UNESCO đã công bố hôm thứ Hai (12/6) rằng Hoa Kỳ có kế hoạch tái gia nhập cơ quan văn hóa và khoa học của Liên Hợp Quốc—và trả hơn 600 triệu đô-la tiền phải trả—sau một cuộc tranh chấp kéo dài một thập niên vì tổ chức này có động thái nhằm đưa Palestine vào làm thành viên.
Các quan chức Mỹ cho biết sở dĩ nước này quay trở lại là do lo ngại rằng Trung Quốc đang lấp đầy khoảng trống mà họ để lại trong quá trình hoạch định chính sách của UNESCO, đặc biệt là trong việc thiết lập các tiêu chuẩn cho trí tuệ nhân tạo và giáo dục công nghệ trên toàn thế giới.
Sẽ có một cuộc bỏ phiếu của các quốc gia thành viên của UNESCO trong những tuần tới để phê chuẩn chính thức. Nhưng cuộc bỏ phiếu dường như chỉ là hình thức sau những tràng pháo tay vang dội chào đón thông báo tại trụ sở của UNESCO ở Paris hôm thứ Hai (12/6). Không ai phản đối sự trở lại của một quốc gia từng là nhà tài trợ lớn nhất của cơ quan này.
Hoa Kỳ và Israel đã ngừng tài trợ cho UNESCO sau khi tổ chức này bỏ phiếu chọn Palestine làm quốc gia thành viên vào năm 2011. Năm 2017, chính quyền ông Trump đã quyết định rút hoàn toàn khỏi cơ quan này vào năm sau đó khi viện dẫn các vấn đề quản lý và việc chống Israel kéo dài.
Tổng Giám đốc của UNESCO, bà Audrey Azoulay, đã nỗ lực giải quyết những lo ngại đó kể từ khi được bầu vào năm 2017. Những nỗ lực đó dường như đang được đền đáp.
“Đó là một khoảnh khắc lịch sử đối với UNESCO”, bà Azoulay nói hôm thứ Hai (12/6). “Đó cũng là một ngày quan trọng đối với chủ nghĩa đa phương”.
Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ về Quản lý và Tài nguyên Richard Verma đã gửi một lá thư vào tuần trước tới bà Azoulay để chính thức hóa kế hoạch tái gia nhập. Ông ghi nhận sự tiến bộ trong việc phi chính trị hóa cuộc tranh luận về Trung Đông và cải cách cách quản lý của cơ quan này, theo bức thư được chuyển tay mà hãng tin AP có được.
Quyết định này là một động lực lớn đối với Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc, tổ chức được biết đến với chương trình Di sản Thế giới cũng như các dự án chống biến đổi khí hậu và dạy các bé gái đọc sách.
Trong khi tư cách thành viên của Palestine trong UNESCO là nguyên nhân dẫn đến sự bất đồng của Mỹ với cơ quan này, thì sự trở lại của họ là do ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc.
Thứ trưởng Bộ Quản lý Nhà nước của Mỹ John Bass cho biết vào tháng 3 rằng sự vắng mặt của Hoa Kỳ trong UNESCO đã củng cố Trung Quốc và ''làm suy yếu khả năng của chúng tôi trong việc thúc đẩy tầm nhìn về một thế giới tự do một cách hiệu quả''.
Ông cho biết UNESCO đóng vai trò then chốt trong việc thiết lập và định hình các tiêu chuẩn cho việc giảng dạy khoa học và công nghệ trên toàn thế giới, “vì vậy nếu chúng ta thực sự nghiêm túc trong cuộc cạnh tranh thời đại kỹ thuật số với Trung Quốc… thì chúng tôi không thể vắng mặt lâu hơn nữa”.
Quyết định của Hoa Kỳ không đề cập đến tình trạng của Palestine. Trong khi là thành viên của UNESCO, trên thực tế, người Palestine đang ở xa nền độc lập hơn bao giờ hết. Họ đã không có các cuộc đàm phán hòa bình nghiêm túc trong hơn một thập niên và chính phủ mới của Israel gồm toàn những người theo đường lối cứng rắn phản đối nền độc lập của Palestine.
