Trong loạt bài “Nuôi dưỡng hệ vi sinh vật đường ruột”, chúng tôi sẽ chia sẻ những phát hiện mới nhất trong lĩnh vực này của y tế, làm thay đổi cách tiếp cận với bệnh tật, đưa ra các chiến lược mới để chữa và ngăn ngừa bệnh tật.
Y học hiện đại phần lớn tập trung vào việc đạt được thắng lợi trong cuộc chiến chống lại vi khuẩn - tiêu diệt các vi sinh vật gây bệnh trước khi chúng làm tổn hại chúng ta.
Vào Thế kỷ 19, việc phát hiện ra nguyên nhân gây bệnh truyền nhiễm - loại bệnh gây tử vong hàng đầu vào thời điểm đó - chính là các vi sinh vật. Điều này đã khiến các nhà khoa học đi đến sự đồng thuận rằng “vi khuẩn” gây ra mối nguy hiểm lớn cho nhân loại; một quan điểm đã được lồng ghép vào chính sách và hệ tư tưởng tồn tại cho tới tận ngày nay.
Những tiến bộ về y tế công cộng trong thế kỷ 20 chứng minh rằng việc kiểm soát được các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm đã giúp kéo dài tuổi thọ con người đồng thời giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh.
Đó là một thời đại của những thành tựu y học vĩ đại được báo trước.
Việc vệ sinh công cộng và vệ sinh bệnh viện được đảm bảo tốt hơn đã làm thay đổi sức khỏe cộng đồng, nhờ đó, tỷ lệ tử vong giảm đi nhanh chóng - trước cả khi penicillin và vaccine ra đời.
Việc sản xuất thuốc kháng sinh hàng loạt xuất hiện vào những năm 1940, ban đầu chỉ dành cho thương binh, sau đó bùng nổ rộng rãi. Những vũ khí kháng vi khuẩn mới này đã chữa khỏi hàng triệu ca nhiễm trùng, cứu sống nhiều người.
Tuy nhiên, thuốc kháng sinh cũng đi kèm với những hậu quả đang đè nặng lên hệ thống chăm sóc sức khỏe ngày nay từ hai phía: nhiễm siêu vi khuẩn và sự gia tăng của mọi loại bệnh.
Sự đa dạng của thế giới vi sinh vật trong cơ thể người
Thế giới vi sinh vật rất đa dạng. Trong khi, một vài trong số chúng thực sự là sát thủ, thì cũng không thể vì một số ít đó mà nói tất cả vi sinh vật đều gây hại.
Các nhà nghiên cứu đã biết rằng thật sai lầm khi cứ nghĩ rằng bất cứ vi sinh vật nào cũng gây bệnh. Thực tế, thế giới vi sinh vật gồm có vi khuẩn, virus và nấm, phần lớn có tác dụng tăng cường sức khỏe. Con người là vật chủ của một cộng đồng vi sinh vật, hay hệ vi sinh vật to lớn cấu thành nên một dạng cơ quan (tạng) tách rời độc lập, với những tương tác giúp chúng ta duy trì sự sống. Những sinh vật nhỏ bé này có thể không dễ thương nhưng rất thiết yếu.
Tiến sĩ Neil Stollman nói với các bác sĩ đồng nghiệp tại Hội nghị về Hệ vi sinh vật tại Malibu gần đây: “một tập đoàn các sinh vật ở trong, ở trên bề mặt và xung quanh chúng ta. Có hàng nghìn tỷ vi sinh vật trong đó. Khi chúng ta mất đi một số vi sinh vật, chúng ta có nguy cơ bị một số loại vi sinh vật khác làm hại.
Chúng liên quan mật thiết đến sự phát triển hệ thống miễn dịch của chúng ta. Và chúng ta cũng giúp chúng. Chúng ta cung cấp cho chúng nơi trú ngụ cũng như chất dinh dưỡng”. Stollman là chủ tịch khoa tiêu hóa tại Trung tâm y tế Alta Bates Summit ở Oakland, California và là cựu chủ tịch của Trường hội Tiêu hóa Hoa Kỳ.
Vi khuẩn có ở mọi nơi
Mỗi người đều có một hệ vi sinh vật độc nhất của mình, cũng như tại mỗi vùng khác nhau của cơ thể lại có các hệ vi sinh vật thành viên riêng biệt. Ví dụ, chúng ta có các vi khuẩn trên da, trong miệng, phổi, khoang mũi, đường niệu, đặc biệt là trong đường tiêu hóa, và một vài vi khuẩn trong số đó có liên quan tới bệnh tật. Một cơ sở dữ liệu chỉ ra 5.677 mối liên hệ giữa 1.781 vi khuẩn và 542 bệnh ở khắp 20 vị trí trên cơ thể người.
Không có gì đáng ngạc nhiên, đường tiêu hóa chiếm tới 37% các mối liên quan bệnh tật đó, tiếp theo là khoang miệng, ở mức dưới 10%.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là các nhà nghiên cứu đã hiểu kỹ lưỡng được lĩnh vực này. Tiến sĩ Sabine Hazan, một bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa và nhà nghiên cứu cho biết, hơn 95% vi khuẩn vẫn còn trong bí ẩn. Cô đã trình bày những khám phá của bốn năm qua về hệ vi sinh vật ở Hội nghị về Hệ vi sinh vật tại Malibu.
