Chất lượng cuộc sống của người dân bình thường trong quốc gia giàu thứ 2 thế giới ra sao? Những phân tích sâu sắc có thể mang tới cho chúng ta những cái nhìn chân thực về hiện trạng của tầng lớp trung lưu Trung Quốc.
Trung Quốc tuyên bố có tầng lớp trung lưu lớn nhất thế giới. Nhưng tình huống thực sự đằng sau tuyên bố đó là gì?
Trong bài báo “Tầng lớp trung lưu Trung Quốc là câu chuyện hoang đường”, công bố ngày 29/12 trên tờ The Epoch Times, chuyên gia Antonio Graceffo đã trình bày phân tích về thực trạng kinh tế của nhóm người quan trọng này ở Trung Quốc. Ông Graceffo là nhà phân tích về kinh tế Trung Quốc đã làm việc ở châu Á trong hơn 20 năm.
Theo chuyên gia Graceffo, Trung Quốc là quốc gia giàu thứ hai thế giới nhưng người dân nước này chỉ xếp thứ 72 trong danh sách những người dân giàu nhất thế giới.
Sự giàu có của một quốc gia được đo bằng tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tổng giá trị của tất cả hàng hóa và dịch vụ thành phẩm được sản xuất tại một quốc gia trong một thời kỳ nhất định. Mỹ tự hào có GDP cao nhất thế giới ở mức 25,462 nghìn tỷ USD, và Trung Quốc ở vị trí thứ hai với 17,963 nghìn tỷ USD.
Mặc dù Trung Quốc được xếp hạng là quốc gia giàu thứ hai trên toàn cầu tính theo GDP nhưng số liệu này không cung cấp cái nhìn sâu sắc về chất lượng cuộc sống của người dân bình thường tại đất nước này. Để đánh giá điều này, chúng ta chia GDP cho dân số để tính ra GDP bình quân đầu người, đưa ra một ước tính chung chung về thu nhập của một người trung bình. Mỹ giữ vị trí thứ 8, với GDP bình quân đầu người là 75.269 USD, trong khi Trung Quốc đứng thứ 72, với GDP bình quân đầu người chỉ là 12.598 USD. Điều này khiến Trung Quốc tụt hậu đáng kể so với các quốc gia phát triển như Singapore và Nhật Bản, thậm chí còn tụt hậu so với các quốc gia như Litva, Estonia và Tây Ban Nha, những quốc gia có GDP bình quân đầu người cao hơn con số gấp đôi của Trung Quốc.
Có một thước đo gọi là ngang giá sức mua (PPP), vốn được Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và những người bảo vệ Trung Quốc ưa chuộng. Họ cho rằng giá cả thấp hơn ở Trung Quốc sẽ khuếch đại sức mua của người dân, khiến họ khá giả hơn mặc dù có mức lương trên danh nghĩa thấp hơn. Ở một mức độ nào đó, lập luận của họ có cơ sở. Ví dụ, đàn ông vẫn có thể cắt tóc với giá 5 USD ở Thượng Hải, trong khi tìm được một chỗ cắt tóc dưới 20 USD ở New York là một thách thức.
Tuy nhiên, tỷ lệ tiền thuê nhà trên thu nhập ở New York là 68,5%, cho thấy tiền thuê nhà trung bình chiếm tới 68,5% mức lương trung bình. Ở Thượng Hải, tỷ lệ này thậm chí ở mức 90%. Do đó, mặc dù giá cả danh nghĩa ở New York cao hơn nhưng chi phí lại thấp hơn khi so với thu nhập. Sự khác biệt này càng trở nên nghiêm trọng hơn khi mua một căn hộ, với giá nhà trung bình ở Thượng Hải gấp 50 lần mức lương trung bình, trong khi ở New York, con số này chỉ là 10,5 lần.
-
- Một người đàn ông đeo khẩu trang khi đi bộ qua cộng đồng Trường Thanh Evergrande vào ngày 24/09/2021 tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. (Ảnh: Getty Images)
Giáo dục là một khoản chi phí đáng kể đối với các gia đình Trung Quốc. Ở Mỹ, chỉ có khoảng 9% trẻ em theo học tại các trường tư và một tỷ lệ nhỏ hơn có gia sư trả phí hoặc tiếp nhận giáo dục bổ sung, thường trong một thời gian giới hạn. Ngược lại, ở Trung Quốc, hầu hết trẻ em đều tham gia các các buổi học thêm, với 30% phụ huynh cho biết chi phí hàng tháng dao động từ 140 USD đến 400 USD.
