Đồng USD có những lợi thế đặc biệt đáng chú ý, khiến nó khó có thể đánh mất vị thế đồng tiền thống trị toàn cầu. Tuy nhiên, không phải Trung Quốc không có khả năng thành công.
Kế hoạch đã có từ lâu của Trung Quốc và Nga nhằm thay thế USD với tư cách đồng tiền dự trữ của thế giới đã đạt được một loạt thành công gây chú ý gần đây, với việc Trung Quốc đang xây dựng một cách có bài bản một hệ thống tiền tệ cạnh tranh được mệnh danh là “Bretton Woods III”.
Sáng kiến tiền tệ này là khía cạnh tài chính trong chiến lược của Bắc Kinh nhằm giành giật sức ảnh hưởng đối với nguồn cung cấp năng lượng toàn cầu và khắc phục điểm yếu chính của Trung Quốc, một quốc gia nghèo năng lượng. Chiến lược này dường như đang có hiệu quả.
Trong một bài bình luận trên Financial Times có tiêu đề “Chế độ tiền tệ lưỡng cực sẽ thay thế đặc quyền cao chót vót của USD”, nhà kinh tế học Nouriel Roubini viết: “Với việc tăng cường vũ khí hóa USD vì mục đích an ninh quốc gia và sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng tăng giữa phương Tây và các cường quốc theo chủ nghĩa xét lại như Trung Quốc, Nga, Iran và Triều Tiên, một số người cho rằng quá trình phi USD hóa sẽ tăng tốc”.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Bretton Woods III là “một trật tự tiền tệ mới tập trung vào các loại tiền tệ dựa trên hàng hóa”. Hệ thống này có chứa một bộ các thỏa thuận giữa Trung Quốc và các nước xuất khẩu hàng hóa nhằm giao dịch bằng đồng CNY (nhân dân tệ) của Trung Quốc hoặc các loại tiền tệ khác ngoài USD.
Nhưng việc soán ngôi USD với tư cách là đồng tiền dự trữ của thế giới chỉ là một lợi ích phụ đối với Trung Quốc. Mục tiêu chính ở đây là nhằm thiết lập khả năng tiếp cận lâu dài đáng tin cậy đối với nguồn cung cấp năng lượng mà nước này rất cần. Cho đến này, các quốc gia đã đồng ý chấp nhận đồng CNY của Trung Quốc để thanh toán dầu bao gồm Nga, Iran và Venezuela. Tổng cộng, ba nhà xuất khẩu dầu này chiếm 40% trữ lượng dầu đã được xác định của thế giới; tất cả các nước này đều đang bị Mỹ cấm vận.
Trong khi đó, Trung Quốc và Brazil đã đạt được thỏa thuận loại bỏ USD trong các giao dịch thương mại để chuyển sang sử dụng đồng tiền tương ứng của họ.
Cái mà ông Roubini gọi là “vũ khí hóa USD” đề cập đến thói quen sử dụng quyền lực tài chính để trừng phạt các đối thủ của Mỹ. Ví dụ gần đây nhất là việc loại các ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán ngoại hối SWIFT - Hiệp hội viễn thông tài chính liên ngân hàng toàn cầu. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cảnh báo rằng việc Mỹ chính trị hóa hệ thống USD toàn cầu đang khiến ngày càng nhiều quốc gia tìm kiếm các giải pháp thay thế, và Trung Quốc rất vui mừng đáp ứng nhu cầu đó.
Sự kiện gần đây nhất có lẽ là đáng lo ngại cho Mỹ. Ảrập Xêút, nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới, đã tuyên bố sẵn sàng xem xét sử dụng đồng CNY để xuất khẩu dầu. Trung Quốc đã có một thành công chiến lược đặc biệt vào hôm 10/03 khi làm trung gian hòa hoãn ngoại giao giữa Ảrập Xêút và Iran, trong khi không có sự tham gia của Mỹ.
Phần lớn lý do cho sự thống trị toàn cầu của USD là kết quả của “USD dầu mỏ”. Đây là hệ quả của một phương thức bắt nguồn từ những năm 1970, thứ khiến đồng USD thống trị hoạt động thương mại của Ảrập Xêút và các nước sản xuất dầu mỏ khác. Trong khi dầu mỏ, khí đốt và các dạng năng lượng khác chiếm phần lớn thị trường hàng hóa của thế giới, hầu hết các hàng hóa khác, bao gồm khoáng sản và hàng hóa nông nghiệp, cũng được định giá và giao dịch bằng USD.