Hazan nói: “Chúng ta vẫn chưa biết hết tên của chúng, vai trò của chúng, và chúng cũng có thể là thủ phạm của một căn bệnh”. Điều đó đồng nghĩa với việc các nhà nghiên cứu không biết vai trò hiệp đồng chính xác của những vi khuẩn đó trong cơ thể giúp chúng ta sống và khỏe mạnh như thế nào. Tập hợp các vi khuẩn đó, hay hệ vi sinh vật, vẫn còn là một bí ẩn cho dù nó là lĩnh vực được các nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm.
Những vi sinh vật bé nhỏ với những nhiệm vụ to lớn
Các nghiên cứu về hệ vi sinh vật đang có xu hướng tập trung vào ruột, nơi chúng cấu thành phần lớn hệ miễn dịch của cơ thể. Chẳng hạn, một số lợi khuẩn giúp mang lại cho cơ thể khả năng đáp ứng mạnh mẽ chống lại virus xâm nhập. Hiện nay chúng ta biết rằng sự đa dạng của hệ vi sinh vật có tác dụng bảo vệ chống lại bệnh tật.
Các quá trình xảy ra trong ruột rất quan trọng đối với sự sống, bao gồm trao đổi chất, điều hòa nội tiết tố và chức năng thần kinh. Nhiều loại vi khuẩn khác nhau trải dọc theo đường ruột gửi tín hiệu tới các tế bào có chức năng giải phóng nội tiết tố, các tế bào liên quan tới trao đổi chất như độ nhạy insulin hay cảm giác thèm ăn và tích trữ mỡ.
Mặt khác, hệ vi sinh vật cũng có tác động tới các rối loạn chuyển hóa như kháng insulin, bệnh của tim và hệ tuần hoàn, các rối loạn nội tiết và tác động của chúng lên các cơ quan phụ thuộc.
Dù việc chấp nhận quan điểm cho rằng ruột và sức khỏe tâm thần có mối liên hệ với nhau đã có những thăng trầm trong nhiều thập kỷ, nhưng các quá trình trao đổi chất do vi khuẩn thúc đẩy có ảnh hưởng đến cả tính thấm của niêm mạc ruột lẫn đảo ngược các chu trình viêm. Đến lượt chúng, cả hai đều có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, cũng như rất nhiều tình trạng và hệ thống sinh lý khác. Hiện đã được thừa nhận rộng rãi.
Xem xét lại ngành công nghiệp diệt khuẩn
Trong lịch sử, ngay cả rất gần đây như khi COVID-19 bùng phát , y học vẫn bị ám ảnh bởi các vi khuẩn gây bệnh, trong khi vi khuẩn hội sinh (có ích) với những công lao khó nhọc của chúng giúp ta sống và khỏe mạnh lại không được ghi nhận.
Theo một nghĩa nào đó, vấn đề này mang tính lịch sử. Nó quay ngược trở lại thời gian khi chúng ta mới có những khái niệm đầu tiên về thế giới vi sinh. Khi mà các bác sĩ, trong đó có Ignaz Semmelweis, vào những năm 1840, đặt giả thuyết rằng chính các bác sĩ và sinh viên y khoa đã truyền các “hạt chết chóc” từ phòng mổ tử thi, nơi họ bắt đầu ngày làm việc, tới các khoa phòng, nơi họ đỡ đẻ suốt thời gian còn lại trong ngày.
Từ đó đã dẫn đến yêu cầu thực hành rửa tay thường xuyên, điều này đã mang lại những hiệu quả tức thì và thấy rõ. Nhưng đến lúc chúng ta biết được rằng còn có nhiều vi khuẩn đóng vai trò có lợi, thì đã có những ngành công nghiệp khổng lồ được dựng lên từ cuộc chiến chống lại vi khuẩn. Từ chế biến thực phẩm, xử lý cây trồng bằng hóa chất và sự lạm dụng quá nhiều dược phẩm đã tiêu diệt một lượng lớn vi khuẩn có tác dụng duy trì sức khỏe.
Cuộc tấn công vào vi sinh vật này đưa đến một tình thế tiến thoái lưỡng nan dường như không có hồi kết của những siêu vi khuẩn chết người kháng thuốc kháng sinh. Dị ứng, hen suyễn, rối loạn tự miễn và bệnh viêm ruột đều có liên quan đến việc khử trùng quá mức. Diệt khuẩn là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la.
“Rõ ràng, có những người muốn bảo vệ quá khứ và thậm chí cả hiện trạng. Điều đó có thể đoán trước được”, Tiến sĩ David Perlmutter, nhà thần kinh học của Đại học Dinh dưỡng Hoa Kỳ, đã viết trong cuốn sách “Người tạo ra não bộ” (Brain Maker) của mình. “Tôi tin rằng điều quan trọng hơn rất nhiều là phá vỡ sự bám dính dai dẳng của những ràng buộc này và nhận ra ngành khoa học thú vị và được tôn trọng nhất đang mang lại cho chúng ta một cơ hội đáng kinh ngạc để phục hồi sức khỏe thông qua vai trò của hệ vi sinh vật”.
Sự thay đổi Triết học của ngành Y
Y học đang phải đối mặt với một ngã ba đường: tiếp tục con đường chống vi khuẩn như hiện tại hay thiết lập lại mô hình y tế phù hợp với thực tế là các hệ vi sinh vật khác nhau đang hỗ trợ sự duy trì của con người đồng thời chống lại nhiễm trùng và bệnh tật.
Ngày nay, chúng ta phải đối mặt với những căn bệnh đang phát triển nhanh chóng, ví dụ như, tự kỷ hay rối loạn tự miễn, đều có liên quan tới tình trạng của hệ vi sinh vật.
Bác sĩ Hazan cho biết, sự kết hợp của các yếu tố lối sống - từ thực phẩm cung cấp nhầm dinh dưỡng nuôi loại vi khuẩn không mong muốn, đến việc tiếp xúc với hóa chất thường xuyên và sử dụng kháng sinh không cần thiết - chắc chắn đã gây tổn hại cho các vi khuẩn cộng sinh và tổn hại sức khỏe của chúng ta.
“Chúng ta đã, về bản chất, giết chết hệ vi sinh vật của mình chưa? Có lẽ nào chúng ta đang làm quá đà?”, cô ấy hỏi.
Các khái niệm bao gồm Y học Chính xác và Dinh dưỡng Cá thể hóa xoay quanh một sự hiểu biết rộng rãi về hệ vi sinh vật đường ruột, một cuộc chạy đua đã thúc đẩy đầu tư vào các công ty mới với những lời hứa hẹn vượt xa các nghiên cứu hiện có.
Các nhà khoa học tại Hội nghị về Hệ vi sinh vật Malibu đã chia sẻ những tuyên bố vô lý về sản phẩm, những tuyên bố này ám chỉ rằng chỉ một loại probiotic duy nhất cũng có thể đẩy lùi một loạt bệnh tật cụ thể.
Stollman nói: “Thật là điều đơn giản một cách ngớ ngẩn và hoàn toàn không đúng sự thật nếu tin rằng chỉ cần uống một viên thuốc chứa một loại vi khuẩn nhất định và nó sẽ giải quyết được vấn đề cũng như mang lại sự cân bằng tốt đẹp cho hệ sinh thái vi khuẩn của bạn”.
Tuy nhiên, có những ca bệnh điển hình được nghiên cứu đã cho thấy những hứa hẹn đáng kinh ngạc. Các cuộc thử nghiệm đang được tiến hành với tốc độ nhanh chóng. Trên thực tế, hơn 80% tổng số các nghiên cứu về hệ vi sinh vật chỉ được thực hiện kể từ năm 2017 trở lại đây, theo Stollman.
“Có một sự cuồng nhiệt thực sự về hệ vi sinh vật. Tôi nghĩ sự cuồng nhiệt phần nhiều không phải là về việc ‘chúng ta có thể cải thiện sức khỏe của mình không?’ mà là về việc ‘chúng ta có thể chẩn đoán bệnh và điều trị bệnh không?’”, ông nói.
Thử thách phía trước là rất lớn. Ngoài việc phải điều chỉnh các quy trình y tế lỗi thời, ví dụ như tình trạng sử dụng kháng sinh bừa bãi, còn cần tìm hiểu và hiểu rõ một số lượng vi khuẩn và các tương tác giữa các vi khuẩn lớn đáng kinh ngạc.
Xét rằng, các tế bào của chúng ta thực hiện những hoạt động hóa học phức tạp bất khả thi ở quy mô lớn và độ tinh vi vượt xa bất cứ điều gì mà khoa học hiện đại có thể sánh kịp, chúng ta hãy tưởng tượng sự phức tạp tăng thêm tới mức nào khi có hàng nghìn tỷ vi sinh vật, cùng lúc, đang có các hoạt động tương tự nhau.
(Còn nữa)
Tiếp theo: Khoa học về hệ vi sinh vật có thể còn mới, nhưng các nhà nghiên cứu đã đưa ra mối liên hệ không thể phủ nhận giữa các loại vi khuẩn khác nhau và các bệnh cụ thể. Sự thật trong câu nói của Hippocrates rằng “mọi bệnh tật đều bắt đầu từ ruột” đang bắt đầu được các nhà khoa học ngày nay công nhận.
Theo The Epoch Times
Quân Dương biên dịch
Amy Denney là phóng viên sức khỏe của The Epoch Times. Amy có bằng thạc sĩ về các vấn đề công cộng của Đại học Illinois Springfield và đã giành được một số giải thưởng về điều tra và sức khỏe. Cô chuyên về hệ vi sinh vật, phương pháp điều trị mới và chăm sóc sức khỏe tích hợp.