Một lĩnh vực khác mà các thước đo PPP thể hiện sự thiếu sót là hàng hóa và nguyên liệu thô nhập khẩu, vốn được định giá bằng đồng USD danh nghĩa, khiến chúng trở nên phải chăng hơn đối với người Mỹ bình thường. Ví dụ, người tiêu dùng Trung Quốc có xu hướng thích xe hơi Mỹ. Tuy nhiên, ngay cả khi không bao gồm thuế nhập khẩu, một chiếc ô tô Mỹ trung bình vẫn tiêu tốn gần 4 năm thu nhập của người tiêu dùng Trung Quốc trong khi chỉ bằng hơn nửa năm lương của một người Mỹ trung bình.
Hơn nữa, sự tương phản còn mở rộng đến lĩnh vực giáo dục. Hầu hết người Mỹ không cảm thấy cần phải gửi con ra nước ngoài học tập, trong khi Mỹ chính là điểm đến chính của các gia đình Trung Quốc muốn gửi con đi du học. Sinh viên nước ngoài phải trả học phí lên tới gấp ba lần, cộng với chi phí sinh hoạt ở Mỹ, trung bình tổng cộng tiêu tốn khoảng 100.000 USD mỗi năm.
Ngoài thực tế là nhiều sản phẩm thiết yếu có giá còn cao hơn thu nhập trung bình ở Trung Quốc, người dân Trung Quốc bình thường cũng không kiếm được mức thu nhập trung bình này. Hệ số Gini đo lường sự phân bố thu nhập ở một quốc gia theo thang điểm từ 1 đến 100, trong đó 1 biểu thị sự bình đẳng hoàn toàn về thu nhập. Năm 2022, Trung Quốc đạt điểm 46,7, khiến nước này trở nên bất bình đẳng hơn hầu hết các nước Tây Âu hay Nhật Bản về mặt thu nhập.
Theo dữ liệu từ Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, năm 2015, 20% người có thu nhập cao nhất kiếm được gấp 5,3 lần so với 20% người có thu nhập thấp nhất. Tuy nhiên, đến năm 2022, khoảng cách này đã mở rộng, với 20% hộ gia đình thành thị giàu nhất có thu nhập gấp 6,3 lần so với 20% hộ nghèo nhất. Ở khu vực nông thôn, mức chênh lệch này còn lớn hơn, tới 9,2 lần. Trên toàn quốc, 1% dân số giàu nhất nắm giữ hơn 31% tài sản hộ gia đình của đất nước.
Trung Quốc tự nhận danh hiệu quốc gia có tầng lớp trung lưu lớn nhất thế giới, với gần nửa tỷ thành viên. Tuy nhiên, phần lớn tầng lớp trung lưu của Trung Quốc không giàu có như ở các nước phát triển, vì 75% trong số họ kiếm được từ 10 đến 20 USD một ngày. Khoảng 60% dân số Trung Quốc sống với mức từ 2 đến 10 USD/ngày.
-
- Một người đàn ông bước vào cửa hàng Dolce & Gabbana ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 22/11/2018. (Ảnh: Nicolas Asfouri/AFP/Getty Images)
Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình và ĐCSTQ thường nhận công trong việc đưa 800 triệu người Trung Quốc thoát nghèo. Tuy nhiên, người ta phải đặt câu hỏi tại sao Trung Quốc ban đầu lại có số lượng lớn người dân sống trong cảnh nghèo đói như vậy. Phải chăng chính việc kiểm soát chặt chẽ xã hội và kinh tế của ĐCSTQ đã khiến cuộc sống của người dân Trung Quốc trở nên khốn khổ?
Hơn nữa, thành tích đưa người dân thoát nghèo đói cần phải được xem xét trong bối cảnh mức chênh lệch cao về thu nhập và sự giàu có. Liệu về bản chất, ĐCSTQ có đưa người dân thoát nghèo đói chỉ để khiến họ tiến vào tầng lớp nghèo (nhẹ hơn nghèo đói) hay không.