Điều đó buộc các quốc gia trên thế giới phải nắm giữ USD để giao dịch trên các thị trường này. Nhu cầu đối với USD và chứng khoán Kho bạc Mỹ (trái phiếu chính phủ Mỹ) đã làm giảm chi phí vay cho Mỹ ngay cả khi chi tiêu và thâm hụt của chính phủ của nước này đạt đến tầm cao mới.
Khả năng thất bại
Nhiều nhà phân tích tài chính nhấn mạnh rằng, vị thế thống trị của USD sẽ không thể lay chuyển trong nhiều năm tới. Sự thống trị về kinh tế của Mỹ đã giảm từ mức chiếm một nửa tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của thế giới vào năm 1945 xuống còn khoảng một phần tư hiện nay. Trung Quốc cũng đã thành công trong việc thiết lập các giao dịch thương mại bằng đồng CNY với các nhà xuất khẩu hàng hóa chủ chốt. Tuy nhiên, vai trò của USD trong hệ thống tài chính toàn cầu vẫn là tối quan trọng.
Nhà kinh tế học David Beckworth, một nhà nghiên cứu tại Đại học George Mason, nói với The Epoch Times: “USD có lợi thế rất lớn trên bất kỳ khía cạnh nào”, bao gồm ngoại hối, hóa đơn thương mại, thị trường nợ và cổ phiếu. "Bất kỳ đề xuất nào về một loại tiền tệ thay thế có thể cạnh tranh với USD sẽ phải mở rộng quy mô đến mức dường như không khả thi”.
Thị phần của USD trong thị trường nợ toàn cầu không chỉ chiếm ưu thế mà còn đang tăng lên.
-
- Tỷ lệ USD trên thị trường nợ toàn cầu đang chiếm ưu thế và ngày càng tăng. Các màu lần lượt: USD, EUR, JPY. Cột bên trái: Nghìn tỷ. Biểu đồ Tổng lượng tín dụng toàn cầu tính theo các đồng tiền, thể hiện lượng tiền cho vay ngân hàng và chứng khoán nợ. (Ảnh: Chỉ báo Thanh khoản Quốc tế BIS - BIS Global Liquidity Indicator)
Ông Beckworth nói, để đồng tiền của Trung Quốc trở thành một đồng tiền dự trữ, “nước này sẽ phải mở cửa hoàn toàn thị trường vốn của mình để tiền có thể chảy qua biên giới vào và ra khỏi Trung Quốc mà không có bất kỳ hạn chế nào… và đó là điều mà chính phủ độc tài đang nắm quyền không muốn làm”.
Hiện tại, khoảng một nửa giao dịch thương mại của thế giới và khoảng 60% tổng dự trữ ngoại hối của các Ngân hàng Trung ương sử dụng USD. Đồng EUR, đối thủ cạnh tranh gần nhất của USD, đứng ở vị trí thứ hai, chiếm 20% dự trữ của các Ngân hàng Trung ương. Tỷ lệ dự trữ bằng đồng CNY là 3% .
Ở một số khu vực, vai trò của USD đang giảm dần. Tỷ lệ dự trữ toàn cầu của nó đã giảm xuống 59% vào năm 2022 từ mức hơn 70% vào năm 2000. Tuy nhiên, để thay thế USD, một số nhà phân tích cho rằng một loại tiền tệ phải có các thuộc tính mà chỉ đồng tiền của Mỹ mới sở hữu.
Do đó, một câu hỏi quan trọng đối với những bên chấp nhận đồng CNY của Trung Quốc trong giao dịch là: Họ sẽ làm gì với chúng? Sức hấp dẫn của USD không chỉ ở chỗ chúng được chấp nhận rộng rãi mà còn ở sự phổ biến của các cơ hội đầu tư.
Mỹ là một trong những nền kinh tế cởi mở nhất trên thế giới và các lựa chọn đầu tư cho USD bao gồm từ tiền gửi không kỳ hạn đến trái phiếu, cổ phiếu và bất động sản. Ngược lại, Trung Quốc là một nền kinh tế tương đối khép kín với việc kiểm soát tiền tệ và các lựa chọn đầu tư hạn chế. Thị trường cổ phiếu Mỹ chiếm khoảng một phần ba tổng số cổ phiếu toàn cầu; Thị trường cổ phiếu của Trung Quốc chiếm ít hơn 8%.
