tĩnh, suy nghĩ cẩn trọng về tính an toàn của vaccine, cân nhắc lợi-hại của việc phát triển vaccine.

: Một nhân viên y tế được tiêm vắc xin AstraZeneca COVID-19 tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương vào ngày 8 tháng 3 năm 2021 tại Hà Nội, Việt Nam. (Ảnh Linh Phạm / Getty Images)

Tỷ lệ mắc huyết khối của vaccine Johson & Johnson và AZ

Cho đến ngày 4/4, có khoảng 10 trường hợp gặp huyết khối (chủ yếu là huyết khối xoang tĩnh mạch não) khi tiêm vaccine AZ tại các quốc gia châu Âu như Anh.

Trong dân số nói chung, tỷ lệ mắc huyết khối xoang tĩnh mạch não là 3-4 người trên 1 triệu người, theo một nghiên cứu năm 2009. Năm 2018, nghiên cứu của Mỹ thống kê con số này là khoảng 15 người/1 triệu người. Tuy nhiên huyết khối xoang tĩnh mạch không dễ chẩn đoán, do vậy tỷ lệ mắc thực sự vẫn chưa rõ ràng.

Tại Mỹ, hiện đã có 7 triệu người tiêm vaccine Johnson & Johnson, trong đó có 6 ca gặp huyết khối, tỷ lệ gần 1/1 triệu người.

Tuy nhiên tỷ lệ mắc chỉ là một khía cạnh, các khía cạnh khác như vị trí, mức độ nặng và hệ quả của huyết khối xoang tĩnh mạch cũng cần được tính đến.

Đặc biệt, hiện tượng đông máu sau tiêm vaccine không xảy ra ở người già mà chủ yếu ở người trẻ, vị trí là các xoang tĩnh mạch sâu, tỷ lệ tử vong cao. Ngày 22/3, các cơ quan quản lý Châu Âu đã tiến hành đánh gia lại 86 trường hợp, trong đó có đến 18 trường hợp tử vong, như vậy tỷ lệ tử vong lên tới 20%.

Có thể thấy dù tác dụng phụ đông máu của vaccine là hiếm gặp, nhưng chúng lại có thể gây nguy hiểm, thậm chí là cướp đi tính mạng của một người trẻ, khỏe mạnh. Rõ ràng nguy cơ đang vượt quá lợi ích thu được. Đó là lý do nhiều nước đình chỉ tiêm vaccine AZ cho người dưới 60 tuổi.

2 triệu chứng cảnh báo huyết khối sau tiêm vaccine

Vậy có những dấu hiệu nào giúp nhận biết nguy cơ huyết khối sau khi tiêm các vaccine COVID-19 như AZ và Johnson & Johnson?

Các cơ quan quản lý Châu Âu và CDC của Hoa Kỳ đã khuyến cáo trong vòng ba tuần sau tiêm vaccine, nếu người được tiêm có triệu chứng sau thì cần đến các cơ sở y tế ngay lập tức: Đau đầu dai dẳng, kéo dài; đau bụng dai dẳng, phù hoặc đau chân, nhìn mờ, khó thở, vết bầm tím trên cơ thể ngoài vị trí tiêm.

Trong số đó, có hai triệu chứng đáng lưu ý:

Đau đầu

Đặc biệt là tình trạng đau đầu nặng, dai dẳng không biến mất. Đây là triệu chứng chính trong tất cả các trường hợp mắc huyết khối hiện nay. Nếu có huyết khối trong xoang tĩnh mạch thì còn có thể gặp các triệu chứng như nôn, buồn nôn và nhìn mờ.

Các vết thâm tím trên da

Các vết thâm tím trên da có thể phản ánh tình trạng xuất huyết dưới da do giảm tiểu cầu. Nếu nghi ngờ bạn nên đến cơ sở y tế để xét nghiệm nhằm loại trừ nguy cơ này.

Đổng Vũ Hồng

Epoch Times tiếng Trung

Xem thêm: