Khi dành nhiều thời gian trong không gian ảo, bộ não sẽ biến đổi ra sao và cuộc sống số ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe thể chất và tinh thần của chúng ta? Các phát hiện cho thấy, việc tiếp xúc với internet khiến não bộ bị kích thích quá mức nhưng lại thiếu dinh dưỡng, chúng ta đối mặt với một luồng thông tin khổng lồ nhưng lại thiếu hiểu biết.
Công nghệ và quá trình nhận thức có một mối quan hệ phức tạp không dễ điều hướng, trong khi đó, những người chi nhiều tiền nhất để nghiên cứu cách thức hoạt động của nó cũng chính là những người được hưởng lợi từ nó.
Tất cả đều liên quan đến yếu tố “phần thưởng”
Từ lâu, các nhà nghiên cứu biết rằng lướt web (mạng xã hội, xem video…) thường gây kích thích não bộ và có thể gây nghiện. Chỉ với nỗ lực tối thiểu, internet cung cấp cho não bộ một “liều” dopamine nhanh chóng - chất dẫn truyền thần kinh gắn chặt với hệ thống khen thưởng của não. Theo thời gian, điều này dẫn đến khao khát “sửa chữa” kỹ thuật số.
Các công ty công nghệ sử dụng kỹ thuật tiếp thị thần kinh để khiến sản phẩm của họ trở nên hấp dẫn nhất có thể. Tiếp thị thần kinh liên quan đến việc nghiên cứu cách não phản ứng với các kích thích khác nhau và cung cấp cho các công ty công nghệ những hiểu biết sâu sắc về cách lôi kéo người dùng của họ tốt hơn.
Ví dụ: Facebook tuyển dụng những người có bằng tiến sĩ để tối ưu hóa các tính năng, giúp tối đa hóa mức độ tương tác của người dùng. Những tính năng như lướt newsfeed vô hạn, thông báo và kết hợp từ/hình ảnh cụ thể đều đang khai thác điểm yếu trong não bộ của con người: hạch hạnh nhân.
Hạch hạnh nhân rất nhạy cảm với những điều mới lạ và mối đe dọa tiềm ẩn. Do đó, những tính năng này thu hút sự chú ý của người dùng.
Khi các công ty công nghệ (Facebook, YouTube, Netflix, v.v.) cạnh tranh khốc liệt hơn để giành được sự chú ý của bạn, họ cố gắng cung cấp nhiều nội dung mới lạ hơn bao giờ hết, đôi khi đến mức vô lý. Điều đó cũng thúc đẩy nội dung mà chúng ta thích xem, chẳng hạn như các meme.
Đa nhiệm: Kém hiệu quả và mất tập trung
Internet cung cấp nội dung vô tận, theo kiểu tự chọn, khiến chúng ta dễ xao nhãng hơn và không thể tập trung vào một thứ.
Kết quả là, nghiên cứu đã chỉ ra rằng não của những người sử dụng Internet nhiều có ít chất xám hơn ở những vùng liên quan đến khả năng tập trung lâu dài và những người này phải làm việc chăm chỉ hơn để kiểm soát sự bốc đồng.
Thế giới trực tuyến - với các siêu liên kết, nhiều luồng thông tin và thông báo - cũng cám dỗ chúng ta làm nhiều việc cùng lúc hơn. Một nghiên cứu cho thấy những người làm việc đa nhiệm trên không gian mạng có thói quen chuyển đổi nội dung cứ sau 19 giây. Tuy nhiên, hầu hết những người này đều yếu kém trong việc làm đa nhiệm và điều này sẽ làm giảm khả năng tập trung.
Mặc dù phần lớn điều này có vẻ gây bối rối, nhưng một điều đáng mừng là tâm trí lang thang có thể khơi dậy sự sáng tạo. Quả thực, internet đã tạo ra nhiều hiện tượng độc đáo.
Công nghệ có đang thay đổi cách chúng ta ghi nhớ không?
Có một cảnh trong bộ phim nổi tiếng “The Matrix” (Ma Trận), trong đó nhân vật chính, Neo, tải kho kiến thức khổng lồ trực tiếp vào não của mình thông qua một sợi cáp. Đối với nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là những người lớn lên cùng internet, cuộc sống trực tuyến có thể có vẻ rộng lớn và đầy hứa hẹn.
Một điều mà nhiều người đánh giá cao về cuộc sống hiện đại là sự dễ dàng “chuyển tải” thông tin sang công nghệ. Chúng ta có thể lưu trữ thông tin ở đó và tra cứu khi cần. Chúng ta có thể xem xét kỹ lưỡng toàn bộ lịch sử trò chuyện của ai đó trong một năm. Nghiên cứu cho thấy rằng mọi người thực sự có thể tìm thấy thông tin chi tiết rất nhanh nhưng có xu hướng ghi nhớ nó kém chính xác hơn sau đó.
Bộ não có hai “đường cao tốc thông tin” trí nhớ. Khi hình ảnh được xử lý, nó định tuyến tới hệ thống “ở đâu”, từ đó cung cấp bản đồ tinh thần về thời gian và không gian; hoặc đưa tới hệ thống “cái gì” cho các sự kiện, mối liên hệ và thái độ.
Với quyền truy cập tức thì, sẽ có ít động lực hơn để ghi nhớ sâu sắc. Hệ thống “cái gì” dường như được tuyển chọn ít hơn trong quá trình tìm kiếm trực tuyến. Điều đó cho thấy rằng người dùng không còn xem xét sâu sắc hoặc mã hóa một cách chắc chắn (tích hợp thông tin mới). Do đó, những ký ức ngày càng mờ nhạt. Tuy nhiên, trớ trêu thay, khi được hỏi, mọi người có xu hướng đánh giá quá cao khả năng ghi nhớ của họ do phụ thuộc vào kỹ thuật số.
Vậy điều này có ý nghĩa gì đối với xã hội? Một mặt, vì chúng takhông cần phải lưu giữ và tìm kiếm thông tin một cách nỗ lực nên trí nhớ thường được mã hóa kém hơn. (“Thứ Năm tuần trước bạn đã làm gì?” “Sau một giờ nữa, tôi không biết. Điện thoại của tôi cho tôi biết tôi đang ở đâu.”)
Ngoài ra, những phương thức mà chúng ta từng dựa vào nhiều hơn để ghi nhớ - sách, cuộc trò chuyện, cộng đồng - có thể đang mờ nhạt dần. Một số bằng chứng cũng cho thấy rằng việc sử dụng công nghệ khiến não bộ có ít tư duy phân tích hơn.
Nghịch lý của các mối quan hệ trên mạng xã hội
Với mạng xã hội, chúng ta có xu hướng tập trung vào bản thân hơn và nhấn mạnh việc thể hiện một phiên bản tích cực trong cuộc sống của mình. Phương tiện truyền thông xã hội có liên quan đến cả việc thu hút và tạo ra những người tự ái. Tuy nhiên, việc nói về bản thân cũng đơn giản là bổ ích. Do đó, phương tiện truyền thông xã hội đánh cắp xu hướng tự nhiên này, mang lại phản ứng khen thưởng cho bộ não mà nghiên cứu cho thấy mọi người coi trọng hơn tiền bạc.
Tuy nhiên, tiếp xúc với những người bạn cùng trang lứa có vẻ thành công hơn hoặc hạnh phúc hơn có thể làm giảm lòng tự trọng của một số người, đặc biệt ở thanh thiếu niên, khiến họ dễ bị ảnh hưởng hơn.
Vì bộ não của chúng ta bị thu hút bởi sự mới lạ nên các nền tảng có thể thúc đẩy nhiều nội dung cực đoan hơn để duy trì sự tương tác. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi mạng xã hội đang phân cực và có thể tạo ra một buồng phản âm cho những quan điểm cực đoan hơn.
Mặc dù không thể phủ nhận lợi ích của việc giữ liên lạc với các mối quan hệ ở xa và tìm kiếm những cộng đồng có cùng chí hướng - thậm chí còn có tác dụng chữa bệnh cho những người đang đương đầu với bệnh tật - mạng xã hội đơn giản là thiếu các khía cạnh quan trọng trong kết nối thế giới thực.
Chúng ta tốn ít công sức hơn để nhấp một lượt thích hoặc gửi một lời “chúc mừng sinh nhật” nhanh chóng. Các kỹ năng xã hội để giới thiệu bản thân, trò chuyện hoặc quản lý xung đột có thể bị teo đi nếu không được sử dụng. Ngoài ra, do ẩn danh hoặc thiếu sự hiện diện thực tế, một số người có thể cư xử thô lỗ hơn trên mạng so với khi trực tiếp tương tác bên ngoài.
Chúng ta sẽ đi về đâu?
Tổng hợp lại, có thể nói rằng cuộc sống trực tuyến mang lại cả hứa hẹn lẫn cạm bẫy. Nó có thể khuếch đại những xu hướng nhất định trong khi làm lu mờ những xu hướng khác. Để đảm bảo chúng ta thu được nhiều lợi ích nhất và chịu ít tổn hại nhất, chúng ta cần đưa ra những quyết định sáng suốt hơn về cách tương tác với công nghệ.
Dưới đây là một vài gợi ý.
1. Sử dụng có trách nhiệm
Giả sử bạn đã ngồi trước máy tính suốt 3 tiếng đồng hồ nhưng vẫn chưa hoàn thành công việc. Lúc này, một blog nào đó xuất hiện khiến bạn bị xao nhãng và mất tập trung.
Trong trường hợp này, hãy cân nhắc sử dụng một ứng dụng như RescueTime để theo dõi thời gian sử dụng thiết bị của bạn hoặc đặt báo thức cho những khoảng thời gian nghỉ giải lao định kỳ, có giới hạn thời gian.
2. Đặt rào cản
Nếu bạn gặp khó khăn với khả năng tự chủ, khiến việc thực hiện mong muốn của mình trở nên khó khăn hơn thì điều này có thể giúp hạn chế những thói quen xấu.
Giờ đây, một loạt ứng dụng cho phép bạn khóa màn hình thiết bị của mình hoặc chặn một số trang web nhất định trong giờ làm việc. (Lưu ý: Hãy đảm bảo rằng bạn tin tưởng giao dữ liệu cá nhân của mình cho công ty.)
Đôi khi, chỉ cần đặt giới hạn là đủ. Nếu những cám dỗ như nhắn tin và những thứ tương tự vẫn chiếm ưu thế, tốt nhất bạn nên thực hiện các biện pháp tách biệt hoàn toàn, chẳng hạn như cất điện thoại xa nơi làm việc.
3. Giảm tính bốc đồng
Vì công nghệ có thể chiếm đoạt sự chú ý nên chúng ta có thể thiết kế lại các thiết bị của mình để tránh những tính năng gây mất tập trung.
Chẳng hạn, đặt màn hình nền thành màu đen trắng sẽ làm giảm sức hấp dẫn của nó. Xoá các biểu tượng ứng dụng khỏi màn hình chính sẽ làm tối giản điện thoại, từ đó hạn chế sự chú ý. Một thủ thuật khác chỉ đơn giản là đặt màn hình của bạn thành nền đen.
4. Ưu tiên giao tiếp trực diện
Nếu bạn muốn kết nối xã hội, hãy tận dụng các cuộc họp ngoại tuyến bất cứ khi nào có thể. Nhiều công ty hiện nay thực hiện mọi việc thông qua online trực tuyến, nhưng điều này khiến chúng ta gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ.
5. Đầu tư vào bản thân
Nếu bạn chỉ đang cố gắng tìm kiếm một địa điểm ăn uống gần đó thì tìm kiếm trực tuyến nhanh chóng chính là giải pháp.
Nhưng nếu bạn đang cố gắng thu thập kiến thức sẽ theo bạn đến hết cuộc đời, hãy tham gia vào các hội nhóm, câu lạc bộ giúp tạo ra những kết nối mới.
6. Tận hưởng khoảnh khắc
Việc lưu giữ và chia sẻ trải nghiệm bằng ảnh, tin nhắn và thẻ hashtag là điều đáng mong đợi. Tuy nhiên, mọi người thường không trân trọng khoảnh khắc này vì họ quá mải mê ghi lại nó. Hãy giới hạn bản thân trong một vài bức ảnh thật đẹp và dành nhiều thời gian hơn để ngắm nhìn, lắng nghe, ngửi và nếm.
Khi công nghệ phát triển, việc nhận thức được các giá trị của chúng ta và cách chúng ta hoạt động với tư cách là con người là điều đáng giá. Điều này sẽ cho phép chúng ta sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan và tự hỏi bản thân: “Liệu cách sử dụng thời gian trực tuyến của mình đang trở nên tốt hơn hay tệ hơn?”
Theo Robert Backer - The Epoch Times
Chấn Hưng biên dịch
Robert Backer, Tiến sĩ, là nhà tâm lý học, nhà thần kinh học, nhà nghiên cứu học thuật và nhà tư vấn. Công việc của anh đã trải rộng trên nhiều tổ chức, bao gồm Đại học Pennsylvania, Đại học Delaware, Columbia, Yale, NYU và NIH. Anh có chuyên môn về các lĩnh vực tâm lý học lâm sàng và chăm sóc sức khỏe, cũng như tâm lý xã hội, nhận thức và tổ chức. Anh cũng thích nghệ thuật cổ điển phương Đông và phương Tây, thiền định và khám phá tiềm năng con người.