Đại sứ Palestine tại UNESCO không bình luận về quyết định của Mỹ. Phái viên duy nhất không nói một lời khen ngợi nào là đại sứ Trung Quốc, Jin Yang. Ông lưu ý tác động tiêu cực của sự vắng mặt của Hoa Kỳ, và bày tỏ hy vọng rằng động thái này có nghĩa là Washington nghiêm túc với chủ nghĩa đa phương.
“Trở thành thành viên của một tổ chức quốc tế là một vấn đề nghiêm túc và chúng tôi hy vọng rằng sự trở lại của Hoa Kỳ lần này có nghĩa là họ thừa nhận sứ mệnh và mục tiêu của tổ chức này”, đại sứ Trung Quốc nói.
Giám đốc UNESCO, bà Azoulay, người Do Thái, đã giành được nhiều lời khen ngợi vì những nỗ lực cá nhân của bà trong việc xây dựng sự đồng thuận giữa các nhà ngoại giao Jordan, Palestine và Israel xung quanh các nghị quyết nhạy cảm của UNESCO. Bà đã gặp các đảng viên Đảng Dân chủ và Cộng hòa tại Quốc hội Mỹ để giải thích về những nỗ lực đó. Nhờ những cuộc đàm phán lưỡng đảng đó, bà bày tỏ tin tưởng rằng quyết định quay trở lại của Hoa Kỳ là lâu dài bất kể ai thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vào năm tới.
Theo kế hoạch, chính phủ Hoa Kỳ sẽ trả các khoản phí năm 2023 cộng với 10 triệu đô-la tiền thưởng đóng góp trong năm nay dành cho giáo dục Holocaust, bảo tồn di sản văn hóa ở Ukraine, an toàn cho các nhà báo và giáo dục khoa học và công nghệ ở Châu Phi, bức thư của ông Verma viết.
Chính quyền ông Biden đã yêu cầu 150 triệu đô-la cho ngân sách năm 2024 để chuyển cho các khoản nợ và phí của UNESCO. Kế hoạch này dự kiến cho các yêu cầu tương tự trong những năm tiếp theo cho đến khi trả hết khoản nợ 619 triệu đô-la.
Con số này chiếm một phần lớn trong ngân sách hoạt động hàng năm trị giá 534 triệu USD của UNESCO. Trước khi rời đi, Hoa Kỳ đã đóng góp 22% tổng kinh phí của cơ quan này.
Một nhà ngoại giao của UNESCO đã bày tỏ hy vọng rằng sự trở lại của Hoa Kỳ sẽ mang lại “nhiều tham vọng hơn và thanh thản hơn” cũng như tiếp thêm sinh lực cho các chương trình điều chỉnh trí tuệ nhân tạo, giáo dục các bé gái ở Afghanistan và ghi lại các nạn nhân của chế độ nô lệ ở Caribe.
Nhà ngoại giao này nói rằng cơ quan này cũng sẽ “chào đón” Israel trở lại nếu họ muốn tái gia nhập. Không có phản ứng ngay lập tức từ chính phủ Israel.
Israel từ lâu đã cáo buộc Liên Hợp Quốc thiên vị chống Israel. Năm 2012, bất chấp sự phản đối của Israel, nhà nước Palestine đã được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc công nhận là nhà nước quan sát viên phi thành viên. Người Palestine tuyên bố Bờ Tây, Đông Jerusalem và Dải Gaza—các lãnh thổ bị Israel chiếm giữ trong cuộc chiến tranh Trung Đông năm 1967—là một quốc gia độc lập. Israel nói rằng những nỗ lực của người Palestine để giành được sự công nhận tại Liên Hợp Quốc là nhằm phá vỡ một giải pháp thương lượng và nhằm gây áp lực buộc Israel phải nhượng bộ.
Hoa Kỳ trước đây đã rút khỏi UNESCO dưới thời chính quyền Tổng thống Ronald Reagan vào năm 1984 vì cho rằng cơ quan này quản lý yếu kém, tham nhũng và được sử dụng để thúc đẩy lợi ích của Liên Xô. Mỹ đã tham gia lại vào năm 2003.
Theo The Associated Press
Thuỷ Tiên biên dịch