964 triệu người Trung Quốc kiếm ít hơn 2000 nhân dân tệ mỗi tháng?
Gần đây, thông tin về thu nhập của người dân Trung Quốc đã trở thành vấn đề được thảo luận sôi nổi sau một bài báo của chuyên gia.
Vào ngày 26/12, ấn phẩm Sanlian Life Weekly đã đăng trên weibo chính thức rằng trên tờ First Financial Daily, vào ngày 25/12, chuyên gia Li Xunlei, phó chủ tịch Diễn đàn kinh tế trưởng Trung Quốc, đã đăng bài báo "Li Xunlei: Đi lên dễ hơn đi xuống? Một góc nhìn kinh tế từ phía cầu". Chuyên gia Li Xunlei là nhà kinh tế trưởng của Zhongtai Securities.
Bài báo của chuyên gia Li Xunlei đã trích dẫn một cuộc khảo sát năm 2021 của Viện Phân phối Thu nhập, Đại học Sư phạm Bắc Kinh, trong đó cho biết khoảng 964 triệu người ở Trung Quốc kiếm được ít hơn 2000 nhân dân tệ (khoảng 6,8 triệu VND/tháng - tương đương khoảng gần 10 USD một ngày) mỗi tháng.
-
- Một khu mua sắm bán lẻ ở Bắc Kinh vào ngày 18/4/2023. (Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images)
Theo bài báo, mức GDP bình quân đầu người của người dân Trung Quốc chỉ bằng 1/3 mức bình quân đầu người của Nhật Bản vào năm 1994 và hệ số Gini của Nhật Bản luôn được duy trì ở mức an toàn dưới 0,4, thuận lợi hơn cho thúc đẩy tiêu dùng. Là một quốc gia đang phát triển với mức thu nhập thấp, Trung Quốc phải đối mặt với áp lực già trước khi giàu và có thể không có đủ nhu cầu thực đối với việc mua nhà trong tương lai.
Chuyên gia Li Xunlei đã kiểm tra số liệu thống kê và phát hiện ra rằng hầu hết các quốc gia có dân số hơn 100 triệu người đều có hệ số Gini trên 0,4, cho thấy dân số càng lớn thì "phương sai" trong phân phối thu nhập cũng sẽ mở rộng tương ứng.
Hiện nay, tờ First Financial Daily đã xóa bài viết của chuyên gia này.
Trước đó, ông Lý Khắc Cường, cựu Thủ tướng Trung Quốc, cho biết trong cuộc họp báo sau khi kết thúc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc ngày 28/5/2020: “Có 600 triệu người [Trung Quốc] có thu nhập hàng tháng chỉ 1.000 nhân dân tệ [tương đương 3,4 triệu VND)". Phát biểu này đã gây ra sự quan tâm và thảo luận rộng rãi trong xã hội. Ngày 15/6 cùng năm, Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc tuyên bố rằng phát biểu của ông Lý có thể được xác nhận bằng số liệu khảo sát chính thức. Năm 2019, thực sự có 610 triệu người ở Trung Quốc có thu nhập trung bình hàng tháng dưới 1.000 CNY (nhân dân tệ).
Giờ đây, ba năm rưỡi sau, chủ đề "Số lượng người dân của nước tôi có thu nhập hàng tháng dưới 2.000 nhân dân tệ là khoảng 964 triệu" đã làm dấy lên cuộc thảo luận sôi nổi, mặc dù bài báo ban đầu đã bị xóa.
Giám đốc kiêm nhà sản xuất Zhou Yanni, có địa chỉ IP được xác định là của Hong Kong, đăng rằng: “Số người dân ở Trung Quốc có thu nhập hàng tháng dưới 2.000 CNY là khoảng 964 triệu. Đây là dữ liệu khảo sát do Đại học Sư phạm Bắc Kinh công bố vào năm 2021. Nếu không có dữ liệu này, tôi từng nghĩ rằng mọi người đều có thu nhập hàng tháng trên 10.000 CNY [khoảng 34 triệu VND - 1.400 USD]”.