Ngoài ra, USD được sử dụng trong khoảng 90% tất cả các giao dịch ngoại hối. Ngay cả sau khi nhận được sự thúc đẩy từ lệnh cấm vận Nga, đồng CNY chỉ chiếm 7% giao dịch ngoại tệ, sau đồng EUR, GBP (bảng Anh) và JPY (đồng yên Nhật).
Một nhược điểm quan trọng khác đối với đồng CNY là nó thiếu đi lịch sử ổn định. Ngay cả với lịch sử chi tiêu hoang phí và thao túng lãi suất gần đây của Mỹ, USD đã tạo dựng được danh tiếng qua nhiều thế kỷ như một loại tiền tệ đáng tín nhiệm và đáng tin cậy. Ở Trung Quốc, luôn có nguy cơ “tháo chạy vốn”, khi những người giàu có cố gắng - trong bối cảnh đồng CNY bị chính phủ kiểm soát - chuyển tiền tiết kiệm của họ ra ngoại quốc đến những nơi trú ẩn an toàn hơn như Mỹ.
Ngoài ra, ông Beckworth nói, Trung Quốc sẽ phải chịu thâm hụt thương mại dai dẳng để cung cấp đủ CNY ra nước ngoài cho các giao dịch toàn cầu, điều này trái ngược với chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu hiện tại của Trung Quốc.
Theo nhà kinh tế nổi tiếng Milton Ezrati, cộng tác viên của The Epoch Times, các thỏa thuận thương mại của Trung Quốc là song phương, trong khi USD được sử dụng chung giữa tất cả các quốc gia trên thế giới, cho dù Mỹ có tham gia giao dịch hay không.
Ông Ezrati cho biết trong một cuộc phỏng vấn với NTD, hãng truyền thông liên kết của The Epoch Times: “Đồng CNY còn lâu mới trở thành một đồng tiền dự trữ quốc tế như USD". "Việc [đồng tiền] Trung Quốc thay thế USD trong mối quan hệ với Brazil hoặc Ảrập Xêút hoặc nhiều quốc gia tham gia sáng kiến Vành đai và Con đường có thể khiến Washington bị tổn thương”. Sáng kiến Vành đai và Con đường là một kế hoạch phát triển cơ sở hạ tầng toàn cầu được Trung Quốc bắt đầu triển khai trên khắp thế giới các nước đang phát triển vào năm 2013.
Ông nói, “Tôi chắc chắn rằng nó làm họ bực bội. Washington yêu thích quyền lực", "và đây là một sự xói mòn nhẹ đối với quyền lực đó. Nhưng tôi không nghĩ đó là một thách thức đối với USD với tư cách là đồng tiền dự trữ của thế giới”.
-
- Đồng xu Nga và tờ tiền CNY Trung Quốc ở Moscow, Nga, hôm 09/02/2023. (Ảnh: Kirill Kudryavtsev / AFP qua Getty Images)
Trung Quốc vẫn có thể thành công
Tuy nhiên, ông Roubini cho rằng Trung Quốc vẫn có thể thành công.
Ông nói: “Để đạt được vị thế đồng tiền dự trữ, một quốc gia có thể không cần có sự hoàn toàn linh hoạt về tỷ giá hối đoái và lưu động vốn quốc tế". "Xét cho cùng, trong thời đại của bản vị vàng, USD đã chiếm ưu thế bất chấp tỷ giá hối đoái cố định và hoạt động kiểm soát vốn được áp dụng rộng rãi”.
Ông Roubini nói: “Mặc dù Trung Quốc có thể có các biện pháp kiểm soát vốn, nhưng Mỹ cũng có cách thức kiểm soát vốn riêng, thứ có thể làm giảm sức hấp dẫn của tài sản bằng USD. … Chúng bao gồm các biện pháp trừng phạt tài chính đối với các đối thủ của nó”. Trong một số trường hợp, chẳng hạn như trong cuộc chiến Nga - Ukraine, Mỹ đã đóng băng hoặc tịch thu tài sản bằng USD do người nước ngoài nắm giữ.
Trong khi USD chỉ đơn giản được đảm bảo bởi lời hứa trả tiền của chính phủ Mỹ, các thỏa thuận thương mại dựa trên đồng CNY của Trung Quốc mang lại một thứ gì đó có giá trị hữu hình. Hôm 09/12, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã tuyên bố với Ảrập Xêút và các nhà lãnh đạo khác của Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) khi họ tập trung tại Riyadh về “một mô hình hợp tác năng lượng toàn diện mới”.
Ông Tập tuyên bố: “Trung Quốc sẽ tiếp tục nhập cảng một lượng lớn dầu thô trên cơ sở dài hạn từ các nước GCC và mua thêm LNG". "Chúng tôi sẽ tăng cường hợp tác trong lĩnh vực thượng nguồn [của chuỗi cung ứng], dịch vụ kỹ thuật, cũng như kho chứa, vận chuyển và lọc dầu và khí đốt”.
“Nền tảng trao đổi dầu mỏ và khí đốt tự nhiên Thượng Hải sẽ được vận dụng đầy đủ để hỗ trợ thanh toán bằng RMB [CNY] trong thương mại dầu và khí”.
Nói một cách ngắn gọn, Trung Quốc sẽ cung cấp công nghệ, vốn và các dịch vụ kỹ thuật để xây dựng cơ sở hạ tầng, cơ sở lọc dầu, nhà máy hạt nhân, cơ sở khai thác dầu, v.v., để đổi lấy nguồn cung dầu ổn định được niêm yết bằng đồng CNY.
Trong nỗ lực hậu thuẫn cho đồng CNY, Trung Quốc cũng đã tăng mạnh việc mua vàng. Cũng đã xuất hiện những cuộc thảo luận về việc gộp các loại tiền tệ của một số quốc gia thành một loại tiền tệ rổ, thứ sẽ được hỗ trợ bởi hàng hóa.
Thảm họa
Cựu Trợ lý Bộ trưởng Ngân khố Mỹ Monica Crowley nói với Fox News rằng sẽ là "thảm họa" nếu USD mất đi vị thế là đồng tiền dự trữ toàn cầu.
“Nếu Ảrập Xêút quyết định liên kết với kẻ thù của Mỹ… và bắt đầu giao dịch dầu mỏ bằng các loại tiền tệ khác nhau, điều đó sẽ làm suy yếu toàn bộ hệ thống kinh tế toàn cầu”. Việc USD mất đi vị thế dự trữ sẽ “có nghĩa là lạm phát dữ dội, tồi tệ hơn nhiều so với bất kỳ điều gì chúng ta từng trải qua”.
Trong một báo cáo có tiêu đề “Chiến tranh và sự trở ngại của hàng hóa”, nhà kinh tế học Zoltan Pozsar viết rằng “Trung Quốc đang bắt đầu thống trị OPEC+”. OPEC+ chính là OPEC cộng với Nga và 10 quốc gia không phải là thành viên khác.
Ông viết, “Mỹ đã trừng phạt một nửa OPEC với 40% trữ lượng dầu của thế giới và để mất chúng vào tay Trung Quốc", "trong khi Trung Quốc đang tán tỉnh nửa còn lại của OPEC với một đề nghị khó từ chối”. Ông cảnh báo rằng các quốc gia khác có thể bị tách rời khỏi nguồn cung cấp năng lượng, thứ đang ngày càng gắn với Trung Quốc.
Ông lập luận rằng, kết quả có thể là việc Trung Quốc nổi lên như một nhà môi giới quyền lực trung tâm cho năng lượng toàn cầu. Ông lấy ví dụ về quyết định của công ty hóa chất Đức BASF chuyển hoạt động hóa chất từ Đức sang Trung Quốc, nơi công ty có thể tiếp cận năng lượng và nguyên liệu thô với chi phí thấp hơn nhiều.
Thêm vào đó là thực tế là Trung Quốc đã thống trị thị trường khoáng sản toàn cầu. Chẳng hạn, nước này đang kiểm soát cổ phần trong các mỏ coban của Cộng hòa Dân chủ Congo. Ngoài ra, Trung Quốc cũng như gần như độc quyền về tinh chế khoáng sản. Khi phương Tây cố gắng chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch, thứ mà Mỹ có rất nhiều, sang năng lượng dựa trên khoáng sản như gió và mặt trời, thì sự phụ thuộc của họ vào Trung Quốc sẽ chỉ tăng lên.
Theo The Epoch Times
Cát Duyên biên dịch