Tài khoản "Trại Haimas" cho biết: "Thu nhập trung bình hàng tháng của người dân bình thường ở Mỹ là 3.000 USD, và thu nhập trung bình hàng tháng của người dân bình thường ở Trung Quốc là 300 USD [2000 CNY tương đương khoảng 280 USD], nhưng người nghèo lo lắng liệu người giàu bản thân họ có đủ ăn và đủ mặc hay không…”.
-
- Một người phụ nữ đi ngang qua bảng quảng cáo của thương hiệu thời trang xa xỉ Gucci của Ý tại một trung tâm mua sắm ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 15/9/2023. (Ảnh: JADE GAO/AFP qua Getty Images)
3 cuộc khủng hoảng giáng đòn mạnh vào tầng lớp trung lưu Trung Quốc
Trên thực tế, với sự xuống dốc của kinh tế của Trung Quốc, tài sản của người dân Trung Quốc cũng đang bị suy giảm nhanh chóng. Ba cuộc khủng hoảng lớn, bao gồm sự sụp đổ của bất động sản và sự sụt giảm của thị trường chứng khoán và tài chính, cũng như việc giảm lương và cắt giảm nhân sự, đã giáng một đòn mạnh vào tài sản của tầng lớp trung lưu Trung Quốc.
Khi tiền lương giảm và tài sản sụt giảm giá trị, nhiều gia đình trung lưu buộc phải thay đổi các ưu tiên tài chính của mình. Một số đã từ bỏ khuynh hướng đầu tư và quyết định bán tài sản để lấy tiền mặt.
Khoảng 70% tài sản của các hộ gia đình Trung Quốc được đầu tư vào bất động sản. Tuy nhiên, Bloomberg Economics ước tính rằng cứ mỗi 5% sụt giảm trong giá nhà ở sẽ xóa đi 19 nghìn tỷ CNY (nhân dân tệ) (2,7 nghìn tỷ USD) trong tài sản nhà ở.
Nhà kinh tế Eric Zhu của Bloomberg cho biết: “Đây có thể chỉ là khởi đầu cho nhiều sự mất mát tài sản hơn nữa trong những năm tới”.
Ông Eric Zhu nói tiếp: “Trừ khi có một thị trường giá lên lớn [thị trường con bò], sự gia tăng nhỏ về tài sản tài chính khó có thể bù đắp được sự mất mát của cải trong lĩnh vực nhà ở”.
Mặc dù dữ liệu chính thức của Trung Quốc chỉ cho thấy giá nhà ở giảm nhẹ, nhưng các đại lý bất động sản và dữ liệu tư nhân cho thấy giá cả ở những vị trí đắc địa ở một số thành phố lớn của Trung Quốc đã giảm ít nhất 15%.
Bloomberg Economics cho rằng đến năm 2026, giá trị ngành bất động sản Trung Quốc có thể giảm từ khoảng 20% GDP hiện nay xuống còn khoảng 16%. Điều này có thể khiến khoảng 5 triệu người mất việc làm hoặc giảm thu nhập.
-
- Một phụ nữ (ở giữa) trang điểm khi ngồi trong quán cà phê tại khu mua sắm vào ngày 15/11/2023 ở Bắc Kinh, Trung Quốc. (Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images)
Trong lúc cuộc khủng hoảng thị trường nhà ở trở thành gánh nặng lớn cho nền kinh tế Trung Quốc, các tài sản tài chính cũng đang cho kết quả mờ nhạt. Đầu tháng này, chứng khoán Trung Quốc có kết quả hoạt động yếu kém hơn các thị trường mới nổi ở mức độ lớn nhất kể từ ít nhất là năm 1998.
Các quỹ tương hỗ Trung Quốc cũng báo lỗ đáng kể trong quý III. Lợi suất của các sản phẩm tài chính ngân hàng vẫn trì trệ và lãi suất tiền gửi đã bị cắt giảm nhiều lần trong năm qua.
Trước đó, UBS cho biết trong báo cáo tài sản toàn cầu vào tháng 8 năm nay rằng giá trị tài sản ròng bình quân đầu người của người trưởng thành Trung Quốc đã giảm 2,2% xuống còn 75.731 USD vào năm 2022. Do thị trường nhà ở suy thoái, tài sản phi tài chính đã giảm giá trị, và tổng tài sản bình quân đầu người cũng giảm lần đầu tiên kể từ năm 2000.
Bảo Nguyên tổng hợp
